Hout buitenshuis gebruiken

Hout is een prachtig materiaal voor gebruik buitenshuis. Maar hout is ook enigszins een apart materiaal. Het vereist enige basiskennis zodat je het met succes buitenshuis gebruiken kan.

Hout zet uit en het krimpt

Een groot verschil met kunststof en metaal, is dat hout geen afgesloten dicht materiaal is. Het kan als een spons water absorberen en weer afgeven. Hout ademt, het zet uit en het slijt. Hout is voortdurend in beweging en de afmetingen zijn soms groter, soms kleiner. Dat kan ook leiden tot scheuren in hout.

Langdurige inwerking van vocht funest voor hout

De doodsteek voor nagenoeg alle houtsoorten is langdurige inwerking van vocht. Dat houdt voornamelijk verband met schimmels en andere micro-organismen die in een vochtige omgeving goed gedijen. Die schimmels zorgen na verloop van tijd voor afbraak van het hout. Dat is de reden waarom hout op vochtige bosgrond relatief snel rot wordt en vergaat.

Hout blijft lang goed, ook zonder beschermende verflagen

Maar omgekeerd betekent het ook, dat als hout wordt beschermd tegen continue inwerking van vocht, het lange tijd stand houdt, zelfs zonder beschermende verflagen. Vandaar dat de constructieve bescherming van hout erop is gericht om vocht te minimaliseren:

• men dient bijvoorbeeld horizontale oppervlakken te vermijden waar vocht lange tijd op kan blijven staan;
• of men overdekt uitstekende houten constructies, zodat ze tegen vocht beschermd zijn.

Korte periodes van nattigheid tasten hout niet aan

Het draait allemaal om langdurige vochtinwerking. Korte periodes van nattigheid maken hout minder uit. Alleen houtverkleurende schimmels kunnen vochtgevoelige houtsoorten (bijvoorbeeld grenen) al na één dag verkleuren. Maar de blauwige schijn die daarvan doorgaans het gevolg is, is alleen een optisch probleem, de houtstructuur zelf wordt er niet door aangetast.

Hout heeft eigenlijk geen bescherming nodig

Ook tegen UV-straling is hout relatief goed bestand. Dat bewijzen bijvoorbeeld eeuwenoude houten huizen in de Alpen, die nog altijd intact zijn, zonder enig middel voor verduurzaming, verf of lak.

Het is een misvatting dat hout beschermd moet worden. Hout heeft in veel gevallen absoluut geen chemische verduurzamingmiddelen of verven nodig. Het staat algemeen bekend als een grote misvatting. Men meent hout een plezier te doen door er een zo dik mogelijke verflaag overheen te smeren. Het tegenovergestelde is vaak het geval.

Hout laat zich nooit afdoend verzegelen

Men probeert hout met die dikke verflaag aan de oppervlakte af te sluiten, wat zich op het eerste gezicht veelbelovend aanhoort. Men hoopt het zo te beschermen tegen indringen van water. Maar men zal er nooit in slagen om een houten oppervlak afdoend te verzegelen. Er zullen altijd krassen, scheuren en holle ruimten ontstaan. En op die plekken dringt het water dan door in het hout. Dat water wordt door het hout geabsorbeerd, maar kan door die kleine beschadigingen nauwelijks weer naar buiten treden.

Dat is ongeveer hetzelfde als een natte spons in een plastic zak stoppen, om daar vervolgens een klein gaatje in te prikken. Het zou weken duren voordat de spons helemaal droog is. Buiten de plastic zak zou hij binnen één dag droog zijn. Volzuigen daarentegen, kan hij zich door dit kleine gaatje echter razend snel.

Deklagen hebben vaak een averechts effect

Zo bereikt men met dichte deklagen precies datgene wat men wilde vermijden: het hout blijft permanent vochtig en rot dan, afhankelijk van de situatie, langzaam verder. Indringend water heeft nog een ander effect: het hout zwelt en scheurt de laklaag ook nog op andere plaatsen open, waar het water vervolgens ook kan doordringen. En het water ondergraaft de laklagen en weekt ze los van de houten achtergrond. Ook ontstaan er donkere verkleuringen, veroorzaakt door micro-organismen. Die tasten dan ook het hout aan.

Oude verflagen verwijderen

Er zijn talloze voorbeelden bekend waarbij een “waterdichte” afdichting met laklagen, hout vroegtijdig heeft aangetast. Groot probleem is ook het onderhoud op lange termijn van deze oppervlakken. Zijn verflagen eenmaal aangetast en bladderen ze, dan moeten de lagen helemaal worden verwijderd. Maar volledige verwijdering is geen goedkope aangelegenheid. In zo´n geval wenst men zich voor de toekomst dringend oplossingen die dit kunnen voorkomen.

Maar ook een gedeeltelijke verwijdering van loslatende verflagen blijft een lelijk compromis. Het risico bestaat dat een volgende laklaag niet goed standhoudt want er is enige ervaring vereist om de ondergrond goed daarop voor te bereiden. Raadpleeg in dat verband zeker ook de bijdrage.

• De beste periode voor buitenschilderwerk.

Ook is het beeld van het oppervlak na een “opknapbeurt” vaak verre van optimaal en kan je zien waar oude lagen werden verwijderd en waar over vorige lagen heen geschilderd werd.

Vorming van hars bij naaldhout

Afdichtende lakken op veel soorten naaldhout vormen een bijzondere uitdaging. Hier treden bij hoge temperatuur harsen aan het oppervlak die de laklaag aantasten. Vervolgens kan water door het beschadigde oppervlak binnendringen. Op die plekken ontstaan meestal puntvormige “eilanden”, vanwaar de aantasting van het oppervlak verder doorzet.

Horizontale houtoppervlakken zijn bijzonder kwetsbaar

Horizontale vlakken hebben het nadeel dat er vaak vocht op blijft staan. Dat water werkt dan lange tijd op de laklaag in. Door kleine micro-scheurtjes en holle ruimten kan op die manier water doorsijpelen. Horizontale oppervlakken zijn ook bijzonder kwetsbaar voor vogelpoep. Er zijn vrijwel geen laklagen die gedurende lange tijd bestand zijn tegen dit soort agressieve uitwerpselen. Dat is ook bekend van autolak die door vogelpoep relatief snel beschadigd raakt. Ook op die manier kunnen er dus beschadigingen aan gelakt houtwerk optreden.

Dieren kunnen trouwens op velerlei wijze verf- en laklagen aantasten:

• spechten hakken in enkele minuten hele gaten in het houtwerk omdat ze er eten vermoeden;
• vogels klampen zich stevig in laklagen vast;
• insecten knabbelen graag aan menige glazuurlaag;
• en zelfs muizen en andere knaagdieren knabbelen aan hout graag een eindje weg.

Laklagen moeten de bewegingen van hout kunnen volgen

Wat dat betreft verkeren verffabrikanten trouwens in een tweespalt: voor mechanische oppervlakken is een zekere hardheid vereist, maar omdat hout werkt, verlangt dat eerder een zachte coating die de bewegingen van het hout volgt. Anders bladdert de lak snel af of scheurt die. Hier manifesteert zich ook het grote onderscheid met andere materialen: de auto-industrie laat zien dat je coatings kunt ontwikkelen die probleemloos 20 jaar in de open lucht doorstaan. Een autolak is om die reden vrij hard uitgevoerd, op metaal is dat geen probleem. Hout, echter is een materiaal dat onder een laklaag moeilijk in toom te houden is.

Achterstallig onderhoud funest voor gelakt hout

Er zijn situaties denkbaar waarin een waterdichte verflaag nuttig of noodzakelijk is. Waar waterdichte laklagen nodig zijn, moeten beschadigingen zo snel mogelijk gerepareerd worden, zodat het niet tot een verdere aantasting komt. Het is nagenoeg altijd achterstallig onderhoud, dat al snel leidt tot grote schade als men waterdichte laklagen op hout aanbrengt.