Het telen van kruiden uit de lipbloemfamilie

De kruiden en planten uit de lipbloemenfamilie - Latijnse benaming: Labiatae of Lamiaceae - hebben hun bijzondere naam te danken aan de manier waarop hun kroonbladeren samengroeien en daardoor lijken op een boven- en onderlip en hebben vaak kenmerkende vierkante stengels. De planten die tot deze familie behoren zijn veelal (aromatische) struiken, heesters en kruidenplanten zoals; tijm, munt, basilicum, salie, en rozemarijn en hebben allemaal hun eigen manier van telen.

Inhoud

• Basilicum
• Bonenkruid
• Citroenmelisse
• Munt
• Oregano
• Rozemarijn
• Salie
• Tijm

Basilicum

Basilicum - ook wel bekend onder de naam koningskruid - is een éénjarige plant met een sterke en kenmerkende geur die veel in de keuken wordt gebruikt. Van de basilicumplant zijn zowel de takken als de bladeren eetbaar waarbij de bladeren de voorkeur hebben aangezien deze een stuk smaakvoller en sappiger zijn dan de takken van de plant.

Algemeen

Basilicum heeft zowel tijdens het kiemen als groeien voldoende warmte en zonlicht nodig om smaakvolle bladeren te produceren en het is dan ook aan te raden om haar te telen in een pot in plaats van de koude grond. Mocht je geen ruimte hebben voor potten, plant de basilicum dan op de meest beschutte en zonnige plaats die je in je tuin kunt vinden en geef haar bij voorkeur water dat is opgewarmd door de zon om de grond niet te veel te laten afkoelen.

Zaaien & uitplanten

Basilicum kun je het beste voorzaaien in een zogenaamde zaaitray in de maanden maart tot en met mei. Gebruik voor het zaaien speciale zaai- of stekgrond of maak deze zelf door 4/5 delen potgrond te mengen met 1/5 deel brekerzand. Dek de zaden na het zaaien af met een dun laagje aarde en geef voorzichtig water. Zodra het tweede bladpaar na een paar weken zichtbaar wordt, wordt het tijd de zaailing te gaan verspenen. Vul een pot met een diameter van negen centimeter met potgrond en plant de basilicumplant hierin. Zet weg op een zonnige plaats, geef regelmatig water en laat de plant nog enge tijd aansterken alvorens je deze buiten uitplant.

Uitplanten
Voor het uitplanten kun je de algemene regel aanhouden dat je dit het beste kunt doen na IJsheiligen - de viering van de naamdagen van diverse katholieke Heiligen in de periode van 11 tot en met 14 mei - aangezien de vorst dan uit de grond is en de kans op (nacht)vorst zo goed als nihil. Verwarm de grond ongeveer twee tot drie weken van te voren op door er een zwart zeil overheen te spannen en verwijder al het onkruid. Bemest indien nodig en spit de grond goed om voor de je de basilicum buiten uitplant. Plant de planten net zo diep als dat ze in de pot stonden om hun groei zo min mogelijk te verstoren.

Oogst, bewaren en gebruik

Het oogsten van basilicum is erg eenvoudig aangezien je simpelweg de bladeren kunt plukken die je nodig hebt. De rest van de plant zal gewoon doorgroeien en nieuwe bladeren aanmaken op de plaats waar je de oudere bladen hebt geplukt. Helaas zijn de geplukte bladeren maar zeer kort houdbaar en het is dan ook aan te raden de geplukte bladeren direct te gebruiken.

Gebruik
De bladeren van de basilicumplant kun je zowel warm als koud gebruiken waarbij je bij gebruik in warme gerechten rekening moet houden met smaakverlies. Mocht je meerdere bladeren hebben geplukt dan kun je ook overwegen om een zogenaamde 'droge pesto' te maken en deze in te vriezen. Voor het maken van een droge pesto maal je een handvol basilicumbladeren met wat knoflook, pijnboompitten en Parmezaanse kaas fijn in een keukenmachine. Voeg - in tegenstelling tot gewone pesto - maar een klein beetje olie toe om de massa glad te roeren en verdeel de pesto over stukjes aluminiumfolie. Vouw de folie goed dicht en vries deze vervolgens in. Wil je de pesto gebruiken dan kun je deze simpelweg bevroren mee koken, stoven en/of bakken. Bevrore droge pesten kun je ruim een half jaar bewaren in de vriezer.

Bonenkruid

Bonenkruid is zeer veelzijdig en kan zowel in de keuken gebruikt worden bij het koken als gedronken worden als thee. Het bonenkruid kent twee soorten waarvan het eenjarige kruid maar eenmalig bloeit en een kenmerkende pepersmaak heeft en het meerjarige kruid jarenlang mee kan gaan en bekend staat om haar sterke geur.

Algemeen

Het merendeel van de kruiden heeft zowel tijdens het kiemen als tijdens de groei voldoende warmte en zonlicht nodig en het bonenkruid is hier geen uitzondering op. Ondanks dat je haar kunt telen in de koude grond is het aan te raden haar te kweken in potten of een kas zodat je de temperatuur van de grond beter kunt reguleren. Laat het water voor het water geven eerst opwarmen in de zon zodat de grond niet te veel afkoelt.

Zaaien & uitplanten

Zoals eerder gezegd bestaan er twee soorten bonenkruid waarbij de ene vooral dient ter bescherming van andere gewassen en de andere soort vooral bedoeld is om te gebruiken als keuken kruid. Het eenjarige bonenkruid is door zijn sterke smaak minder geschikt voor gebruik in gerechten en wordt vooral tussen bonen gezaaid om deze te beschermen tegen ziektes zoals de bonenluis. Wil je bonenkruid telen voor gebruik in de keuken dan kun je beter kiezen voor de meerjarige variant die je vanaf de maand april binnenshuis kunt voorzaaien in potten.

Zaaien
Gebruik voor het zaaien van het bonenkruid speciale zaai- of stekgrond of maak deze zelf door 4/5 deel potgrond te mengen met 1/5 deel brekerzand. Zaai het bonenkruid in potjes met een diameter van negen centimeter zodat je ze tijdens hun groei niet meer hoeft te verspenen aangezien dit vaak een groeiachterstand tot gevolg heeft. Zaai de zaden niet te diep, dek af met een dun laagje aarde, geef een beetje water indien nodig en zet ze weg op een warme plek in de kas of vensterbank. Wil je het bonenkruid telen in de volle grond dan kun je vanaf (half) mei direct zaaien in de koud grond.

Kies je voor zaaien in de koude grond, warm de grond dan twee tot drie weken van te voren op door er een zwart zeil overheen te spannen. Bereid de grond voor het zaaien goed voor door haar volledig onkruid vrij te maken, goed om te spitten zodat ze luchtig wordt en bemest indien nodig. Trek het teveel aan zaailingen na het opkomen direct uit anders gaan het bonenkruid woekeren en heb je straks één grote kluwen aan planten die je niet kunt oogsten zonder ze (flink) te beschadigen.

Uitplanten
Aangezien bonenkruid er niet van houdt om verspeend of verplaatst te worden is het aan te raden haar niet uit te planten. Zaai bij teelt in potten direct in de juiste maat pot en zaai bij teelt in de koude grond direct op de juiste plaats. Voor het bonenkruid in potten geldt dat je ze na IJsheiligen buiten kunt plaatsen mits het weer mild genoeg is, anders is het aan te raden de planten een week van te voren af te harden door ze alleen tijdens de zonuren buiten te zetten en daarna weer binnen te halen. Op deze manier kunnen de jonge planten rustig wennen aan de koudere buitentemperatuur.

Oogst, bewaren en gebruik

Oogsten van het bonenkruid kan zodra de bladen en stengels groot genoeg zijn door de tak simpelweg van de plant te knippen met een scherp kruidenschaartje. Het is aan te raden het bonenkruid direct te gebruiken aangezien ze eenmaal afgeknipt niet lang is te bewaren.

Bewaren
Wil je langer plezier hebben van je bonenkruid dan kun je er voor kiezen om de kruiden te drogen of in te vriezen. Het drogen van bonenkruid is zeer gemakkelijk. Bind een aantal takjes bij elkaar en hang deze op een koele en droge plaats enkele dagen te drogen. Na het drogen kun je de blaadjes makkelijk van de tak verwijderen en deze bewaren in een goed afgesloten glazen pot. Gedroogd bonenkruid blijft - mits goed afgesloten en bewaart op een donkere en koele plaats - wel tot één jaar lang houdbaar.

Wil je het bonenkruid invriezen? Was de takken dan voorzichtig en schud deze zachtjes uit. Leg ze te drogen en doe vervolgens de gewenste hoeveelheid in een plastic zakje en leg in de vriezer. Bevroren bonenkruid is maximaal twee maanden houdbaar.

Gebruik
Bonenkruid is een goede vervanger van peper en zout en is heerlijk bij erwten, kapucijners, linzen of peulvruchten. Naast haar geur en smaak staat het bonenkruid ook nog bekend om haar heilzame werking op de spijsvertering en door haar aan gerechten toe te voegen worden de vetten in de maaltijd beter verteerd. Ook zou thee van bonenkruid verlichting bieden bij krampen of buikpijn en een gunstige werking hebben op het zenuwgestel.

Citroenmelisse

De citroenmelisse is een heerlijk ruikende en smakende kleine plant die maximaal een halve meter hoog wordt. Naast het produceren van smaakvolle bladeren is de citroenmelisse ook een belangrijke producent van nectar en trekt dan ook vele bijen aan die goed zijn voor de bestuiving van de tuin.

Algemeen

De citroenmelisse stelt weinig eisen aan de grond waar ze in opgroeit maar heeft tijdens de groei wel voldoende vocht nodig. In tegenstelling tot de meeste andere kruiden vindt de citroenmelisse het niet prettig om de hele dag in de volle zon te staan en plant je haar buiten in de koude grond dan is het aan te raden haar in de halfschaduw te plaatsen.

Zaaien & uitplanten

De citroenmelisse kunt je telen vanuit een zogenaamde stek - een klein takje van de plant met wortels - of zelf opkweken vanaf een zaadje. Of je nu stekken of zaden gebruikt je kunt beginnen met zaaien/ planten zodra de lente haar intrede doet. Zowel voor de stekken als voor de zaden geldt dat je ze het beste binnenshuis of in een kas kunt laten opgroeien zodat ze sterk genoeg zijn om de kou aan te kunnen als ze buiten worden uitgeplant. Gebruik voor het zaaien speciale zaai- of stekgrond en zaai de zaden voor in een zogenaamde zaaitray, deze maakt het uitplanten in een later stadium aanzienlijk gemakkelijker. Geef na het zaaien een klein beetje water en zet de bak weg op een zonnige plaats in de kas of vensterbank.

Uitplanten
Zodra het tweede bladpaar verschijnt kunt je de citroenmelisse gaan uitplanten. Houd hierbij de algemene regel aan dat je het beste kunt uitplanten na IJsheiligen aangezien de vorst dan volledig uit de grond is en de kans op (nacht)vorst zo goed als nihil. Bereid de grond bij het uitplanten goed voor door haar onkruidvrij te maken, goed om te spitten en indien nodig te bemesten. Plant de planten niet te diep en houd een afstand van minimaal 60 centimeter aan tussen de planten. Geef na het uitplanten voorzichtig water en houd de grond vrij van onkruid.

Teelt in potten
Net als vele andere kruiden kun je ook bij citroenmelisse kiezen om te telen in potten in plaats van in een kas of de koude grond. Bij het telen in potten kun je het voorzaaien in principe overslaan en de zaden direct zaaien in een eigen pot. Gebruik voor het zaaien in potten speciale zaai- of stekgrond of meng deze zelf door 4/5 delen potgrond te mengen met 1/5 deel brekerzand. Mocht je de potten buiten willen plaatsen dan is het aan te raden de planten een week voor het buitenplaatsen af te harden. Zet ze gedurende een week lang een dag buiten en haal ze voor zonsondergang weer binnen. Na deze week kun je de planten buiten laten staan. Vergeet bij teelt in potten ook niet om de plant na acht weken bij te mesten aangezien er in een pot veel minder voedingsstoffen zitten dan in een tuin.

Oogst, bewaren en gebruik

Het oogsten van citroenmelisse is zeer gemakkelijk doordat je simpelweg de bladeren kunt plukken die je nodig hebt. Let er bij het oogsten wel op dat de bladeren een stuk lekkerder van smaak zijn als je ze plukt voordat de plant in bloei komt. Houd bij het plukken rekening met het feit dat je de geplukte bladeren niet kunt bewaren en pluk dan ook alleen de hoeveelheid die je nodig hebt. Wil zo lang mogelijk plezier hebben van je plant verwijder dan consequent de bloemen uit de toppen van de plant zodat deze zijn energie gebruikt voor het aanmaken van bladeren in plaats van bloemen.

Gebruik
De citroenmelisse wordt het meest gebruikt om thee van te maken waarbij je kokend water op de bladeren giet en deze minimaal tien minuten laat trekken. Naast de frisse smaak van het kruid staat de citroenmelisse ook nog bekend om haar heilzame werking op lichaam en geest en werkt verjongend, kalmerend, ontspannend en rustgevend. In de keuken combineert de citroenmelisse uitstekend bij visgerechten of als smaakmaker voor een kan water, frisdrank of vruchtenbowl. Houd er rekening mee dat citroenmelisse alleen in koude gerechten gebruikt kan worden en niet geschikt is om mee te koken, bakken of te stoven. Als laatste kun je de citroenmelisse ook nog gebruiken als een natuurlijke bescherming tegen de koolvlieg die het heeft voorzien op de eventuele kolen die in je moestuin groeien.

Munt

Van de vele kruiden die je zelf kunt telen is de muntplant waarschijnlijk de bekendste en de plant is dan ook enorm veelzijdig in gebruik. Munt staat bekend om haar sterke menthol geur en smaak en wordt veel gebruikt in de keuken, voedingsmiddelenindustrie en zelfs in schoonheidsproducten. Munt is in vele verschillende soorten te verkrijgen maar de meest bekende soort is de aarmunt.

Algemeen

De muntplant is zeer makkelijk om te telen en heeft weinig eisen op het gebied van haar verzorging. Ze kan op meerdere plaatsen in de tuin worden geplant aangezien ze zowel groeit in de zon, halfschaduw als schaduw, al zal voldoende zonlicht wel zorgen voor een snellere groei. Qua bodem heeft ze graag grond die luchtig is en rijk aan humus zodat het water goed kan worden opgenomen en geleidelijk wordt afgegeven aan de plant.

Zaaien & uitplanten

Munt teel je vanuit een zaden die je kunt zaaien in de periode van maart tot en met augustus. Wel is het bij later zaaien aan te raden de temperatuur goed in de gaten te houden en de planten te beschermen bij eventuele vorst. Het is aan te raden munt voor te zaaien in een zogenaamde zaaitray aangezien ze de neiging heeft om te gaan woekeren. Zaai je de munt direct in de volle grond dan is de kans groot dat ze dwars door de wortels van andere planten gaat groeien en deze beschadigd. Gebruik voor het zaaien speciale zaai-of stekgrond of meng deze zelf door 4/5 deel potgrond te mengen met 1/5 deel brekerzand. Zaai de munt niet te diep, dek af met een dun laagje aarde en geef water. Zet de zaden weg op een zonnige en warme plaats in de kas of op de vensterbank.

Uitplanten
Zodra de munt het tweede bladpaar aanmaakt kun je de munt buiten uitplanten. Gezien de kans op woekeren is het ook bij het uitplanten aan te raden de munt in een pot te plaatsen en deze - indien gewenst - in te graven in de tuin. Laat de rand van de pot een klein stukje boven de grond uitsteken zodat de wortels in de pot blijven en de andere planten niet kunnen beschadigen. Gebruik voor het uitplanten in een pot gewone potgrond en plant de munt niet te diep. Geef na het uitplanten voldoende water en houd de grond vrij van onkruid.

Teelt in potten
Gezien de neiging tot woekeren kun je er ook voor kiezen om de munt direct te zaaien in potten waardoor het uitplanten niet meer nodig is. Gebruik voor het zaaien in potten speciale zaai- of stekgrond of meng deze zelf. Gebruik potten met een minimale diameter van negen centimeter en bemest de plant na acht weken om de voedingstoffen aan te vullen.

Oogst, bewaren en gebruik

Afhankelijk van het moment dat je de munt gezaaid hebt kunt je haar oogsten in de maanden mei tot en met oktober. Het oogsten van munt is zeer gemakkelijk aangezien je simpelweg een tak van de plant kunt knippen of het benodigde aantal blaadjes kunt plukken. Oogst de plant bij voorkeur in de middag omdat ze dan de meeste olie (menthol) bevat. Gebruik de geoogste munt meteen aangezien verse munt zeer snel verdord.

Gebruik
Munt staat vooral bekend door haar gebruik in de keuken - als thee en smaakmaker bij warme en koude gerechten -, maar dat munt ook insecten en knaagdier weert en heilzaam is bij diverse kwalen zijn eigenschappen die minder bekend zijn;

Insecten & knaagdieren: Bladluizen, kevers, mieren, motten, muggen, muizen, vliegen en vlooien hebben een hekel aan munt en zullen er dan ook alles aan doen om deze te mijden. Zo werken een paar druppels muntolie op je kussen muggen werend, houdt gedroogde munt in een stoffen zakje de kleding in de kast fris én motten op afstand en help je paarden rustig de zomer door door wat verse muntbladeren langs hun ogen en neus te wrijven waardoor vliegen op afstand blijven. Zet wat munt tussen de tomaten- en koolplanten om vliegen en luizen op afstand te houden en leg takjes verse munt op plaatsen waar je last hebt van muizen om deze te verjagen.

Gezondheid: Het ruiken aan verse munt kan helpen misselijkheid te verminderen en het gebruik van muntolie of verse muntbladeren kan verlichting bieden bij hoofdpijn door deze over het voorhoofd en de neus te wrijven. Het drinken van muntthee kan helpen de maag tot rust te brengen en brengt verlichting bij een flinke verkoudheid of griep. Daarnaast is munt goed voor de spijsvertering door de speekselklieren te activeren die de enzymen aanmaken die nodig zijn voor een goede vertering van de maaltijd. Kort kauwen op een vers blaadje munt zorgt voor een frisse mondgeur.

Oregano

Oregano behoort tot de familie van het kruid marjolein en wordt daarom ook wel wilde marjolein genoemd. Ondanks de gelijkheid in naam zit er duidelijk een verschil in smaak tussen marjolein en wilde marjolein (oregano) waarbij marjolein een stuk milder van smaak is dan zoete en zachte pitte oregano.

Algemeen

Ondanks dat oregano van oorsprong voorkomt in landen met een mild klimaat heeft ze wel degelijk voldoende zon en warmte nodig om goed op smaak te komen. De Nederlandse winters zijn vaak te koud voor oregano om het hele jaar door buiten geteeld te worden dus het is aan te raden haar te houden in een kas of in een pot in de vensterbank. Als de plant goed beschermd wordt tegen de kou kun je tot wel twee jaar lang plezier van je plant hebben. Op het gebied van de grond stelt de oregano weinig eisen maar wees voorzichtig met water geven want oregano houdt niet van natte voeten.

Zaaien & uitplanten

Begin april kun je beginnen met het voorzaaien van oregano binnenshuis of in de kas, maar wil je direct in de volle grond zaaien dan is het aan te raden te wachten tot half mei. Gebruik bij het voorzaaien van oregano een zaaitray, dat maakt het uitplanten in een later stadium aanzienlijk makkelijker, en gebruik speciale zaai-of stekgrond of maak deze zelf door 4/5 delen potgrond te mengen met 1/5 deel brekerzand. Oregano-zaden hebben veel licht nodig bij het kiemen dus stop ze niet in een kuiltje in de grond maar druk ze voorzichtig een klein stukje in de aarde. Het geeft niet als de zaden niet volledig bedekt zijn met aarde, dat maakt het kiemen alleen maar gemakkelijker! Geef voorzichtig water, span een stuk doorzichtig plastic over de bak om uitdroging te voorkomen en zet de zaden weg op een warme en zonnige plek in de kas of vensterbank.

Uitplanten
Als de zaailingen ongeveer vijf centimeter groot zijn kun je ze buiten gaan uitplanten, maar probeer bij het uitplanten de algemene regel aan te houden dit pas te doen na IJsheiligen halverwege mei. Over het algemeen genomen is de vorst tegen die tijd volledig uit de grond en de kans op (nacht)vorst zo goed als nihil. Bereid de grond bij het uitplanten goed voor door deze volledig onkruid vrij te maken, goed om te spitten en indien nodig te bemesten en plant de planten niet te diep in de grond. Zorg dat de bladeren vrij blijven van aarde, druk de aarde rond de plant goed aan en geef voorzichtig water. Teel je de oregano in een pot, plant de zaailingen dan uit in potten met een diameter van negen tot twaalf centimeter en gebruik bij het uitplanten potgrond. Houd er rekening mee dat je kruiden in een pot regelmatig moet bij mesten aangezien de voedingstoffen in de grond veel sneller worden verbruikt!

Oogst, bewaren en gebruik

Het oogsten van oregano is heel gemakkelijk aangezien je zowel de volwassen als jonge bladeren kunt gebruiken. Knip simpelweg het benodigde aantal bladeren van de plant met een scherp kruidenschaartje en verwerk deze direct. Verse oregano dien je direct te gebruiken aangezien de geoogste bladeren zeer snel verwelken. Wil je de oregano langer bewaren dan kun je deze drogen of invriezen.

Drogen
Het drogen van oregano is zeer gemakkelijk en de manier kan ook voor vele andere kruiden worden gebruikt. Knip een aantal takken van de plant, was deze voorzichtig en schud goed uit. Leg ze op een stuk keukenpapier zodat het vocht eruit kan trekken en bind de takken samen. Hang ze op een koele en droge plaats enkele dagen te drogen. 'Rits' de bladeren van de takken als ze droog zijn en maal deze fijn of verkruimel ze. In een goed afgesloten glazen pot kun je de oregano - mits bewaart op een koele en donkere plaats - maximaal één jaar bewaren.

Invriezen
Mocht je geen tijd of ruimte hebben om kruiden te drogen dan kun je er ook voor kiezen de oregano in te vriezen en zo maximaal twee maanden te bewaren. Knip de takken die je wilt invriezen af en spoel goed schoon onder de kraan. Schud goed uit en leg op een stuk keukenpapier om het overtollige vocht eruit te laten trekken en vries dan de takken per portie in. Wil je de oregano gebruiken breek dan simpelweg het benodigde aantal blaadjes af en verwerk deze in het gerecht. Let op! Laat de oregano niet ontdooien voor gebruik aangezien de bladeren dan snotterig worden.

Gebruik
Naast gebruik in de keuken als smaakmaker kun je oregano ook nog voor diverse andere dingen gebruiken. Over het algemeen staat oregano bekend om haar versterkende effect bij het verrichten van zware arbeid en kan in de vorm van thee worden gedronken om verlichting te geven bij keelpijn of (zware) hoest. Oregano heeft tevens een ontspannende werking op lichaam en geest en kan als afkooksel worden toegevoegd aan het badwater. Het gebruik van oregano kan verlichting geven bij misselijkheid en is goed voor de spijsvertering doordat het een licht laxerende werking heeft. Je kunt een aftreksel van oregano ook verder inkoken waardoor het sterker wordt en uitstekend kan dienen als natuurlijke haarversteviger!

Rozemarijn

Rozemarijn is een winterharde en groenblijvende plant die van oorsprong afkomstig is uit Zuid-Europa en diverse Aziatische landen. Door zijn goede 'winterse' eigenschappen is rozemarijn een leuke aanvulling op je moestuin en kan uitstekend overleven in de koude grond.

Algemeen

De rozemarijn is een gemakkelijke plant om te telen en stelt zowel op het gebied van de bodem als op het gebied van haar verzorging weinig eisen. Ze groeit het best in een luchtige en kalkrijke bodem, kan zowel worden geplaatst in de volle zon als in de halfschaduw maar moet wel beschermd worden tegen de veelal gure noord/noordoosten wind. Houd bij het zaaien en/of uitplanten wel in gedachten dat de hoeveelheid zonlicht van invloed is op de smaak van het kruid; hoe meer zonlicht hoe meer smaak is hierbij een algemene regel.

Zaaien & uitplanten

Het zaaien van rozemarijn kan lastig zijn aangezien ze zeer veel zonlicht en warmte nodig heeft om te kiemen. Maar het zaaien van de je eigen rozemarijn is absoluut de moeite waard omdat ze over het algemeen veel voller van smaak zal zijn dan de rozemarijn die je koopt in de supermarkt of bij de groenteboer. Om je rozemarijn de best mogelijke start te geven is het aan te raden haar vanaf eind februari tot begin maart binnenshuis voor te zaaien in een zogenaamde zaaitray. Wil je de rozemarijn liever in de koude grond zaaien wacht hier dan mee tot eind april/ begin mei tot de vorst uit de grond is en de kans op (nacht)vorst nihil. Gebruik bij het voorzaaien speciale zaai- of stekgrond of maak deze zelf door 4/5 delen potgrond te mengen met 1/5 deel brekerzand. Zaai de zaden niet te diep, geef een klein beetje water, dek de tray af met een stuk doorzichtig plastic en zet de bak weg op een zonnige en warme plaats in de kas of vensterbank. Verwijder het plastic van de zaaitray zodra de eerste blaadjes boven de grond uitkomen zodat ze de ruimte hebben om te groeien.

Uitplanten
Zodra de zaailingen een centimeter of zes groot zijn wordt het tijd om ze uit te planten of over te zetten in hun definitieve pot. Bewerk de grond bij het uitplanten in de koude grond goed voor door deze volledig onkruidvrij te maken, goed om te spitten en indien nodig te bemesten en houd bij het uitplanten rekening met het feit dat een volwassen rozemarijn plant ongeveer 1 meter ruimte in het vierkant nodig heeft. Plant je de rozemarijn uit in potten gebruik dan potten met een diameter van twaalf centimeter en plaats maximaal één zaailing per pot. Vergeet de rozemarijn in potten na acht weken niet bij te mesten aangezien het merendeel van de voeding in de potgrond dan is verbruikt. Houd bij de rozemarijn in de koude grond de aarde goed vrij van onkruid en spit deze regelmatig (voorzichtig!) om.

Oogst, bewaren en gebruik

Rozemarijn kun je simpelweg oogsten door het benodigde aantal takken van de plant te knippen. Eenmaal afgeknipt kun je de rozemarijn niet lang bewaren dus verwerk deze meteen. Je kunt tot aan de maand oktober rozemarijn oogsten als de plant buiten groeit daarna is het beter haar niet meer te snoeien aangezien ze zich gaat voorbereiden op de winter. Snoeien na oktober kan er toe leiden dat de plant afsterft in de wintermaanden!

Wil je langer plezier hebben van je rozemarijn dan kun je overwegen om haar te drogen of in te vriezen. Voor het drogen bind je een aantal takken samen en hangt deze enkele dagen op een koele en drogen plek. Na het drogen 'rits' je de naalden gemakkelijk van de tak die je - mits donker en koel bewaart in een goed afgesloten glazen pot - een jaar lang kunt bewaren. Om de rozemarijn in te vriezen spoel je de takken voorzichtig schoon onder koud stromend water en schud deze daarna goed uit. Verdeel de porties over plastic zakjes en vries deze in. Wil je de rozemarijn gebruiken verwerk deze dan bevroren in je gerechten en laat haar niet eerst ontdooien!

Gebruik
Rozemarijn staat van oudsher al bekend om haar geneeskrachtige werking en werd in de loop van de eeuwen voor vele toepassingen gebruikt. Griekse studenten droegen kransen van rozemarijn om de leerstof beter op te kunnen nemen aangezien rozemarijn er om bekend stond mensen scherp en alert te maken. In rechtszalen werd rozemarijn voor de aanvang van de zitting gestrooid om de zogenaamde 'gevangeniskoorts' buiten de deur te houden en in Franse ziekenhuizen werd rozemarijn verbrand om de lucht te zuiveren na een epidemie. Tevens stimuleert rozemarijn de bloedsomloop, kan helpen de bloeddruk te verhogen indien deze te laag is en werkt vaak goed bij mensen die last hebben van koude handen en voeten. Aftreksels van rozemarijn kunnen verlichting bieden bij maag- en darmklachten, bevorderd de spijsvertering, wekt de eetlust op en kan verlichting bieden bij hoofdpijn en/of migraine.

Salie

Salie kan zowel voorkomen als struik en als kruidachtige plant en is te herkennen aan haar vrolijke gekleurde bloemen tijdens de bloei. De kruidachtige salie soorten zijn verkrijgbaar in zowel éénjarige als meerjarige planten maar is niet goed bestand tegen de koude Hollandse winters.

Algemeen

Op het gebied van de bodem staat salie graag in een goed waterdoorlatende grond die niet al te zuur is en rijk aan kalk. Om de grond luchtig en waterdoorlatend te maken en te houden kun je humus gebruiken door deze simpelweg door de aarde te spitten en houd er bij het telen in de koude grond rekening mee dat de salie graag in de zon en uit de wind staat.

Zaaien & uitplanten

Vanaf maart kun je beginnen met het voorzaaien van salie om deze vervolgens binnenshuis of in een kas te laten aansterken voor je haar buiten uitplant. Zaai de zaden bij voorkeur in een zaaitray - één zaadje per vakje - en gebruik speciale zaai- of stekgrond of maak deze zelf door 4/5 delen potgrond te mengen met 1/5 deel brekerzand. Zaai de zaden niet te diep en dek ze af met een dun laagje aarde. Geef voorzichtig water en laat de zaden kiemen op een zonnige en warme plaats in de kas of op de vensterbank.

Verspenen
Zodra de zaailingen hun tweede bladpaar beginnen te vormen is het tijd de salie te verspenen. Wil je de salie in potten gaan telen verspeen de salie dan meteen naar de juiste maat pot zodat je haar later niet nog een keer hoeft te verplaatsen. Gebruik bij het verspenen in potten gewone potgrond en potten met een minimale diameter van negen centimeter. Plaats twee tot drie zaailingen samen in één pot om ze te laten samengroeien tot één krachtige plant. Wil je de zaailingen alleen verspenen en ze later uitplanten dan kun je potten gebruiken met een diameter van zes centimeter en houd dan één zaailing per pot aan.

Uitplanten
Probeer bij het uitplanten de algemene regel aan te houden dat je dit het beste kunt doen na IJsheiligen - de viering van de naamdagen van diverse katholieke Heiligen in de periode van 11 tot en met 14 mei -. Na deze periode is de vorst volledig uit de grond getrokken en de kans op (nacht)vorst zo goed als nihil. Bewerk de grond voor het uitplanten goed voor door haar onkruid vrij te maken, goed om te spitten en indien nodig te bemesten en plant de zaailingen net zo diep als dat ze stonden in hun pot. Geef na het uitplanten voorzichtig water en houd de grond vrij van onkruid. Voor de salie in potten geldt dat je ze na IJsheiligen simpelweg met pot en al buiten kunt plaatsen en houd er bij teelt in potten rekening mee dat je de salie na ongeveer acht weken moet bij mesten aangezien de voeding uit de potgrond zo goed als volledig is verbruikt.

Oogst, bewaren en gebruik

Zoals de meeste kruiden is salie gemakkelijk te oogsten door het benodigde aantal takken van de plant te knippen. Wel is het aan te raden de verse salie direct te gebruiken aangezien ze - eenmaal afgeknipt - niet lang houdbaar is. Om zo lang mogelijk plezier te hebben van je salie is het belangrijk om regelmatig de kop-stekken (bovenste takken) uit de plant te knippen zodat de plant zichzelf blijft vernieuwen. De kop-stekken kun je - net als de andere takken van de salie - gewoon gebruiken als keuken kruid.

Wil je langer plezier hebben van je salie dan kun je overwegen om haar te drogen of in te vriezen. Voor het drogen bind je een aantal takken samen en hangt deze enkele dagen op een koele en drogen plek. Na het drogen 'rits' je de bladeren gemakkelijk van de tak die je - mits donker en koel bewaart in een goed afgesloten glazen pot - een jaar lang kunt bewaren. Om de salie in te vriezen spoel je de takken voorzichtig schoon onder koud stromend water en schud deze daarna goed uit. Verdeel de porties over plastic zakjes en vries deze in. Wil je de salie gebruiken verwerk deze dan bevroren in je gerechten en laat haar niet eerst ontdooien!

Gebruik
Naast het gebruik van salie als smaakversterker kan het ook nog gebruikt worden om diverse (kleine) gezondheidskwalen te bestrijden. Zo werkt een thee getrokken van salie goed om mee te spoelen bij ontstoken tandvlees of bij aften in de mond en heeft het als bijkomend voordeel dat het de tanden witter maakt. Gorgelen met lauwe salie thee biedt verlichting bij beginnende keelpijn en/of een keelontsteking en warm gedronken is de thee een goed slaapmiddel. Salie-olie staat bekend om haar bloedzuiverende werking en kan verlichting bieden bij diverse reumatische pijnen, menstruatie klachten en verschijnselen van de menopauze. Als laatste heeft salie een algemeen versterkende werking op het zenuwstelsel en werkt ontspannend.

Tijm

Tijm groeit als kruid- of houtachtige plant en komt van oorsprong uit het Middellandse zeegebied en diverse delen van Azië. Tijm staat bekend om haar sterke aromatische geur en kan tot dertig centimeter groot worden.

Algemeen

Tijm is weinig veeleisend op het gebied van de grond en haar verzorging, maar heeft een hekel aan natte voeten. Wil je haar telen in de koude grond zorg dan dat de grond goed afwaterend is, rijk aan kalk en dat ze een standplaats krijg in de volle zon aangezien dit haar smaak ten goede komt.

Zaaien & uitplanten

Aangezien tijm veel warmte en zon nodig heeft tijdens het kiemen is het aan te raden om haar vanaf maart en april voor te zaaien in een kas of - indien je geen kas tot je beschikking hebt - binnenshuis. Gebruik voor het zaaien een zogenaamde zaaitray en gebruik zaai- of stekgrond of maak deze zelf door 4/5 delen potgrond te mengen met 1/5 deel brekerzand. Zaai de zaden niet te diep, dek af met een klein laagje aarde en geef voorzichtig water. Zet de zaden vervolgens op een zonnige en warme plaats in de kas of op de vensterbank. Wil je de tijm liever direct in de tuin zaaien wacht dan tot half mei, bewerk de grond goed voor door haar onkruidvrij te maken, goed om te spitten en indien nodig te bemesten. Zaai ook bij het zaaien in de koude grond niet te diep en geef na het zaaien een klein beetje water.

Als de zaailingen hun tweede bladpaar krijgen wordt het tijd de salie te verspenen waarbij je de planten simpelweg overzet in een eigen pot. Gebruik voor het verspenen potten met een diameter van minimaal negen centimeter en plant de salie in gewone potgrond. Wil je de salie in potten gaan telen dan is het aan te raden om potten met een diameter van twaalf centimeter te gebruiken en drie tot vier zaailingen samen in één pot te planten.

Uitplanten
In het algemeen kun je de regel aanhouden dat je na IJsheiligen (half mei) kunt beginnen met uitplanten waarbij het raadzaam is de planten eerst een week buiten 'af te harden'. Afharden betekent dat je de planten op een rustige manier aan de koudere buitentemperatuur laat wennen door ze gedurende de dag buiten te zetten en voor zonsondergang weer binnen te halen. Na een week kun je de planten dan buiten in de koude grond uit planten of met pot en al buiten zetten. Wil je de tijm in de tuin laten overwinteren houd er dan rekening mee dat je haar in de wintermaanden goed moet afdekken om bevriezing te voorkomen. Voor de tijm in potten is het aan te raden haar in de wintermaanden op een beschutte plaats (binnenshuis of in een kas) neer te zetten.

Oogst, bewaren en gebruik

Van één tijmplant heb je de hele zomer - en vaak zelfs nog tot diep in de herfst - plezier mits je haar goed onderhoud. Knip regelmatig de toppen uit de plant om de groei te bevorderen en de plant mooi vol te houden en oogst alleen de takken die je nodig hebt. Verse tijm kun je niet lang bewaren en het is dan ook aan te raden om haar na het oogsten direct te verwerken of in te vriezen of te drogen als je er later gebruik van wilt maken.

Voor het drogen bind je een paar takken tijm samen en hangt deze enkele dagen op een koele en droge plek weg. Als de takken droog zijn kun je de naalden makkelijk van de tak 'ritsen' en deze in een goed afgesloten glazen pot - op een koele en donkere plaats - tot één jaar lang bewaren. Wil je de tijm invriezen was de takken dan goed af en schud ze voorzichtig droog. Doe de takken in porties in plastic zakjes en vries deze in. Wil je de tijm weer gebruiken ontdooi haar dan niet maar verwerk haar bevroren in je gerechten. Bevroren salie is twee tot drie maanden houdbaar.

Gebruik
Tijm is zeer veelzijdig in gebruik en niet alleen handig in de keuken maar ook in het huishouden. Tijm is een natuurlijk bestrijdingsmiddel tegen vele schimmels en tijmazijn is dan ook een goed ontsmettingsmiddel of toiletreiniger. Op het gebied van gezondheid helpt een aftreksel van tijm bij het stimuleren van de bloedsomloop wat koude handen en voeten kan verminderen en een thee getrokken van tijm kan helpen bij het verzachten van de gevolgen van een kater en het verbeteren van de spijsvertering. Tijm stimuleert de aanmaak van witte bloedlichamen waardoor het het afweersysteem versterkt en werkt ontsmettend bij diverse infecties aan lucht- en/of urinewegen en bij ontstekingen en infecties van de huid. Als laatste is tijm ook nog goed voor de vetverbranding, helpt bij het oplossen van slijm in de luchtwegen en verzacht de effecten van een verkoudheid.

Lees verder

• Telen van kruiden: Dragon, vrouwenmantel en peterselie
• Algemene informatie over het telen van kruiden
• Het telen van kruiden uit de lookfamilie
• Natuurlijke bestrijdingsmiddelen voor de moes- & groentetuin
• Tips & trucs voor het aanleggen van een moes- of groentetuin