De moestuin: Bescherming tegen ziekten en ongedierte

Bescherming van de planten en bestrijding van ziekten en ongedierte, spelen bij het tuinieren een belangrijke rol, wil de teelt van onze sierplanten, groenten en fruit succes hebben. Helaas hebben de chemische bestrijding tegenwoordig plaatselijk afmetingen aangenomen, die tot langdurige schade aan het milieu en de menselijke gezondheid kunnen leiden. De eis “tuinieren zonder gif” aan de ene kant staat tegenover het overmatig gebruik van spuitmiddelen, aan de andere kant.

Ziekten en ongedierte

De discussie over het juiste gebruik van bestrijdingsmiddelen, maakt de tuinier steeds onzekerder, vooral omdat de reclame voor het een of andere preparaat het gebruik ervan als absoluut noodzakelijk voorstelt. Goede rassenkeuze, gezonde grond en goede verzorging van de planten met Voegingsstoffen, blijken uitstekend te zijn als het bij onze cultuurplanten eens een enkele keer komt tot een kortdurende overmatige vermeerdering. Meestal komt de zaak langs natuurlijke weg wel weer in orde, zodat het biologisch evenwicht al gauw weer is hersteld. Zo ziet men bijvoorbeeld bij een sterke aantasting door bladluis op onze vruchtbomen, al gauw een sterke toename van het aantal luizenverdelgende lieveheersbeestjes en hun larven, die zeer snel langs natuurlijke weg met de lastposten afrekenen.

Combinatieteelt is minder gevoelig dan monoculturen van één of slechts enkele soorten. De systematische bestrijdingsmethode bij fruitbomen, voert noodzakelijkerwijs tot steeds meer bespuitingen en steeds sterkere middelen, omdat de regulerende werking van natuurlijke vijanden wegvalt en het ongedierte tegen de gebruikte gifstoffen meer en meer resistent wordt. Het evenwicht tussen schadelijke en nuttige dieren, dat door de ingreep met chemische middelen wordt verstoord en niet terug kan komen, moet door voortdurend gebruik van dergelijke middelen kunstmatig in stand worden gehouden. Daarom is grote voorzichtigheid en terughoudendheid geboden bij het gebruik van chemische middelen.

Wie zijn tuin vrij wil houden van ziekten en ongedierte, moet de vijanden van zijn planten en de bestrijdingsmogelijkheden kennen. Even belangrijk is de verbetering van alle groeivoorwaarden, door de hand te houden aan de beproefde plantafstanden, door toepassing van een preventieve tuinhygiëne, die begint bij het ontsmetten van zaad en eindigt bij het vernietigen van zieke planten. Alle planten kan men zo gezond houden, dat zij meer weerstand hebben. Toch kan er allerlei schade voorkomen. Deze tijdig herkennen en bestrijden, is de voornaamste opgave van de plantenbescherming.

Ongedierte

Helemaal vooraan staat het onuitputtelijke leger insecten, waarbij nog de knaagdieren komen, te beginnen bij muizen, woelmuizen en ratten tot aan konijnen en hazen toe. Tenslotte groter wild en enige vogelsoorten als de mus en gedeeltelijk ook merel en spreeuw, hoewel de schade die deze twee aanrichten meestal goed wordt gemaakt door hun nut. De bestrijding van schadelijke dieren gebeurt door contact- en maaggiften, door afschrikkende geurstoffen, door dieren die jacht maken op de schadelijke dieren en speciaal daarvoor worden gekweekt en uitgezet (biologische bestrijding), vallen, lijmbanden, banden van golfkarton, wespeglazen en dergelijke.

Parasitaire schadeverwekkers

Hiertoe behoren schimmels, bacteriën en virussen. Omdat deze ziekteverwekkers niet aan de buitenkant van de planten leven, maar in de plant aanwezig zijn om hun voeding te halen uit de cellen van de groene plant, zijn ze moeilijk te bestrijden. De ziekte blijft lang onzichtbaar. Pas als het zwamweefsel is volgroeid en vruchtlichamen krijgt, beginnen de sporedragers door de planteweefsels heen te dringen om dan van buiten met rode puistjes (roest), een grijze laag (schimmel, meeldauw) en oneindig veel andere verschijningsvormen zichtbaar te worden. Veel van deze ziekten zijn eigenlijk alleen te bestrijden voor ze optreden. De bestrijding van parasitaire ziekteverwekkers gebeurt met speciale middelen, die in poedervorm of opgelost in water zo fijn mogelijk verdeeld op de plant worden gebracht, of door vloeibare organische fungiciden, die geen lelijke spuitresten achterlaten.

Niet-parasitaire ziekten

Hiertoe rekent men gebreksziekten: gebrek aan water of te veel water (barsten van vruchten bij tomaten en kersen), tekort aan bepaalde voedingsstoffen, vorst, wind, hagel, verkeerd gebruikte spuitmiddelen ("Cox Orange" heeft last van bladverbranding door koperhoudende middelen, die tot totaal bladverlies kunnen leiden, terwijl zwavel goed wordt verdragen). Al dit soort ziekten bij gezonde planten maken vaak de weg vrij voor het leger dierlijke schadeverwekkers en schimmels. Preventie is de voornaamste basis van alle bestrijding. Hand in hand daarmee gaat een zo zorgvuldig mogelijke vruchtwisseling, die de uitbreiding van ziekten en ongedierte ook tegengaat. Zodra er beschadiging van de planten optreedt, moet men meteen met de bestrijding beginnen! Een bestrijding die pas begint als de hele plant is aangetast, komt te laat omdat de opbrengst voor dat jaar dan al verloren is gegaan. Bij overblijvende planten, heesters en vruchtbomen wordt ook de opbrengst voor het volgende jaar verminderd, omdat de sterk verzwakte planten al hun reserves nodig hebben om over de ontstane schade heen te komen.

Dieren die schade kunnen aanrichten

Er zijn een aantal dieren dat we niet tot het ongedierte rekenen, maar die toch schade kunnen aanrichten. Men moeten die verdrijven.

Vogels

Bij de meeste vogelsoorten is de aangerichte schade veel geringer dan dat men meestal denkt. Gestolen kersen en aangepikte appels maken de tuinbezitter niet arm, vooral niet omdat hij ruimschoots schadeloos wordt gesteld door het nut dat hij heeft van de vogels als verdelgers van ongedierte en door hun gezang. In geval van nood kunnen netten en dergelijke onschadelijke middelen helpen.

Eksters en Vlaamse gaaien
Deze kerseneters en nestrovers hebben in onze tuin niets te zoeken en moeten verjaagd worden.

Vink, kneutje, groenling, mus beschadigen de zaaibedden, kiemende groenten en sla-planten.

Spreeuwen
Ze vergrijpen zich soms aan jonge planten door deze uit te trekken. Ze houden van kruidig geurende planten (chrysanten, tomaten), die ze kapot trekken. In de kersentijd helpen netten en plastic folie beter dan alle andere maatregelen. Spreeuwen voeren hun jongen met insecten.

Zoogdieren

Veel knaagdieren maken ons het leven moeilijk. De woelmuis en woelrat zijn bijzonder gevaarlijk voor de boomgaard en moestuin. Door het leven onder de grond en nauwelijks merkbare geknaag aan de boomwortels, merkt men meestal te laat dat ze er zijn. Lokmiddelen helpen hier ook niet veel. Door hun fijne neus herkennen ze meteen de vreemde geur. Vallen willen wel eens helpen. Vergassen met carbid, Polytanol en dergelijke middelen helpt niet lang. Beter zijn tot de rand ingegraven plastic emmers, voor 1/3 gevuld met water. Omdat de muizen 's nachts graag boven de grond komen, vallen ze in de emmer en verdrinken.

Veldmuis
De buizerd en de torenvalk zijn de natuurlijke vijanden van alle veldmuizen. Door de steppevorming in het landschap is het aantal van deze knagers soms enorm toegenomen. Draineerbuizen met muizetarwe onder een losse strolaag, zorgen in de winter voor verdelging.