Wandtegels beschermende functie

Een wandtegel is meestal een vierkant of rechthoekig stuk materiaal dat zich tegen een wand bevindt. De meeste wandtegels zijn gemaakt van gebakken klei maar er zijn ook soorten die uit natuursteen bestaan. Wandtegels hebben in veel gevallen een beschermende functie zoals bijvoorbeeld in badkamers waar ze er voor zorgen dat er geen water in de muur kan doordringen. Wandtegels hebben naast de beschermende functie het voordeel dat ze makkelijk schoongemaakt kunnen worden.

Opkomst tegelindustrie

Rond 1600 kwam de tegelindustrie in heel Europa in opkomst. Zo ontstonden in Nederland Aardewerkfabriek De Porceleyne Fles in Delft, de Koninklijke Tichelaar Makkum en de Harlinger Aardewerk- en Tegelfabriek. Vanaf de zeventiende eeuw werden vooral de zogenaamde witjes veelvuldig toegepast in de interieurs. Een witje was een witgeglazuurde wandtegel van ongeveer dertien centimeter vierkant. Tegels met blauwe decoratie werden in gangen en trappenhuizen aangebracht als plint of lambrisering en ook als haardstenen.

Wandtegels beschermende functie tegen vocht en vuil

Wandtegels hebben door de eeuwen heen bescherming tegen vocht en vuil als belangrijkste functie gehad. Oorspronkelijk waren de wandtegels vooral te vinden rond een schouw. Omdat ze daar erg in het oog sprongen werden ze dikwijls beschilderd ter verfraaiing. De afbeeldingen bestonden dan uit bladmotieven, bloemen, Bijbelse voorstellingen, dieren, geometrische figuren, herderscènes, kinderspelletjes, kostuums, landschapjes, molens, schepen en vogels. Soms werden spreekwoorden op de tegels verwerkt.

Tegenwoordig vooral machinale productie

De productie in vroegere jaren was grotendeels handwerk dat soms door ware kunstenaars werd beoefend. De tegels van tegenwoordig worden hoofdzakelijk machinaal gemaakt en al dan niet voorzien van een opdruk en bij de meeste tegelmakers zelden nog met de hand beschilderd. Moderne wandtegels zijn verkrijgbaar in zeer veel kleuren en motieven. Voor de afwerking van randen zijn vaak wandtegels met een speciale strip verkrijgbaar die een decoratief uiterlijk vormen. Een alternatief hiervoor zijn wandtegels die als smalle tegelstrip zijn uitgevoerd.

Gevoegde tussenruimten

Wandtegels sluiten niet volledig strak tegen elkaar. De tussenruimten, voegen genoemd, worden opgevuld met cement of een ander vulmateriaal. Waar hoge eisen worden gesteld aan de hygiëne worden de voegen van een coatinglaagje voorzien. Daar waar een rij tegels contact maakt met ander materiaal, zoals in hoeken, worden ze afgekit.

Wandtegels voor hygiëne

Wandtegels die tegenwoordig worden toegepast hebben voor het merendeel een beschermende functie tegen vloeistoffen en waterspetters zoals in badkamers of vetspetters en dergelijke in keukens. Een tegelwand heeft dan het grote voordeel dat hij veel makkelijker schoon te maken is dan een gestukadoorde wand. En zeker is dit het geval ten opzichte van een wand die voorzien is van behang. Wandtegels worden vooral ook toegepast waar hygiëne belangrijk is zoals, naast de badkamer en de keuken, in ziekenhuizen en zwembaden en op het toilet.

Harlinger Aardewerk- en Tegelfabriek

Een van de oudste en nog steeds bestaande tegelmakerijen en tevens de bakermat van het Friese aardewerk is de Harlinger Aardewerk- en Tegelfabriek. Harlingen had rond het ontstaan van de fabriek in 1598 enkele belangrijke voordelen door onder meer de ligging aan zee waardoor het aardewerk een exportproduct kon worden en het feit dat de klei veelvuldig en makkelijk voorhanden was. Veel nog bewaard gebleven antieke tegels, zowel in binnenland als buitenland, zijn afkomstig uit Harlingen. De Harlinger Aardewerk- en Tegelfabriek kan bogen op een meer dan 400 jaar oude kennis van klei, glazuur en pigmenten.

Nog steeds ambachtelijk handwerk

Er wordt in Harlingen nog steeds ambachtelijk werk verricht met als resultaat volledig met de hand gevormde, geglazuurde en beschilderde producten in zowel klassieke als moderne stijl. Allereerst wordt de klei behandeld door te vermengen met water, te kneden en van lucht ontdaan in een vacuümpers. Daarna wordt de zachte klei uitgerold tot een dikte van ongeveer acht centimeter en een nacht gedroogd totdat hij geschikt is om verder verwerkt te worden.

Gereedschap als vierhonderd jaar geleden

Bij dat verwerken worden nog steeds dezelfde gereedschappen gebruikt als vierhonderd jaar geleden als een mal en een mes. De tegels worden iets schuin naar binnen gesneden waardoor ze later bijna naadloos kunnen worden verwerkt tot een groter vlak zoals een wand. Vervolgens worden de uitgesneden tegels gedroogd en de eerste keer gebakken. Na het bakken worden ze met de hand overgoten met tinglazuur. Uiteindelijk worden ze met een bepaalde techniek beschilderd waarbij de verf bestaat uit glazuren die op kleur zijn gebracht. Daarna worden de tegels voor de tweede keer gebakken.