Hoe ontwerp je een ergonomische keuken?

De keuken is een plek waar je dagelijks aan het werk bent. In de eerste plaats natuurlijk om te koken, maar gedurende de dag spendeer je vaak nog veel tijd in de keuken waarbij er tal van werkzaamheden en klusjes worden uitgevoerd. Het is daarom erg belangrijk om bij het ontwerp van je keuken hier rekening mee te houden en de keuken zo gebruiksvriendelijk en ergonomisch te maken.

De juiste hoogte van het aanrechtblad

De hoogte van het aanrecht is een belangrijk aandachtspunt. De hoogte moet bepaald worden aan de hand van de lengte van diegene die de keuken gaat gebruiken. Vroeger werd een aanrechtblad veelal op 90 cm hoogte geplaatst, maar eigenlijk is dit voor de gemiddelde Nederlander aan de lage kant. De hoogte van het werkblad moet zodanig gekozen worden, dat er ongeveer 12 cm ruimte tussen het blad en je onderarm zit, wanneer je elleboog zich in een hoek van 90 graden bevindt. Onderstaande tabel geeft aan waar je ongeveer aan moet denken:

Verschillende hoogtes

Zoals de tabel al aangeeft, zijn de eisen voor de hoogte verschillend bij het afwassen en het koken. Dit komt doordat het afwassen in de spoelbak gebeurt en dus onder het oppervlak van het aanrecht. Om die reden is het beter om het aanrechtblad 10 cm hoger te hebben op de plek waar de afwas wordt gedaan. Uit praktisch en esthetisch oogpunt wordt dat in de praktijk zelden gedaan. Tegenwoordig wordt het afwassen veelal door een vaatwasser gedaan, waardoor dit minder belangrijk is geworden.

Compromis sluiten

Wanneer er meerdere mensen met verschillende lengtes van de keuken gebruik gaan maken, moet je een compromis sluiten. Daarbij kun je het beste rekening houden met diegene die de keuken het meest zal gebruiken, maar ook met de kleinste persoon, omdat een te hoge werkhoogte vervelender is dan een te lage werkhoogte.

Aanpassen van de keukenhoogte

De hoogte van de keuken varieer je door de poten van de onderkasten te verstellen. Bij veel keukenzaken wordt gerekend met een plinthoogte van ~16 cm, een kasthoogte van 70 cm en een blad van 4 cm hoog. De hoogte van de keukenplint moet dus aangepast worden, afhankelijk van de poten. Als je een bladhoogte wil dat sterk afwijkt van deze waarden, dan is het zaak goed te informeren naar de mogelijkheden en de benodigde materialen. Wanneer het blad een stuk hoger moet worden, zal de plint dus net zoveel hoger worden. Dit heeft wel een effect op hoe de keuken oogt en is dus iets om rekening mee te houden.

Verschillende onderkasthoogtes

Er zijn ook keukenzaken en keukensystemen die met een kasthoogte van 80 cm werken en standaard een plinthoogte van 6 cm. Het meest voor de hand liggende voordeel is 10 cm meer kastruimte in de hoogte. Maar een ander groot voordeel is dat wanneer het blad een 5 tot 10 cm hoger moet worden, de plint nog steeds maar 11 tot 16 cm hoog is, ten opzichte van een kasthoogte van 80 cm. Bij een kasthoogte van 70 cm, wordt de plint dan 21 tot 26 cm hoog.

Lades in plaats van planken

Lades zijn een stuk handiger in gebruik dan kastjes met planken. Als je de achterste pan van de onderste plank van een normaal keukenkastje wilt hebben, moet je veelal op de knieën voor het aanrecht liggen en eerst andere spullen aan de kant zetten om erbij te kunnen. Maar een lade schuift je helemaal naar buiten, waardoor je overal goed bij kan en je een goed overzicht hebt van alle spullen die in de lade liggen. De twee grootste nadelen van lades zijn de hogere aanschafprijs en de wat kleinere effectieve inhoud. Het is handig om brede kasten te nemen van 80 of zelfs 100 cm, zodat je met één handeling toegang tot veel spullen krijgt en flexibeler bent met de indeling.

Het formaat van de bovenkasten

Bovenkastjes zijn standaard maximaal 40 cm. Dieper moeten ze ook niet worden, omdat je ook nog goed bij het aanrecht moet kunnen waar de kastjes boven hangen. Bovenkastjes zijn in verschillende hoogtes te verkrijgen. De exacte maten variëren per keukenzaak en keukensysteem. Soms kan je kiezen tussen 60, 80 en 100 cm. Of bijvoorbeeld 50, 70 en 90 cm.

Ophanghoogte van de bovenkasten

Qua ophanghoogte van de kasten moet je een afweging maken tussen voldoende ruimte tussen werkblad en onderkant kast en anderzijds het gemak waarmee je bij alle spullen in de kast kunt. De ruimte tussen aanrechtblad en onderkant kast ligt normaal gesproken tussen de 45 en 60 cm. Houd hierbij ook rekening met een eventuele decorlijst die nog aan de onderkant van de kastjes geplaatst gaat worden.

Hoge bovenkasten

Kies je voor hoge bovenkasten van 90 cm of hoger, dan heb je veel opbergruimte. Aangezien het bovenste plankje zich dan op een hoogte van meer dan 2 meter bevindt, is het bovenste deel van het kastje wel moeilijk bereikbaar. Er zal al snel een opstapje nodig zijn om bij die spullen te kunnen. Toch is het wel een aanrader zulke hoge kasten te nemen, zodat je toch de extra opslagruimte kunt benutten voor die zaken die je niet geregeld nodig hebt. Je kunt deze spullen dan toch gewoon in je keuken bewaren. Een ander gevolg van hoge bovenkasten is dat je vaak tot aan het plafond kunt komen. Lukt dat niet helemaal, dan kun je iets met een plint of een verlaagd plafond doen. Het voordeel daarvan is dat er geen loze ruimte boven de kastjes blijft, waar zich stof kan verzamelen. Je hoeft daar dus niet schoon te maken, wat juist wel erg ergonomisch is.

Wel of geen bovenkasten

Niet iedereen is gecharmeerd van bovenkasten. Sommige mensen willen een ruimer gevoel geven door juist geen kastjes boven het aanrecht te plaatsen. Dit is in de eerste plaats een kwestie van smaak. Het voordeel van geen bovenkasten is wel dat ze nooit in de weg zitten tijdens het werk in de keuken. Plaats om die reden geen kastjes boven de spoelbak, zodat je daar goed de ruimte hebt. Een optie is om een lagere kast boven de spoelbak te plaatsen, zodat die hoger geplaatst kan worden.
Je kunt ook overwegen om wel een paar bovenkasten te nemen, maar niet alle beschikbare ruimte op te vullen met bovenkasten. De plek waar je veel aan het werk bent, zou je dan open kunnen laten. Dit geeft een ruimer gevoel en je zult nooit last hebben van obstakels tijdens het werk.

Plaatsingshoogte van de inbouwapparatuur

In een moderne keuken zitten een heel aantal apparaten, waaronder oven, vaatwasser, kookplaat, magnetron en koelkast. De plaatsingshoogte van deze apparatuur verdient de nodige aandacht om het gebruik van de apparatuur in het dagelijks leven zo prettig mogelijk te maken.

Kookplaat

De hoogte van de kookplaat wordt bepaald door de hoogte van het aanrechtblad waar de kookplaat op gemonteerd is, zoals we zonet al gezien hebben. Waar je nog rekening mee kunt houden is het soort kookplaat. Niet alle kookplaten zijn even hoog. Kookplaten die elektrisch worden verwarmd (inductie, keramisch, halogeen en elektrisch) zijn tegenwoordig vaak niet meer dan een platte plaat die op het blad ligt. Bij een gaskookplaat is dit vaak anders, doordat er gaspitten en pannendragers zijn die boven het oppervlak uitsteken. Hierdoor komen de pannen effectief hoger te staan. Het is verstandig hier rekening mee te houden.

Vaatwasser

Meestal wordt de vaatwasser onder het aanrecht geplaatst. Bij voorkeur naast de spoelbak, zodat je gemakkelijk wat restjes kunt weggooien en wat zaken kunt voor spoelen. Daarnaast verzamelt vuile vaat zich vaak rondom en in de spoelbak, zodat het handig is dat de vaatwasser dichtbij is geplaatst. Een interessant alternatief is om de vaatwasser hoger te plaatsen, bijvoorbeeld in een hoge kast. Denk daarbij aan een hoogte van ongeveer 120-140 cm voor de bovenkant van de vaatwasser. Het grote voordeel hiervan is dat je dan niet zo hoeft te bukken bij het in- en uitruimen van de vaatwasser. Een nadeel is dat de afstand naar de spoelbak waarschijnlijk groter zal worden.

Afzuigkap

De afzuigkap wordt vanzelfsprekend boven de kookplaat geplaatst. De minimale hoogte wordt bepaald door het soort kookplaat. Bij gas moet je denken aan minstens 65 cm en bij andere type kookplaten aan minstens 55 cm. Vanuit een ergonomisch oogpunt wil je de afzuigkap vooral niet te laag hangen. Het is erg vervelend wanneer de afzuigkap in de weg zit, als je in de pannen wilt kijken. Wordt de afzuigkap wat hoger geplaatst, dan wordt de afstand van de kap tot de kookplaat hoger, waardoor de afzuigkap harder moet werken om goed af te zuigen. Daarom kun je ervoor kiezen om een iets bredere afzuigkap te nemen, om dit te compenseren. Er zijn ook afzuigkappen die helemaal in het plafond gemonteerd worden. Ergonomisch gezien is dat het meest ideaal.

Oven/magnetron

Een keuken is niet compleet zonder oven en/of magnetron. Sommige mensen hebben voldoende aan een van beide of een combimagnetron. Maar in veel gevallen wordt er zowel een oven als een (combi)magnetron geplaatst. Vroeger werd de oven veelal onder de kookplaat geplaatst, maar tegenwoordig komen we de oven steeds vaker in een hoge kast tegen. Het grote voordeel is dat je niet hoeft te bukken om erbij te kunnen. Behalve bij het inzetten en uithalen van een gerecht is ook visueel controleren hoe het bereiden verloop, een stuk prettiger.

Zowel oven als magnetron

Wordt er zowel een oven als een magnetron geplaatst, dan komen deze vaak direct boven elkaar in een hoge kast. De onderkant van de oven komt dan op ongeveer 73 cm. Uitgaande van een 60 cm hoge oven komt de onderkant van de magnetron dan op 133 cm. Het is belangrijk te bepalen of deze hoogtes acceptabel zijn. Vooral wanneer het bovenste apparaat een middelgrote tot grote combimagnetron is, kan het te hoog worden voor niet al te lange mensen. Je moet nog wel handig en veilig een hete, zware ovenschaal uit de combimagnetron kunnen halen. Neem in zo'n situatie een magnetron met zwenkdeur. Heb je namelijk een klapdeur die naar voren komt, dan moet je ook nog eens over de klep heen het voedsel eruit halen. Daarbij is de binnenkant van die deur ook nog eens heet. Is het niet mogelijk een gewenst model combimagnetron te vinden met een zwenkdeur, dan kun je ervoor kiezen de apparaten niet boven elkaar te plaatsen, of het geheel te laten zakken. Het nadeel van het lager plaatsen is dat de oven dan weer minder gemakkelijk kan worden bereikt.

Koelkast

De koelkast is misschien wel het meest gebruikte apparaat in de keuken. Je bent je vaak niet eens bewust van hoe vaak per dag je je koelkast op trekt. Daarom is het vooral bij de koelkast belangrijk een goede plek te kiezen. Tegenwoordig worden koelkasten vaak in een hoge kast geplaatst. Maar als je aan een kleine koelkast genoeg hebt, kun je volstaan met een koelkast onder het aanrechtblad. Erg ergonomisch is dat echter niet. Ook een kleinere koelkast kan in een hoge kast geplaatst worden, waarbij er dan gewone kastruimte of lades in het onderste deel zitten. Hierdoor bevindt de koelkast zich op ooghoogte, waardoor je je onnodig bukken bespaard. Bij koelvries-combinaties is een upside-down model aangeraden, omdat daar de vriezer beneden en de koelkast boven zit.

Vriezer

Een losse vriezer komt niet zoveel voor in de keuken. Daardoor is het ergonomie aspect minder belangrijk. Inbouwvriezers zijn meestal voorzien van lades, wat prettiger in gebruik is dan een vrieskist. Net als bij een koelkast kan ook een kleine vriezer op hoogte geplaatst worden, maar ooghoogte is wellicht te hoog, omdat je ook nog comfortabel bij de inhoud van de lades moet kunnen. In tegenstelling tot een koelkast is een vriezer onder het aanrecht een minder groot probleem, omdat je een vriezer veel minder vaak gebruikt. Een vriezer in de keuken is, ergonomisch gezien, op zichzelf al een hele stap vooruit, in vergelijking met een vriezer die zich bevindt in een ander vertrek.

Conclusie

Ergonomie in de keuken is erg belangrijk. Er zijn veel zaken waar je rekening mee moet houden. Helaas zijn de mogelijkheden soms beperkt. Je zit vaak met een bepaalde oppervlakte en vorm van de ruimte, waarbinnen je moet blijven. Ook het budget speelt een rol. Daarom is het advies om je goed bewust te zijn van de verschillende aspecten zodat je weloverwogen keuzes kunt maken. Op die manier haal je het meeste plezier en comfort uit je nieuwe keuken.

Lees verder

• Welke keukenindeling is het beste?
• Je droomkeuken ontwerpen: handige tips en ideeën!
• Vaatwasser kopen: alle belangrijke eigenschappen op een rij
• De vijf types kookplaten: Wat zijn de verschillen?
• Keuken kopen met korting: is onderhandelen cruciaal?