De eetbare tuin: voor sier en oogst

Een tuin voor de sier, maar ook om uit te eten. Haal op een leuke en eenvoudige manier met een kleine ruimte, een grote oogst binnen. Voorzie de achtertuin van een (rijtjes)huis van groenten, kruiden, fruit en bloemen, die ‘altijd’ lukken. Leer gebruik te maken van de (beperkte) mogelijkheden: noordzijde, heggen, bomen. Lees waar zaden en plantjes te koop zijn en ook over een interessante actie om een kas te winnen. Voorbeelden van een eetbare tuin.

Het hele jaar eten uit de tuin

Door het combineren van groenten wordt ruimte bespaard. Natuurlijk is het zo, dat niet altijd alles lukt. Afhankelijk van het weer, de vruchtbaarheid van de grond, etc. geeft het ene jaar een grotere oogst van de ene groente en het andere jaar van een andere groente. Elk jaar leert wat misschien het volgend jaar beter kan.

Houdt er rekening mee, dat sommige groenten elkaar versterken en dat andere een slechte invloed op elkaar hebben. Spuiten is dan niet nodig.

Een kleine kas (l200cm, b140cm, d140cm: bijvoorbeeld - in het voorjaar - te koop bij de Lidl) is handig bij het voorzaaien. Afdekken is wel nodig, bijvoorbeeld met groen tuingaas, in verband met felle zon. Bevestig voor de ingang een rieten mat met knijpers aan een bamboestok, die aan de uiteinden door de ogen van de stormlijnen zijn gestoken. De mat kan - afhankelijk van het weer - op- en afgerold worden. De zaden in plastic potten, bijvoorbeeld op een dienblad, op de vensterbank of een andere lichte/warme plek op laten komen, werkt ook goed.

Een deel van de oogst kan worden bewaard door invriezen of drogen, zie onder kopje 'Groenten invriezen' en kopje 'Kruiden drogen'.

Verzamel de zaden van de bloemen en kruiden (bijvoorbeeld in medicijnpotjes o.i.d.) om ze het volgende jaar te kunnen zaaien. Soms zaaien ze zichzelf uit. Sommige zijn goed eetbaar en bruikbaar in de keuken. Zie onder kopje 'Zaden bewaren'.

Groenten kweken in de tuin

Tomaten:

• Zaai Tomaten voor in potjes (1 à 2 per potje) in kleine kas of vensterbank;
• Zet tomatenplantjes met lange stok voor heggen of
• In een rij potten met aan weerszijden van deze rij in de grond een lange (bamboe)stok, die worden verbonden door een stok aan de bovenzijde te bevestigen. Ter ondersteuning bij de groei aan deze horizontale stok olietouwtjes spannen naar de plantjes;
• In beide gevallen veel water geven: ‘alleen de voeten, niet de hoofden’;
• Beschermen tegen schimmelziekte door jonge plantjes gier van brandnetels te geven;
• Als het aan het eind van de zomer kouder wordt, de bladeren geel worden, de stengel gaat rotten (door schimmelziekte) of meer gaat regenen de groene tomaten gewoon afplukken en binnen laten rijpen op een lichte plek, bijvoorbeeld op een dienblad met krant;
• Tomaten niet bij aardappelen (in verband met aaltjes, zie kopje Sperziebonen/Snijbonen en Aardappelen), venkel of komkommer zetten, dus scheiden door beide kanten van de tuin te gebruiken.

Bonen:

Sperziebonen/Snijbonen en Aardappelen

• Combineer Stokbonen en Aardappelen. Een halfschaduw plekje is prima. De bonen wel voldoende vochtig houden;
• Zaai of zet hier eerst Afrikanen, die werken goed tegen aaltjes (die dol op boontjes zijn);
• Maak bonenstaken van stokken (van oude takken of bamboe) door bijvoorbeeld vier maal twee stokken schuin tegen elkaar te zetten met een afstand van circa 65 cm. Bovenaan verbinden met een extra lange stok en verstevigen met 2 schuine stokken aan weerszijden;
• Bij de stokken circa 5 boontjes zaaien. Nog beter is het om ze in potjes voor te zaaien in een kleine kas of op de vensterbank (de aaltjes eten geen wortels);
• De boontjes/bonen regelmatig plukken, dit bevordert de oogst;
• In het midden van vier stokken een aardappel poten
• Zodra aardappelen boven de grond komen, de aardappelen met nieuwe aarde bedekken en later eventueel met gemaaid gras;

Pronkbonen

• Pronkbonen hebben mooie bloemen en fleuren de tuin op;
• Zet de bonen eerst in houtsnippers, ze hebben genoeg groeikracht of anders in potten met aarde in kleine kas of op vensterbank;
• Als de bonen uitlopen kunnen de plantjes uit de houtsnippers in potten met aarde of de grond geplaatst worden;
• Maak een wigwam door stokken in de potten of grond te zetten. De planten worden heel lang en geven hele lange snijbonen;
• Als de wigwam heel groot is, biedt die een leuke hut voor kinderen;
• Gebruik een hoge parasol tegen te felle zon en om verdroging tegen te gaan;

Tuinbonen

• Hiervoor kunnen ook (grote) potten gebruikt worden;
• Verstevigen door een stok naast de plant te plaatsen;
• Voor een tweede oogst opnieuw laten uitlopen;

Doperwten en Snijbiet:

• Gebruik een stuk gaas, bijvoorbeeld geplastificeerd tuingaas, dat met bamboestokken tegen de grond gehouden wordt door deze bijvoorbeeld aan weerszijden en in het midden van boven en van onderen in een maas te steken;
• Zaai Erwten in potjes voor in kleine kas of op de vensterbank;
• Zet plantjes dicht tegen het gaas aan, ze kunnen dan heel groot worden;
  
• In een kleine kas langs touwtjes o.i.d. omhoog leiden;
• Regelmatig plukken bevordert de oogst;
• Snijbiet op rijen achter gaas zaaien;
• Zet een parasol neer tegen te felle zon en om verdroging tegen te gaan;

Maïs, Uien, Wortelen en Bieten:

• Maïs beschermt andere planten tegen wind en zon;
• Zaai of zet enkele plantjes van de kweker met een afstand van circa 30 cm op een rij neer. In een kromme lijn kan natuurlijk ook en geeft afwisseling aan de tuin;
• Daartussen Uien (van kweker) plaatsen en er achter rijen Wortelen zaaien;
• Stukje grond voor Bieten reserveren;
• Bieten (4 à 5 zaden) voorzaaien in potten in kleine kas of op vensterbank;

Komkommer:

• Het makkelijkste is om (kleine) plantjes van een sterk soort te kopen;
• Als het nog koud is in kleine kas of op vensterbank wat groter laten worden en voldoende water geven;
• Zet drie lange stokken schuin tegen elkaar en bindt ze bovenaan vast;
• Het plantje in de grond in het midden van de stokken plaatsen;
• Leidt de plant steeds tussen de stokken en zo nodig via een touwtje naar een andere plek;
• Een schaduwrijke en vochtige plek voldoet goed;
• Zet tegen aanvreten een schoteltje onder de komkommer als die de grond raakt;

Courgette:

• In potten voorzaaien in kleine kas of op vensterbank;
• Plantjes kunnen in grotere potten verder groeien;
• In halfschaduw, bijvoorbeeld onder bomen, doen de planten het goed;
• Voldoende water geven;
• Eventueel bloemen een beetje openscheuren voor betere bevruchting door insecten;
• Zet tegen aanvreten een schoteltje onder de courgette als die de grond raakt;

Pompoen:

• In potten voorzaaien in kleine kas of op vensterbank;
• Plantjes verspreiden over de tuin (dan blijkt wat de meest geschikte plek is), bijvoorbeeld voor heggen plaatsen, ze klimmen dan vanzelf omhoog;
• Fleurt de tuin op, want de plant heeft mooie bloemen;
• Een zonnige en vruchtbare plek lijkt het meest geschikt;
• Grote bladen afknippen, want die nemen veel ruimte in en houden licht tegen;
• Eventueel bloemen een beetje openscheuren voor betere bevruchting door insecten of mannelijke bloem tegen vrouwelijke bloem drukken;
• Zet tegen aanvreten een schoteltje onder de pompoen als die de grond raakt. Wordt een pompoen boven de grond te zwaar, gebruik dan bijvoorbeeld een stok om de pompoen aan op te hangen of een kistje op een paal ter ondersteuning;

Andijvie:

• Kleine plantjes bij kweker kopen en in potten zetten;
• In kleine kas laten staan of gewoon buiten op het gazon (geeft mooie bloemen);

Voor informatie over het gebruik van groenten (eetbare planten) uit de natuur: Artikel Het hele jaar eten uit de natuur.

Kruiden kweken in de tuin

Maggi (Lavas), Bieslook, Oregano, Citroenmelisse, Pepermunt, Salie, Rozemarijn en Dille:

• Groeien allemaal uitstekend op schaduwrijke plekken met vruchtbare grond;
• Bieslook, Oregano, Salie en Rozemarijn zijn ook makkelijk in potten te houden;
• Rozemarijn is te vermenigvuldigen door afgesneden takje in pot te zetten;
• Oregano en Dille zaaien zichzelf goed uit;
• Neem geen Wijnruit, die doodt andere kruiden in de nabijheid;

Fruit kweken in de tuin

Aardbeien, Aalbessen, Kruisbessen en Bramen:

• Doen het allemaal goed in potten;
• Af en toe bijmesten;
• Op aarde bij Aardbeien houtsnippers leggen ter bescherming van vruchten;
• Uitlopers (met worteltjes) van Aardbeien in pot stoppen voor nieuwe plantjes;
• Aalbessen en Kruisbessen klein gehouden door snoeien geven toch een redelijk oogst;
• De onrijpe Aalbessen en Kruisbessen wel afdekken tegen vogels, bijvoorbeeld met een stuk vitrage;
• Door drie lange stokken bovenaan te verbinden zijn Bramen naar boven te leiden;

Voor informatie over het gebruik van vruchten uit de natuur: Artikel Hoe maak je jam en siroop van eetbare planten?.

Bloemen kweken in de tuin

Oost-Indische kers, Goudsbloemen en Zonnebloemen:

• Oost-Indische kers en Goudsbloemen zijn een leuke (eetbare) decoratie in salade;
• Zaai Oost-Indische kers tegen bladluis;
• Zonnebloemen versieren de tuin en de pitten zijn lekker;
• Kunnen overal geplaatst worden;
• De Zonnebloemen wel ondersteunen met stokken.

Groenten invriezen

Bepaalde groenten zijn makkelijk in te vriezen om op een later tijdstip te consumeren:

• Rijpe Tomaten pureren en per portie in bakje met deksel (bijvoorbeeld een leeg bakje van de afhaalchinees of een leeg saladebakje) in de vriezer doen;
• Bonen knakken, Erwten doppen, Pompoen en Wortelen in stukken, 1 minuut blancheren (koken) en per portie in (afsluitbaar) plastic zakje of bakje in vriezer doen;
• Andijvie in stamppot verwerken en invriezen;

Voor informatie over het bewaren van groenten (eetbare planten) uit de natuur: Artikel Het hele jaar eten uit de natuur of over invriezen: Artikel Ervaringen met vrieskasten.

Kruiden drogen

Bepaalde kruiden en bloemzaden zijn makkelijk te drogen om op een later tijdstip te consumeren:

• Oogsten van Maggi (Lavas), Oregano, Citroenmelisse, Pepermunt, Salie en Rozemarijn door (lange) takken van planten af te knippen. Bossen met takken drogen door omgekeerd op te hangen met touwtjes aan spijkers in de plafondbalken in de schuur. Daarna de blaadjes afschudden of afritsen en in afsluitbare glazen potten of blikken opbergen;

Zaden bewaren

• Zonnebloemen drogen in schuur, daarna pitten loskloppen en in afsluitbare glazen potten of blikken opbergen;
• Maggi- en Dillezaden afknippen, binnen drogen en daarna in afsluitbare glazen potten of blikken opbergen voor consumptie;

Kopen van zaden en plantjes

Zaden en plantjes zijn te koop bij tuincentra, kwekers of zaadhandelaren. Het Vlaams Zaadhuis heeft elk jaar een leuke actie. In 2011: “Kweek 3 gele ajuinen (artikel 0753), 3 wittekool planten (artikel 0318) en 3 witte selders (artikel 0575)” en maak kans op de hoofdprijs of één van de talrijke andere prijzen. Hij of zij die het hoogste gewicht totaliseert van deze 3x3 gewassen, wint een Helios Hobby SL serre (kas) (afm. 2,36 m x 3,10 m met Securit 4 mm glas). De artikelen verwijzen naar zaden in het assortiment ‘Mammoth-Reuzengroenten’.
In 2010 werd een totaal gewicht van 36,4 kg behaald met 3 rode ajuinen, 3 roze selders en 3 preiplanten met zaden van dit merk.
De zaaigids/bloembollengids 2012 is te bestellen via www.vlaamszaadhuis.com.

Meer voorbeelden van een eetbare tuin

Andere voorbeelden van een eetbare tuin zijn de bostuin, de eetbare siertuin en de permacultuurtuin:

• “De bostuin is een hoofdzakelijk zelfonderhoudende vruchten- en groentetuin op biologische basis en in een natuurlijk model”;
• “Kruidentuin, moestuin, siertuin? Het past allemaal samen in de eetbare tuin”;
• “Er zijn veel manieren om eetbare gewassen aan de siertuin toe te voegen. Een doeltreffende manier is om groenten of vruchten dragende gewassen in pot(ten) te zetten of tussen sierplanten in te planten”;
• “Een permacultuurontwerp kan, afhankelijk van het doel, worden opgezet voor voedselvoorziening, het zuiveren van water en/of het produceren van bouwmaterialen”;
• “In het Haagse Zuiderpark wordt gewerkt aan een permacultuurtuin en paviljoen onder de titel 'Eetbaar Park'”;

Het hoeft allemaal niet ingewikkeld te zijn, dan blijft de eetbare tuin een feest.

Lees verder

• Welke kas kopen voor in de tuin?
• Het beleg van Leiden (1574)