Hoornblad, de leverancier van zuurstof voor elke vijver

Hoornblad vormt bij uitstek dé zuurstofleverancier voor elk vijver, het geslacht komt wereldwijd voor en de bekendste soort in Nederland is grof hoornblad. De plant groeit zeer snel en zal dan ook geregeld uit de vijver moeten worden verwijderd. Hoornblad neemt veel voedingstoffen op en reinigt daarmee het water, tevens dient zij als schuilplek voor jonge vissen en als afzetplek voor kuit. Hoornblad hoeft niet in de bodem te worden gepland aangezien zij los onder het wateroppervlak drijft.

Verspreiding en kenmerken van hoornblad

Het geslacht hoornblad (Ceratophyllum) komt vooral voor in sloten, vaarten en moerasachtige gebieden en is het enige geslacht uit de familie Ceratophyllaceae welke weer de enige familie uit de orde van Ceratophyllales is. De plant groeit geheel ondergedompeld onder water en heeft geen wortels, toch groeien er af en toe wortelachtige dunne uitlopers uit een stengel waarmee hoornblad zich lichtjes aan de bodem kan verankeren. De plant is niet tegen droogte bestand, dit is vooral zichtbaar wanneer hoornblad uit een vijver wordt gehaald op de kant wordt gelegd, de plant zal dan zeer snel uitdrogen. De plant vormt zeer kleine mannelijke en vrouwelijke kleine bloemen op eenzelfde plant. Hoornblad kan zowel in streken met een gematigd klimaat als in tropische streken voorkomen, de naam dankt de plant aan de tot 3 centimeter lange bladeren die op een hoornachtige wijze aan de stengel groeien.

Groeisnelheid en onderhoud

Hoornblad groeit zeer snel, wanneer hoornblad voor het eerst in een vijver wordt uitgezet moet deze nog acclimatiseren en zal er een natuurlijk evenwicht moeten ontstaan. Maar als hoornblad eenmaal begint te groeien zal spoedig de hele vijver bedekt zijn, de stengels kunnen tot 3 meter lang worden met vele vertakkingen aan weerszijde van de stengel. Hoornblad laat zich makkelijk uit een vijver verwijderen, aangezien deze plant niet verankerd is aan de bodem (behalve soms zoals gezegd met dunne draden) kan het makkelijk met de hand worden vastgepakt en in bosjes worden verwijderd, dat de plant makkelijk afbreekt maakt dit het karwei makkelijker. De hoeveelheid te verwijderen hoornblad kan met gemak enkele volle emmers bedragen. In een tuinvijver is het het beste als er voldoende hoornblad in zit voor genoeg zuurstofproductie maar genoeg open plekken zijn waar zonlicht andere vijverplanten kan bereiken en waar grotere vissen voedsel aan het oppervlak kunnen vinden.

Bekende soorten

Twee bekende soorten van hoornblad zijn grof hoornblad en fijn hoornblad. Grof of gedoornd hoornblad (Ceratophyllum demersum) komt voor in Europa, Noord-Azië, Noord-Amerika en is ook in Nederland algemeen verspreid. Deze plant is donkergroen van kleur, de groeisnelheid bedraagt maar liefst tot 10 centimeter per dag en de plant neemt daarom ook veel voedingsstoffen uit het water op, wat de waterkwaliteit van een vijver ten goede komt. In de winter vormt grof hoornblad zogenaamde turionen, dit zijn overwinteringsknoppen die naar de bodem zakken en vervolgens in de lente weer uitgroeien tot nieuwe planten. Fijn hoornblad (Ceratophyllum submersum) komt in heel Europa voor maar is in Nederland toch een zeldzaamheid. Daarnaast komt deze soort voor in West-Azië, Noord-Afrika en zelfs in Florida. De stengels van fijn hoornblad worden minder lang dan die van grof hoornblad, zo'n 30 tot 60 cm. Ook deze soort vormt turionen waarmee de plant kan overwinteren.

Zuurstofproductie

Op zonnige dagen zijn bij hoornblad vaak luchtbelletjes met zuurstof te zien die door de plant worden geproduceerd. Hoornblad is dan ook bij uitstek geschikt om voor een goede zuurstofbalans in een vijver te zorgen en zo dus het water te reinigen en te filteren, voedingsstoffen worden immers door de plant uit het water opgenomen en een laag voedselgehalte, een hoog kalkgehalte plus een hoog zuurstofgehalte betekent dat de waterkwaliteit goed is. Als men een eigen vijver wil aanleggen dan doet men er altijd goed aan om hoornblad in de vijver te plaatsen. Een ondiepe moeraszone is hiervoor een prima plek, de diepere plekken in een vijver gebruikt men dan bijvoorbeeld voor waterlelies, en de randen voor het plaatsen van riet of kleine lisdodde.

Schuilplaats voor vissen en insecten

Met name voor jonge vissen is hoornblad een ideale schuilplek, tevens kunnen jonge vissen tussen het hoornblad extra zuurstof opnemen en op zoek gaan naar kleine insecten als watervlooien, hetzelfde geldt voor kikkervisjes. Eveneens is hoornblad voor volwassen vissen en kikkers een goede plek om kuit en respectievelijk kikkerdril af te zetten.

Koud water aquaria

Niet alleen in vijvers is hoornblad zeer geschikt, ook in onverwarmde zoetwater aquaria is hoornblad een prima plant om deze van zuurstof te voorzien. Net als in een vijver zorgt hoornblad voor een flink stuk beschutting voor vissen, zeker in een aquarium waar het licht van alle kanten kan komen is dit voor veel vissen prettig. Ook in een aquarium zal hoornblad zeer snel groeien en zal er geregeld een ‘emmer vol’ met hoornblad moeten worden verwijderd.

Verkrijgbaarheid

Bij elke vijverspecialist is hoornblad vaak wel verkrijgbaar, maar ook kan een plukje hoornblad gewoon uit de sloot in de buurt worden gehaald, hou dan wel rekening met ongedierte en eventuele parasieten die uit de sloot komen en waarmee u uw vijver kunt besmetten. Overigens kan ook met hoornblad van een vijverspecialist ongewild ongedierte worden meegenomen, het heeft dan ook altijd de voorkeur om hoornblad eerst even goed in een emmer met water schoon te spoelen voordat het in een vijver of aquarium wordt gedaan.