Onkruid bestrijden zonder gif

Onkruid in de tuin, het is de meeste mensen een doorn in het oog. De meningen over wat onkruid nou eigenlijk is lopen nogal uiteen, de een vind madeliefjes in het grasveld onkruid, de ander laat wat brandnetels in de tuin toe omdat vlinders er graag hun eitjes op leggen en deze plant dus nuttig is. De meest gevreesde onkruiden die andere planten overwoekeren zijn toch wel het zevenblad, akkerwinde en kweekgras die we afzonderlijk bespreken in het artikel: Onkruid onder de loep genomen, leer onkruiden herkennen. Straks krijgt u een link, nu eerst wat tips voor de bestrijding van deze onkruiden zonder het gebruik van gif.

Wat is onkruid?

Ja, wat is nou eigenlijk onkruid? Mensen met wat meer kennis van planten dan de doorsnee tuinliefhebber weten de namen van deze planten zo op te noemen: zevenblad, akkerwinde en kweekgras staan in de top 3 en dan volgen meestal akkerdistel, paardestaart, kruiskruid, kleefkruid, vogelmuur en brandnetel. Dit zijn planten die door bijna alle tuinliefhebbers als lelijk en lastig worden ervaren. Vervolgens komen we in een soort grensgebied waarin de ene persoon een plant als onkruid beschouwd en de ander als een acceptabele plant die daardoor min of meer wordt gedoogd. Voorbeelden hiervan zijn hondsdraf, wilgenroosje en madeliefjes in het gras. Grappig genoeg klinken deze namen ook al een stuk vriendelijker dan brandnetel of kweekgras.

Bij de meest gevreesde en hardnekkige onkruiden zevenblad, akkerwinde en kweekgras, helpt gif spuiten maar tijdelijk.

Definitie van onkruid

Het is duidelijk dat het nog niet makkelijk is om een goede definitie van onkruid te geven, dit is een eenvoudig referentiekader:

Onkruiden zijn planten die we niet in de tuin willen hebben en die groeien en woekeren tussen de wel gewenste planten.

Bovendien vinden we onkruid gewoon niet mooi of we vinden dat ze andere mooiere planten in onze hof verdringen. In de natuur of op het platteland storen we ons er meestal niet aan en kan onkruid ook mooi zijn, een weiland dat in het voorjaar fel geel gekleurd is door de paardenbloemen is gewoon prachtig om te zien en het is ook meteen duidelijk dat we hier te maken hebben met een boer met oog voor het welzijn van zijn land en de dieren die er moeten grazen, hij spuit geen gif om de planten te verdelgen. Wellicht onbewust hebben we daar een prettig gevoel bij. We zien in natuurgebieden soms soorten als brandnetel en braam zich explosief uitbreiden en dit is iets waar we ons wel zorgen over mogen maken want het duidt namelijk op een overvloed aan voedingsstoffen die door de regen worden meegebracht met een verarming van de biodiversiteit als gevolg.

Eerst wat meer info over onkruid in een natuurlijke omgeving

Eerst nog wat meer over onkruid in het ons omringende landschap. Onkruid in het milieu is er gezien vanuit het standpunt van de mens bijna altijd. Een land als Nederland is door de eeuwen heen talloze malen geheel op de schop genomen en daardoor is het landschap wat wij kennen eigenlijk een cultuurlandschap. In ons land zou alleen op de Veluwe nog een klein stukje oerbos bestaan. De mens heeft zich op de beheersing van de natuur geworpen en slaagt daarin maar ten dele. Selectie van welke plant wel mag voorkomen en welke plant niet is bijna een dagtaak geworden naast de taak om zelf te overleven door middel van het kweken van planten die ons tot voedsel kunnen dienen. Van oudsher speelde de schoffel, hak en ploeg een belangrijke rol in de totstandkoming van cultuurlandschappen, evengoed gebruikte men hierbij al natuurlijke gifstoffen zoals brandnetelgier.


Onkruid in de tuin kan schoonheid zijn in landschap en natuur. Onkruid is een rekbaar begrip, het zijn vaak nuttige planten.

De vindingrijke mens

Van lieverlee echter heeft de vindingrijkheid van de mens ertoe geleid dat een systematische uitroeiing van bepaalde planten binnen zijn mogelijkheden is gekomen. Chemische onkruidbestrijding leek het einde en was ook bijna het einde geworden van diezelfde mens. DDT is hier al lange tijd verboden maar wordt elders op de wereld nog volop gebruikt. De schadelijke gevolgen van al die wondermiddelen bleven niet uit; een opeenstapeling van negatieve milieu-effecten heeft ertoe geleidt dat ook de voedselketen van de mens in het geding is gekomen.

Gewasbeschermingsmiddelen, fataal eufemisme

De zaden van ongewenste kruiden verspreiden zich nou eenmaal en groeien uit tot planten die zich opnieuw uitzaaien, daar hebben wij geen grip op, het is eenvoudigweg de natuurlijke kringloop die zich niet in een keurslijf laat dwingen, grijpen naar chemische bestrijdingsmiddelen, ook al noemt men ze eufemistisch "gewasbeschermingsmiddelen" is uiteindelijk fataal.
Gewin op korte termijn, dat lijkt er wel te zijn maar dit is bedrieglijk. Op langere termijn gezien is het gebruik van chemische middelen een heel schadelijke manier van "gewasbescherming" met als afloop de vernietiging van complexe ecologische systemen en voedselketens waarvan wij nota bene zelf onderdeel zijn. Daarnaast raakt het grondwater vervuild en uiteindelijk wordt onze watervoorraad ondrinkbaar.

Gif in het tuincentrum

En wat heeft dit alles te maken met het onkruid in onze tuin? Loop eens rond in een willekeurig tuincentrum en verbaas u over de enorme hoeveelheid chemische bestrijdingsmiddelen die er op de markt zijn voor het gebruik in onze tuin. En het wordt gebruikt ook, in waanzinnige hoeveelheden! Tonnen en tonnen per jaar. Ter indicatie: in de bloembollenteelt wordt ongeveer 1800 ton gif per jaar gebruikt, de hoeveelheid in particuliere tuinen is ongeveer gelijk. (bron: Milieudefensie) Gelukkig groeit ook het bewustzijn dat het zo niet langer kan, we moeten het gebruik van gif stoppen om onze kinderen en later hun kinderen nog een toekomst te geven en waar kunnen we daar het best mee beginnen? Juist, in onze eigen tuin!

Monsanto en Bayer, groot in gif

Wat zijn onkruiden nu eigenlijk voor planten?

Het is van belang te weten met wat voor soort plant we te maken hebben als we deze uit onze tuin willen verbannen.
De meest lastigste om te verwijderen zijn de:

Wortelonkruiden

• Akkerwinde
• Zevenblad
• Kweekgras
• Paardestaart
• Paardenbloem
• Distels
• Boterbloem

De naam zegt het eigenlijk al, planten met wortelvorming. Gaat u proberen deze planten te schoffelen dan bent u eigenlijk bezig met vermeerdering, het is dan net een gevecht met de draak met zeven koppen, hak er één af en er komen er twee terug.


Bij wortelonkruiden moeten we ook nog onderscheid maken tussen penwortel en vlakke wortel. Paardenbloemen, distels en boterbloemen hebben een penwortel. Deze planten zijn nog redelijk eenvoudig te verwijderen met een wortelsteker. Zevenblad en akkerwinde (haagwinde), kweekgras en paardestaart is een heel ander verhaal, deze vermeerderen zich niet alleen heel gemakkelijk uit zaad maar ook door een razendsnelle wortelvermeerdering. Zelfs een stukje wortel van een halve centimeter kan uitlopen tot een nieuwe plant dus bij schoffelen of spitten, ik zei het al, bent u bezig met vermeerdering. Niet doen dus! Akkerwinde heeft nog een bijzonder trucje in petto: het maakt lange uitlopers die op de grond blijven liggen en dan op hun beurt weer wortel schieten. Hoe krijgen we deze vier meest lastige onkruiden nu weg zonder het gebruik van gif? Er is een methode die ik heb bedacht en weliswaar ingrijpend is maar wel afdoende. Ik noem dit: de Kartonmethode.

Onkruid bestrijden zonder gif met de Kartonmethode

Baken het stuk grond af waar de ongewenste planten groeien en neem daarbij ongeveer 40 centimeter extra ruimte rondom de plant als grens. Alles binnen dit gebied moet als verloren worden beschouwd dus ook bijvoorbeeld die mooie roos, buxus of fraai bloeiende vaste plant. Graaf dit gebied voorzichtig af, dus niet spitten, tot een diepte van minstens 30 centimeter en breng alle grond weg naar het afvaldepot. Knoei bij deze werkzaamheden niet met de grond en de daarin aanwezige wortels, de wortels lopen onherroepelijk weer uit. Overtuig uzelf ervan dat er geen uitlopers in de grond zitten buiten de grens van het afgegraven stuk. Grenst dit deel aan de tuin van de buren pak deze klus dan gelijk gezamenlijk aan. De wortels van bijvoorbeeld zevenblad en akkerwinde zijn overigens goed te herkennen, ze zijn spierwit en vormen soms hele kabelstrengen in de grond. Als alle grond met wortels verwijderd is legt u dik karton in de kuil en tegen de wanden van de kuil, denk hierbij aan verpakkingsmateriaal van hoge koelkasten of ander karton uit de bouwmarkt, lekker dik, groot en stevig. Leg het karton met flinke overlappingen en als het karton is aangebracht brengt u schone grond op en kunt u nieuwe planten planten. In de loop der tijd verteert het karton maar dat duurt voldoende lang om de eventueel nog aanwezige diepere wortelresten van het zevenblad, haagwinde, paardestaart of kweekgras geen kans meer te geven, deze sterven op die diepte onherroepelijk af. Deze methode werkt absoluut, ik heb ze vaak in tuinen met succes toegepast. Echter, is de hele tuin overwoekerd, laat dan maar een graafmachientje komen en de tuin 50 centimeter afgraven, dit is de enige goede manier, maak zo een hele nieuwe start!

Een- of meerjarige onkruiden zijn makkelijker te verwijderen dan wortel onkruiden, wel wieden voordat ze zaad vormen!

Een- of meerjarige onkruiden bestrijden zonder gif

• Brandnetel
• Vogelmuur
• Kruiskruid
• Kleefkruid
• Herderstasje
• Veldkers
• Nachtschade
• Veldzuring
• Perzikkruid
• Varkensgras

Een- of meerjarige onkruiden zaaien zich meestal uit. U moet goed opletten en ingrijpen door ze te wieden nog voor ze zaad kunnen vormen. Natuurlijk hebben deze planten ook wortels maar deze zijn minder sterk in de grond verankerd.
Brandnetels bijvoorbeeld hebben ook een dicht wortelstelsel maar dit is meestal oppervlakkig en makkelijk weg te halen door ze te ondergraven en los te schudden. De wortels van brandnetels hebben geen brandharen en u kunt ze dus met de hand wegnemen. Jonge brandnetels laten zich bereiden tot een smakelijke soep, lekker met blokjes spek en kaas!
Overigens zijn de brandharen van de jonge planten wel sterker irriterend bij aanraking, let hier goed op. De één- of meerjarige onkruiden zijn zeker op de lichtere grondsoorten gemakkelijk te wieden, de kleiner blijvende soorten kunt u ook weg schoffelen hoewel dit wel enige ervaring vereist. Zaadvormende onkruiden zijn ons evengoed wel vaak te snel af en voordat u er erg in hebt staat de tuin weer vol met ongewenste nakomelingen.

Bestrijding en preventie

De meest gestelde vraag over onkruid is wel: 'Hoe kom ik er definitief van af? Het antwoord is eenvoudigweg: nooit. Hulpmiddelen, in de vorm van chemische middelen helpen natuurlijk wel, maar dat is maar voor even. Vooral in nieuw aan te leggen tuinen op voorheen braakliggende bouwgrond is het een komen en gaan van allerlei soorten onkruiden. Is het ene lastige onkruid verdwenen, dan staan er weer andere onkruiden klaar om hun plaats in te nemen. Het gebruik van gif maakt hier dan ook de tuinliefhebber vooral armer en de chemische industrie weer rijker. Bestrijdingsmiddelen zijn namelijk nooit goedkoop.

Dunne teeltlaag

Bij tuinen op bouwgrond wordt door de aannemer vaak een dunne teeltlaag opgebracht. Deze laag is niet geschikt om op te tuinieren, ze is te dun en maar al te gauw stuiten de wortels van onze planten op zand en wordt de plant in haar groei belemmerd.
Vaak staat de grond ook al vol met onkruid als we ons nieuwe huis betrekken. Als hier sprake is van de bovengenoemde wortelonkruiden zevenblad, akkerwinde en andere soorten, dan zetten we, als daar de ruimte voor is, een loonwerker met een graafmachine in om deze onkruiden secuur te verwijderen en af te voeren. Neem hierbij royale hoeveelheden grond weg zodat we niet de kans lopen dat de onkruiden later weer de kop op steken. Vervolgens laten we onze loonwerker de grond diep spitten met een graafmachine, dan wordt een nieuwe laag bemeste tuingrond opgebracht en deze grond wordt gefreesd zodat ze goed vermengd wordt met de onderliggende grond en een mooie losse structuur ontstaat. In kleinere tuinen kan dit ook allemaal met de hand gedaan worden. Vervolgens kunnen we de tuin gaan inplanten met bomen, gras, heesters en vaste planten.

Onkruidvrij houden

En nu komt de truc: rondom de nieuwe aanplant leggen we een dikke laag stro, turfmolm of houtsnippers, de meeste mensen kiezen voor turfmolm of houtsnippers omdat stro vaak een rommelige indruk maakt. Onze nieuwe aanplant kan nu ongestoord groeien terwijl het onkruid nauwelijks kans maakt. Wees alert en verwijder eventueel toch opkomend onkruid direct.
Met de hier beschreven methode geven we onze nieuwe tuin de best mogelijke start en hebben we geen chemische "gewasbeschermingsmiddelen" nodig gehad. Al in het eerste jaar is de basis gelegd voor een onkruidvrije tuin. In het volgende groeiseizoen bemesten we de grond opnieuw en schoffelen dit luchtig onder en herhalen de behandeling met turfmolm, stro of houtsnippers. Het is nu van belang de Ph-waarde van de grond te laten meten, turf en houtsnippers werken een verzuring van de grond in de hand, een kalkbemesting kan nodig zijn. En het onkruid? Niet of nauwelijks last van gehad toch?

Microklimaat

In de loop der jaren creëren we in onze tuin een eigen microklimaat naarmate planten, bomen en struiken ouder en volwassen worden. Schaduw en vocht zijn heel belangrijk in een tuin. Probeer altijd iets te doen met water, een vijver, ook al is die klein, zorgt voor verdamping en draagt daarmee bij aan het klimaat in de tuin. Voorkom het gebruik van te grote bestratingsvlakken, hiermee creëert u een steenwoestijn en daarmee een ongunstig klimaat. In een gezonde tuin is sprake van een gunstig microklimaat en deze tuin heeft niet of nauwelijks last van onkruid. Tot slot nog een voordeel van het weren van gif uit de tuin: u kunt producten kweken als bessen, aardbeien, groente en ander fruit waarvan u zeker weet dat ze gezond zijn en geen resten van bestrijdingsmiddelen bevatten. Ik wens u heel veel plezier met uw onkruid- en gifvrije tuin, in een volgend artikel zal ik de verschillende onkruiden nader onder de loep nemen zodat u ze leert herkennen.

Lees verder

• Onkruid onder de loep genomen, leer onkruiden herkennen
• Stinzenplanten, bol- knol- en wortelstokgewassen
• Eén- en meerjarige onkruiden herkennen en bestrijden
• Onkruid herkennen, grensgevallen en pioniers op kale grond