Zaden oogsten en bewaren - Kiemkracht en kiemproef

De herfst is de tijd van overvloed, van mooie kleuren, volle geuren en douwdruppels aan het spinnenweb. Het is ook het seizoen dat er volop zaden in de tuin te vinden zijn die we zelf kunnen oogsten om ze het volgende voorjaar te kunnen zaaien. Wie een rondje door de tuin maakt ziet de rijkdom van het najaar. De zaadjes kunnen worden gedroogd, gezeefd, van ongerechtigheid ontdaan en in een envelopje gestopt. Schrijf op het papier van welke plant er zaadjes in de envelop zijn gestopt en bewaar ze koel en droog. De zaadjes gaan in kiemrust om het voorjaar daarop te ontkiemen tot nieuwe plantjes.

Over zaadjes en hun kiemkracht

• Zaden in zakjes en zaden uit de tuin
• Zaadjes winnen
• Verzamelen van droog zaad
• Droog en schoon bewaren
• Vaste planten en eenjarigen
• Kiemkracht
• Kiemproef
• Tomaat

Zaden in zakjes en zaden uit de tuin

Bij de tuincentra en zaadhandelaren hangt het vol met uitnodigende zakjes bloemen- en groentezaad en in het voorjaar staan er rijen potjes met plantjes die al voor ons zijn gezaaid en opgekweekt. Met geld is heel veel te koop, maar we kunnen ook eens door onze eigen tuin lopen en kijken wat die ons te bieden heeft. Het kost geen cent en je bent lekker buiten bezig. Zaad oogsten uit eigen tuin is bovendien een klusje dat veel voldoening geeft. Zuinigheid en plezier: genieten van wat er is gaan hier hand in hand.

Zaadjes winnen

Zaadjes winnen uit eigen tuin is dus winnen in het kwadraat. De afrikaantjes, goudsbloemen, klaprozen en Oost-Indische kers tonen vol trots hun zaden. Ze zitten klaar voor de pluk zichtbaar en groot aan de plant (Oost-Indische kers) of veilig opgeborgen in een zaaddoos (klaproos).

Verzamelen van droog zaad

Van veel soorten planten is het gemakkelijk om de zaden te verzamelen. Viooltjes en stokrozen laten je enthousiast delen in hun zaad. Verzamel dat het liefst op een mooie zonnige dag, zodat de zaden zo droog mogelijk zijn. Ze kunnen binnen nog even goed nagedroogd worden door ze op een bord uit te spreiden en uit de zon nog een paar dagen te laten drogen. Heb je veel verschillende zaden verzameld en dus verschillende bordjes met zaad in de kamer hebt staan, leg er dan een papiertje met de naam van de plant bij. Achteraf valt het vaak tegen om de juiste plant aan het zaad te koppelen.

Droog en schoon bewaren

Als de zaden eenmaal goed droog zijn moeten ze nog worden schoon gemaakt. Alle ongerechtigheden moeten eruit worden gezeefd, omdat ze schimmelvorming in de hand werken en schimmel is na het zaaien een aanslag op de jonge kiemplantjes. Stofjes en ongerechtigheden kunnen er met een zeef uit worden gezeefd. Neem hiervoor een keukenzeef en voor het fijnere werk een theezeefje. Zo wordt het kaf van het koren gescheiden. Het stof dat dan nog achterblijft tussen het zaad kun je er voorzichtig tussenuit blazen. Dat kun je voor de zekerheid boven een krant doen. Mochten er dan ook zaadjes worden weggeblazen, dan kun je de procedure nog een keer herhalen. Wat resteert zijn mooie droge en schone zaden, die er net zo uitzien als de zaadjes uit een zakje. Alleen hebben deze geen cent gekost.

In een envelop

Stop de verzamelde droge en schone zaden nooit in een plastic zakje of in een jampotje. De zaden zijn nooit helemaal droog en in een afgesloten plastic of glazen omhulsel kun je wachten op de schimmelvorming. Het is veel beter om de zaadjes in een papieren envelop te doen. Je kunt dan ook makkelijk op de buitenkant schrijven wat er in zit. Schrijf dat er eerst op en doe dan de zaadjes er in, dat schrijft wel zo lekker.

Koel en droog

De enveloppen moeten op een koele en droge en goed geventileerde plaats worden bewaard. De zaadjes gaan in de kiemrust. Je komt ze na de winter, als het voorjaarszonnetje lonkt, weer tegen en dan is daar het feest van het zaaien. Er is nauwelijks iets leuker dan de plantjes van zelf gewonnen zaad te zien kiemen en groeien.

Vaste planten en eenjarigen

Je hebt gemakkelijke zaden en moeilijke zaden, zaden die meer zorg vragen en die minder makkelijk kiemen. Gemakkelijke zaden hebben niet veel bewerkingen nodig en na het zaaien laten ze binnen drie weken resultaat zien. De zaden van vaste planten zijn over het algemeen moeilijke zaden, de eenjarigen doen niet zo moeilijk. Er zijn ook snelle en langzame ontkiemers. Met de snelle jongens zie je binnen drie weken al een start van een plantje en de langzame laten dan nog even op zich wachten. De stokroos, goudsbloem, dahlia, klaproos, siererwt, Oost-Indische kers en het viooltje horen bij de snelle ontkiemers.

Kiemkracht

Het ene zaadje is het andere niet. De ene moet je direct na het rijpen zaaien en de andere zaden nemen liever eerst een winterrust. Die zaden hebben een signaal nodig dat zegt dat ze kunnen gaan kiemen. Dat signaal komt voort uit een samenspel van vocht, zuurstof, licht en temperatuur. Als die voorwaarden met elkaar kloppen, dan pas zal het zaad gaan ontkiemen. Sommige zaden malen niet om voorwaarden, die blijven eigenlijk altijd kiemkrachtig. Het zijn vooral de onkruiden die op deze manier in het leven staan.

Kiemproef

Om te kijken of de zaden kiemkracht hebben kun je de kiemproef doen. Daarvoor neem ze een diep bord met een laag keukenpapier. Dat papier moet vochtig gemaakt worden, maar moet niet onder water staan. Druk het overtollig vocht er even uit. Verdeel het bord in taartpunten en leg in elk part tien zaden van de soort waar je de kiemkracht van wilt testen. Plaats het bord op een papier, waar de taartverdeling ook op is getekend en zet de naam van de plant bij de zaadjes die op het bord liggen. Trek dan een vel plastic folie over het bord en zet hem weg op een warme plek. Binnen een maand moeten de kiemkrachtige zaden een kiem laten zien en dan kun je tellen hoeveel van de tien zaadjes gekiemd heeft. Als dat er maar twee zijn, dan zijn de zaden uit dat part niet zo kiemkrachtig en kun je je aandacht beter besteden aan zaden die wel kiemkrachtig zijn.

Tomaat

Zelfs tomatenplantjes zijn prima door ons zelf uit zaad op te kweken. En wat is er nu lekkerder dan tomaten uit eigen tuin? De tomatenzaden - het kan met tomaten uit de winkel, je moet toch ergens beginnen - moeten worden schoon gemaakt en dat is even een kliederwerkje, maar je krijgt er veel voor terug.

Zaadjes met een laagje gel

Zaadjes van een tomaat hebben een laagje gel dat ze beschermt tegen schimmels maar dat ook kiemremmend werkt. Dat laagje moet er dus af. Gebruik een overrijpe tomaat en snij hem doormidden. De zaadjes kun je eruit halen met een lepeltje. De zadenprut schep je in een potje en dat zet je op een warme plaats. Na een dag of twee gaan de tomatenzaadjes een beetje gisten. Het duurt een dag of vijf tot een week voordat het gellaagje verdwenen is. Dan kun je de zaden goed afspoelen, drogen en in een papieren zakje op een donkere koele plaats bewaren. Het jaar daarna: tomaten plukken van je eigen tomatenplant.

Lees verder

• Bramen - bramenpluk en Brommelfestival
• Kievitsbloem - keizerskroon, kabouters dobbelbeker
• Krokussen - crocus en saffraan
• Oost-Indische kers – eetbare plant tropaeolum
• Sneeuwklokjes of Galanthus - Bolgewas uit narcisfamilie