Asbestcement golfplaten

Asbestcement golfplaten zijn in grote aantallen op daken en tegen gevels van gebouwen toegepast in Nederland. Met name stallen, schuurtjes, industriële gebouwen en in mindere mate ook woningen zijn voorzien van asbestcement golfplaten. Vanaf het begin van de twintigste eeuw tot in 1993 is in Nederland onder de merknamen martinit, eternit, modernit, coverit, fibro, kerabest, rocalla en asbestona circa 249 m² asbestcement golfplaat op de markt gebracht. Naar schatting is daarvan begin 2015 nog circa 90 miljoen vierkante meter aanwezig in diverse bouwwerken.

Historie

Ontwikkeling asbestcement

In de negentiende eeuw begon men op grote industriële schaal asbest toe te passen in diverse bouwproducten. Er werden halverwege deze eeuw dakbedekkingen ontworpen en toegepast van mengsels waarin asbestvezels aan verschillende soorten materiaal werden toegevoegd. Zo werden asbestvezels ook aan cement toegevoegd. Het betrof hier met name asbestcement smeersels die werden toegepast om lekkages te dichten, maar nog geen plaatmaterialen.

Revolutie in asbestcement: het Hatscheck procedé

In 1900 bedacht de Oostenrijker Ludwig Hatscheck een procedé om cementplaten te produceren die versterkt waren met asbestvezels, het Hatscheck-procedé genaamd, en vroeg hier een patent op aan. Door de vlakke platen een golvende structuur te geven en daarbij een honingraat of wafelstructuur aan de onderzijde van de platen aan te brengen, waren deze platen stevig genoeg om als dakbedekking te kunnen fungeren. Het asbest diende als wapening van de platen. In 1910 werd begonnen met de productie van de golfplaten in het Oostenrijkse Vocklabrück. De golfplaten werden onder de naam “eternit” op de markt gebracht. Het procedé bleek dermate succesvol dat al snel in andere landen wereldwijd asbestcementfabrieken werden opgericht die onder licentie gebruik maakten van het Hatscheck procedé.

Productie in Nederland

In 1912 was Martinit de eerste Nederlandse producent van asbestcement golfplaten die gebruik maakte van het Hatscheck procedé. De fabriek was gevestigd in Amsterdam en later ook in Schiedam. In 1932 werd Martinit overgenomen door de Belgische tak van eternit bedrijven en in 1936 volgde een verhuizing van de productielocatie van asbestcement golfplaten naar de Overijsselse plaats Goor. Tot begin jaren negentig worden bij eternit in Goor asbesthoudende golfplaten gemaakt, waarna, door het naderende totaalverbod op het gebruik van asbest in Nederland, werd overgeschakeld op de productie van asbestvrije producten. In 1935 wordt ook een tweede producent van asbestcementwaren in Nederland actief die volgens het Hatscheck procedé werkt. Het betreft asbestona in Harderwijk. Tot 1981 blijft deze producent onder de eigen naam actief. Het bedrijf was overgenomen door de eternit groep en uiteindelijk stopt in 1983 de productie van asbestcement in Harderwijk. De productielocatie van eternit in Goor bestaat nog steeds, al worden er nochtans enkel nog asbestvrije bouwmaterialen geproduceerd. Beide Nederlandse producenten hebben in totaal circa 140.000.000 m² golfplaat geproduceerd.

In 1993 werd in Nederland een totaalverbod op het professionele gebruik van asbest ingesteld en werden er geen asbestgolfplaten meer toegepast en verkocht. Door inwerkingtreding van de regeling Bouwbesluit Materialen in 1998 werd het voor particulieren ook onmogelijk om nog asbesthoudende golfplaten toe te passen.

Productieproces

Zoals gezegd werden de golfplaten geproduceerd volgens het Hatscheck procedé. Dit procedé wordt, zij het met modernere machines en zonder de toevoeging van asbestvezels, vandaag de dag nog steeds toegepast door veel producenten van golfplaten. Voor de toepassing van asbest in cementproducten werd voornamelijk chrysotiel (wit asbest) gebruikt en werd daarbij in sommige gevallen ook wel crocidoliet (blauw asbest) mee gemengd. Er werden aanvankelijk voornamelijk korte vezels gebuikt die vaak als afvalproduct overbleven uit de asbesttextiel industrie waar alleen langere asbestvezels nuttig konden worden gebruikt. Dit drukte de productiekosten. De ruwe asbestvezels kregen een voorbehandeling, meestal vermaling, om ze te zuiveren en werden daarna met water vermengd om ze los te weken. Aan het water/asbest mengsel werd vervolgens portland cement toegevoegd. Deze dikke brij werd vervolgens over een cilindervormige zeef geleid waarbij er een dun vlies op deze zeef achterbleef en het water wegliep. Bij voldoende dikte werd dit vlies van asbestvezels en cement overgedragen op een vilten transportband. Door opeenvolgende dunne vliezen op elkaar te stapelen ontstond een vlakke plaat die naar een wals werd geleid waar de golvende structuur werd aangebracht. Door het toepassen van verschillende lagen (vliezen) ontstond een plaat die 50% sterker was dan een plaat die uit één geheel was opgebouwd. Vervolgens werden de golfplaten gedroogd en eventueel voorzien van een beschermende laag of coating. De asbestconcentratie in asbestcement golfplaten ligt meestal tussen de 10 en de 30%.

Toepassing van asbestcement golfplaten

De bekendste toepassing van asbestcement golfplaten is wel als dakbedekkingsmateriaal. In minder mate werden de gevels van gebouwen eveneens voorzien van het materiaal. In de fundering van gierkelders onder veestallen komen ook betrekkelijk vaak asbestcement golfplaten voor. In uitzonderlijke gevallen zijn asbestcement golfplaten als bekisting toegepast ten behoeve van het storten van betonconstructies. Niet zelden is in de opstort onder grotere cv-ketels in het verleden vaak een asbestcement golfplaat meegestort om te garanderen dat de cv-ketel stabiel blijft staan bij van het werken van het beton door optredende temperatuurverschillen. Asbestcement golfplaten vinden daarnaast hun toepassing in de grond als beschoeiing in oevers van sloten en waterwegen. Ook in koeltorens van energiecentrales kunnen asbestcementgolfplaten aanwezig zijn. Er zijn bovendien ook golfplaten voor decoratieve doeleinden geproduceerd.

Hoe kun je het materiaal herkennen?

De asbestcementgolfplaten zijn voorzien van een grijze, zwarte of rode kleur. Asbestcement golfplaten zijn te herkennen aan de wollige, pluizige, witte vezelachtige structuren die bij breukranden, of bij verweerde golfplaten aan het oppervlak, zichtbaar zijn. Crocidoliet vezels (blauw asbest) zijn onmiskenbaar te herkennen aan de donkerblauwe kleur. Een ander kenmerk van asbesthoudende golfplaten is de honingraatstructuur aan de onderzijde. Ook zijn golfplaten vaak voorzien van een komo certificaatnummer dat aan de bovenzijde in de platen is gestanst of op de onderzijde gedrukt. Als het nummer begint met 31 of 32 is er zeker asbest in de golfplaat aanwezig. Verder zijn cementgolfplaten met komo certificaatnummer K2245 t/m K2257, K2265, K2272 en K2275 eveneens als asbesthoudend aan te merken.

Verwijdering van asbestcement golfplaten.

Het niet beroepsmatig, dus als particulier, verwijderen van asbesthoudende golfplaten is volgens het Asbestverwijderingsbesluit toegestaan tot een oppervlakte van maximaal 35 m² en dan ook alleen bij geschroefde platen. In alle andere gevallen moet de verwijdering worden uitgevoerd door een gecertificeerd asbestverwijderingsbedrijf. Ook het bewerken van asbestcement golfplaten, zoals verwijderen van mos of schilderen van golfplaten, mag alleen door gecertificeerde asbestverwijderingsbedrijven worden uitgevoerd.

In 2012 werd door de toenmalig staatssecretaris Atsma (Infrastructuur en Milieu) een plan opgesteld om alle asbesthoudende daken in 2024 in Nederland te verbieden. Alle asbestcement golfplaten moesten volgens dit plan in 2024 van de Nederlandse daken verdwenen zijn. Ondanks dat de staatssecretaris een uitgebreide kosten-batenanalyse had laten uitvoeren werd dit asbestdakenverbod in 2019 weggestemd door de eerste kamer vanwege de hoge kosten, nadat overigens de Tweede Kamer wel had ingestemd met het plan. Opmerkelijk was dat voormalig staatssecretaris Atsma, nu als Eerste Kamerlid, tegen het plan stemde dat hij zelf had opgesteld.

Vervangende materialen

Opvallend is dat eternit in Goor tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de aanvoer van asbestvezels stokte, al gewag maakt van een alternatief voor het gebruik van asbest. Dit alternatief werd echter na de oorlog vanwege economische redenen verlaten. Er worden nog steeds vezelcementgolfplaten geproduceerd door fabrikanten van bouwmaterialen. Alleen zijn de asbestvezels nu vervangen door vezels van cellulose, calcium, textiel of MMMF. In asbestvrije cementplaten zijn meestal naast het komo certificaatnummer de letters NT gedrukt. Deze letters staan voor ”New Technology”, wat dus inhoudt dat er geen asbest tijdens de productie is toegepast.

Lees verder

• Verbod op asbestdaken in 2024
• Zelf asbest verwijderen
• Asbest in dakleer
• Asbestcement dakleien
• Wat zijn de risico’s van een asbestbrand?