Asbestcementbuizen

Asbestcementbuizen zijn in Nederland tot aan het asbestverbod in 1993 veelvuldig aangebracht in gebouwen en in de bodem. Ze werden meestal gebruikt als riolering, ontluchting, ventilatie of als mantelbuis in doorvoeringen door wanden en plafonds. Er is een veelvoud van applicaties van asbestcementbuizen bekend. In totaal is er in Nederland ruim 1,5 miljoen ton asbestcementbuis verwerkt. Een overzicht van het gebruik van asbestcementbuizen in Nederland.

Historie

In 1911 ontwikkelde de Italiaan Mazza een methode om cementbuizen, verstevigd met asbestvezels, zonder verbindingsnaad te vervaardigen. In de toen nog relatief jonge asbestcementindustrie, die aan het begin van de twintigste eeuw was ontstaan, was het tot dan toe nog gebruikelijk om asbestcement buizen te produceren door nog niet uitgeharde vlakke asbestcementplaten rond te buigen. Vervolgens werd er met nat cement een verbindingsnaad aangebracht op de gebogen vlakke platen. Het nadeel van deze methode was dat de druksterkte van de buizen te wensen overliet. Dit beperkte de toepassingsmogelijkheden voor deze buizen tot de functie van ontluchting en afvoer. Drukleidingen ten behoeve van de drinkwatervoorziening konden met deze methode niet worden geconstrueerd uit asbestcement. Met het nieuwe procedé, waar Mazza een patent op aanvroeg, was dit wel mogelijk en werd de grootschalige productie van asbestcementbuizen gestart.

Het gebruik van asbestcementbuizen in Nederland begon in 1931. Eternit, de voortzetting van de firma Martinit, en Asbestona waren de enige producenten van asbestcementbuizen in ons land. De productie van asbestcementbuizen heeft in Nederland tot 1982 geduurd. Door het verbod in 1978 op het gebruik van crocidoliet (blauw asbest) werd de productie vanuit de Nederlandse Eternit vestiging overgeplaatst naar België, waar nog geen verbod op het gebruik van crocidoliet bestond. Naast de productie van asbestcementbuizen werden in Nederland ook grote hoeveelheden asbestcementbuizen geïmporteerd. In totaal circa 836.000 ton. Sinds 1930 werden bij Torfit-werke in Bremen (BRD) asbestcementbuizen vervaardigd. Onder de naam Toschi-buizen zijn deze asbestcementbuizen toegepast in Nederlandse rioolsystemen. Ook uit Duitsland komen de Fulgurit, Wanit en Amroc asbestcementbuizen. Uit België werden Coverit en Modernit asbestcementbuizen geïmporteerd en na het verbod in 1982 ook van de Eternit vestiging in Kapelle op den Bosch. Een andere grote producent van asbestcementbuizen in België was Scheerders-van Kerckhove (SVK) uit Sint-Niklaas die buizen met de naam Satan op de markt bracht.

Waarom asbestcement?

Voordat asbestcementbuizen hun toepassing vonden in de bouw werden veelal buizen van hout, staal, gietijzer en beton gebruikt. Het voordeel van asbestcement, ten opzichte van de eerder genoemde materialen, is dat asbestcement ongevoelig is voor corrosie, een laag soortelijk gewicht heeft (het soortelijk gewicht van asbest is 2,1), vrijwel geen water doorlaat, bacteriewerend is en een glad oppervlak heeft, wat weer ten goede komt aan de doorstroming in de buis. Daarnaast is het eenvoudig aanboringen in de buis te maken om aansluitingen en aftakkingen aan te brengen. De asbestvezels in het cement zorgden voor een grotere treksterkte waardoor de buizen een hogere druk aankonden dan cementbuizen zonder asbest of van enkel beton. Hiervoor geldt: hoe langer de vezel, des te groter de treksterkte. Het asbest diende daarnaast als vulstof en dragermateriaal van het cement. In asbestcementbuizen zijn zowel crocidoliet (blauw asbest) als chrysotiel (wit asbest) toegepast vanwege de verschillende eigenschappen die deze mineralen als gevolg van een afwijkende samenstelling en morfologie bezitten.

Productieproces

Er zijn in het verleden verschillende methoden gebruikt om asbestcementbuizen te fabriceren. De meest gebruikte zijn het Magnani procedé en de eerder besproken Mazza methode. Bij beide methodes wordt er een brij van nat asbestcement over een filterdoek rondom een ronde wals gevoerd waartussen het water kan wegstromen. Bij de Mazza methode wordt elke keer een dun laagje (circa 0,2 mm) van deze brij om een buis gewikkeld totdat een buis van voldoende dikte was ontstaan waarna de buis enkele weken moest uitharden. Bij de Magnani methode blijft de buis zich rondom het filterdoek vormen totdat deze dik genoeg is. Er vindt dus geen opbouw plaats van dunne lagen asbestcement, maar de buis wordt in één geheel gevormd. Vervolgens vindt met een gegroefde wals een nabehandeling plaats en kan de buis uitharden. Ter bescherming van de buis tegen negatieve invloeden van buitenaf werd nadien een laag bitumen, asfalt of epoxy coating aangebracht. Eternit in Goor was de enige Nederlandse producent van asbestcementbuizen die gebruik maakte van het Mazza procedé. Asbestona paste bij de productie nog de oude methode toe waarbij vlakke platen werden rond gebogen en voorzien van een verbindingsnaad.

De moeilijkheid in het productieproces zat in het vinden van de juiste mengverhouding van asbestvezels en Portland cement. Hoe meer asbestvezels werden toegevoegd des te sterker werd de buis totdat een bepaald omslagpunt was behaald, meestal rond de 20-25% asbest, waarop er te weinig cement in het mengsel zat en de stevigheid afnam. Daarnaast werd door het toevoegen van teveel asbest het product te duur. Behalve de juiste mengverhouding was ook de hoeveelheid uit te drijven water van cruciaal belang. Minder water in het eindproduct zorgde voor een stevigere buis, maar er moest wel voldoende water over blijven voor het uithardingsproces.

Waar zijn asbestcementbuizen voor gebruikt?

Het gebruik van asbestcementbuizen kent een grote diversiteit aan toepassingen. Leidingen van asbestcement zijn in zowel gasdistributie, rioolsystemen als drinkwatervoorzieningen gebruikt. Circa 30% van het waterleidingnet in Nederland bestaat uit asbestcementbuizen die tot ongeveer 1985 in Nederland in de bodem zijn gelegd. Ook binnenshuis waar zowel de leidingen in de kruipruimte en aansluiting op het openbare net, als de standleiding en aansluiting van toilet en douche (inclusief de ontspanningsleiding) van asbestcement werden vervaardigd.

Niet alleen rioleringen, maar ook hemelwaterafvoeren, rookgasafvoeren en ventilatiebuizen kunnen van asbestcementbuizen zijn samengesteld. Al dan niet ingemetseld in schoorstenen en koven of in de wand achter wandkachels en gashaarden. Veel zuurkasten in laboratoria en onderwijsgebouwen zijn voorzien van een ontluchting van asbestcementbuizen.

De asbestcementbuizen waren ook geschikt als bekistingsmateriaal bij het storten van beton en zijn als verloren bekisting achtergebleven in betonconstructies, hetzij volgestort als draagkolom of als mantelbuis voor kabel en leidingdoorvoeringen. In oudere flatgebouwen werden asbestcementbuizen vroeger als stortkoker voor het huishoudelijk afval aangebracht.

Vervangende materialen

Polyethyleen, polypropyleen en polytetrafluorethyleen zijn materialen die tegenwoordig worden gebruikt voor de productie van drukleidingen, hemelwaterafvoeren en rioleringen. Voor grotere rioleringsleidingen overigens gewapend beton. Voor hemelwaterafvoeren gebruikt men tegenwoordig onder andere pvc of gegalvaniseerd staal. Ontluchtingen en ventilaties worden thans vaak van rvs vervaardigd.

Lees verder

• Hoe schadelijk is asbest in drinkwater?
• Asbest in luchtkanalen
• Asbestcement platen
• Wat zijn de risico’s van een asbestbrand?
• Waar moet een asbestinventarisatierapport aan voldoen?