Zwaluwstaart en verbinding met pen en gat

Traditionele constructies om houtdelen aan elkaar te verbinden zijn altijd nog de zwaluwstaart en de verbinding met pen en gat. Maar die traditionele constructies vergen vakmanschap en zeer secuur werken. Door het weinig toepassen van die constructies verdwijnt het vakmanschap steeds meer. Tegenwoordig worden onderdelen vaak met behulp van de meest ingenieuze schroeven en bouten aan elkaar bevestigd. Meestal toegepast bij bouwpakketten waarbij je, als je een schroefje of onderdeel mist, niet verder kunt met het transpiratie kostende karwei.

Zwaluwstaart

Een zwaluwstaartverbinding is een verbinding die, zoals het woord al zegt, op de staart van een zwaluw lijkt. Kenmerkend is de brede uitloop van die staart. Zo’n verbinding, waarbij de zwaluwstaart in een tegengestelde holte wordt geklemd, heeft een grote trekkracht en werkt als een soort wig. De zwaluwstaartvorm wordt aan het einde van een stijl, lat of plank door middel van zaagwerk verkregen. De tegengestelde vorm wordt uit het hout gehakt met een beitel. Elke meubelmakerleerling zal hier in het begin moeite mee hebben, omdat door een verkeerde of te harde tik op de beitel, het hout kan splijten. Dit handwerk is een secuur en vooral tijdrovend karwei.
Nog moeilijker wordt het bij een zogenaamde verdekte zwaluwstaartverbinding. Daarbij is de uitsparing van de tegengestelde holte aan één kant niet geheel open. De kopse kant van de zwaluwstaart blijft daardoor verdekt.

Kopse kant

De kopse kant is het vlak dat ontstaat als er haaks op de houtnerfrichting wordt gezaagd, bijvoorbeeld als een boom wordt doorgezaagd. Het gedeelte waar de jaarringen te zien zijn is de kopse kant. Jaarringen zijn de ringen die worden gevormd door de afwisselende groeisnelheid van een boom in de verschillende seizoenen. In de winter bijvoorbeeld groeit een boom minder en is het ringdeel wat dan ontstaat compacter.

Niet voor houtvezel

Een zwaluwstaartverbinding wordt vaak toegepast bij ladefronten omdat daar een goede trekkracht onontbeerlijk is. Daarbij is het nodig om een rij zwaluwstaarten naast elkaar te maken om tot de juiste breedte te komen.

Maar de zwaluwstaart is in ongenade gevallen omdat hij in principe alleen toepasbaar is op massief hout. Tegenwoordig worden vaak uit houtvezel geperste delen gebruikt waarbij de zwaluwstaart zou verbrokkelen.

Naast kopse verbindingen kan de zwaluwstaartvorm ook met behulp van freesmachines in lengtehout worden gefreesd om planken met de lange kant te bevestigen.

Verbinding met pen en gat

Een minder sterke, maar veelvuldig toegepaste traditionele verbinding, is de verbinding met pen en gat. Deze is eenvoudiger maar minder sterk dan de zwaluwstaart. Een haakse aansluiting maken, bijvoorbeeld op de hoek van een raam, kan met zo’n verbinding. In een moderne werkplaats wordt dit gedaan met een freesmachine. Maar het kan ook met de hand. Bij een open verbinding krijgt het ene uiteinde een soort platte tong door eenderde links en rechts weg te zagen (de pen). Uit het andere uiteinde wordt in het midden zoveel hout weggezaagd en gebeiteld dat de tong er precies in past (het gat).

Varianten

Op de verbinding met pen en gat zijn varianten mogelijk bijvoorbeeld door een kortere pen en een niet volledig uitgezaagd en gebeiteld gat. Daardoor blijft de constructie op één plek onzichtbaar en er sprake is van een bedekte verbinding.

Een dergelijke verbinding hoeft niet per se op een hoek te worden toegepast maar kan ook midden in een raamstijl waardoor raamwerken met verschillende vakken ontstaan.

Deuvel

Een eenvoudiger uitvoering van een verbinding met pen en gat is met deuvels. Een deuvel is een kort stukje rond hout van ongeveer 10 millimeter dik. In de twee te verbinden houtdelen wordt precies tegenover elkaar een gat geboord waar aan elke zijde de helft van de deuvel in past. De verbinding ontstaat door beide delen op elkaar te lijmen en de deuvel er tussen te voegen.

Lees verder

• Eenvoudige houtverbindingen voor klussers
• Ambachtelijke houtverbindingen en noodzakelijk gereedschap
• Houtbewerking door meubelmakers