Tegel: belangrijk bouwproduct voor huis, tuin en trottoir

Een tegel is een plat bouwproduct dat gemaakt kan zijn van beton, klei, kunststof, marmer, natuursteen of rubber. De vorm van een tegel is meestal vierkant of rechthoekig maar ook komen bijvoorbeeld vijfhoekige tegels voor. Tegels worden in huis, tuin of op het trottoir toegepast als bestrating, vloerbedekking en wandbekleding. Naast de tegel als bouwproduct hebben tegels ook vaak een decoratieve functie om welke reden ze in talrijke kleuren en met oneindig veel motieven erop verkrijgbaar zijn. Vooral in het verleden werden prachtige kunstwerken vervaardigd als tegeltableaus die ook in musea te vinden zijn.

Geschiedenis van de tegel in onze streken

In 1508 vestigde zich in Antwerpen de Italiaanse pottenbakker Guido di Savino wat het begin was van de ontwikkeling van de tegelfabricage in onze streken. Vanuit Antwerpen trokken pottenbakkers naar steden in de Noordelijke Nederlanden zoals Middelburg, Haarlem en Amsterdam en later ook Rotterdam, Gouda, Delft, Utrecht, Harlingen en Makkum. Het formaat van de tegels was meestal 13 bij 13 centimeter met een dikte van aanvankelijk 20 millimeter die van de zestiende eeuw tot de negentiende eeuw steeds verder afnam naar 7 of 8 millimeter. De tegels werden vooral toegepast in schouwen maar ook hier en daar in woonkamers of keukens. Tegenwoordig is de tegel een veelvoorkomend bouwproduct in veel soorten en voor diverse toepassingen.

Het maken van tegels als belangrijk bouwproduct

Tegels maken gebeurt in een aantal fasen van grondstof tot eindproduct.

• Klei: Een tegel maken begint met het mengen van verschillende soorten klei die eerst van steentjes, takjes en dergelijke worden ontdaan.
• Walsen: Daarna wordt de masse klei platgewalst tot grote platen waaruit door middel van vormraampjes tegels worden gevormd.
• Drogen: Die natte tegels worden eerst gedroogd en daarna gebakken.
• Oven: De oven waarin de tegels worden gebakken heeft een temperatuur van ongeveer duizend graden.
• Glazuren: Afhankelijk van de soort tegel en het gebruik wordt daarna één zijde van de tegel voorzien van tinglazuur. Tinglazuur bestaat uit een mengsel van kwarts, soda, tin-as en zand en vormt een witte pap.
• Voorstelling: Ook weer afhankelijk van het gebruik worden daarna voorstellingen op de tegels aangebracht.
• Bakken: Tenslotte worden ze voor de tweede keer gebakken en versmelt het tinglazuur.

Soorten tegels voor huis, tuin en trottoir

De meest voorkomende tegels voor huis, tuin en trottoir zijn wandtegels, vloertegels en stoeptegels. Nederland telt een groot aantal tegelfabrieken met veel productie van tegels.

Wandtegels

Wandtegels zijn meestal vierkant of rechthoekig en worden aan de wand bevestigd voor decoratie of bescherming. De beschermende werking is vooral bedoeld tegen spetters van vloeistoffen die daarna veel makkelijker zijn te verwijderen van de aangebrachte tegels dan van een gestukadoorde muur. De meeste tegels hebben daarvoor een speciale laag glazuur waardoor de bovenlaag glad is. Vooral als de tegels geglazuurd zijn beschermen zij de wanden van bijvoorbeeld de badkamer, de keuken, het toilet en ook van zwembaden en ziekenhuizen. Tegels sluiten niet naadloos aan elkaar waardoor voegen ontstaan die worden afgevoegd met cement of een ander materiaal. Naast beschermende wandtegels bestaan er ook wandtegels met een decoratieve functie. Wandtegels zijn namelijk in vele kleuren en met talrijke motieven erop verkrijgbaar. Een aantal van die decoratieve tegels zijn bedoeld om als eenling opgehangen te worden. Dikwijls is er dan een speciaal motief op aangebracht of is de tegel voorzien van een tekst zoals bij spreukentegels.

Vloertegels

Een vloertegel, ook wel plavuis genoemd, is meestal vierkant van vorm en dient evenals een wandtegel voor decoratie of bescherming. Maar een vloertegel wordt ook dikwijls toegepast om het vervoer van allerlei voorwerpen makkelijker te maken dan bijvoorbeeld over een onverharde vloer. Zo kenden de Romeinen reeds tegels die werden toegepast om te voorkomen dat de wielen van de karren in de bodem wegzakten. Het schoonhouden van een vloer met tegels is ook makkelijker dan een vloer met tapijt. Zeker is dat het geval als een coating op de tegels is aangebracht wat ook wel gebeurt bij de voegen tussen de tegels. In vroeger eeuwen waren de vloertegels vaak van marmer en later van natuursteen. Het natuurmateriaal werd ofwel alleen gespleten zonder verdere behandeling van de oppervlakte ofwel fijn geslepen of geschuurd en al dan niet van een glazuurlaag voorzien.

Stoeptegels

Stoeptegels worden ook wel trottoirtegels genoemd en worden veelvuldig toegepast voor de bestrating van het loopgedeelte van een weg. Maar ook terrassen van woningen worden dikwijls voorzien van stoeptegels. Standaard is een stoeptegel gemaakt van beton met de afmetingen dertig bij dertig centimeter en vierenhalve centimeter dik. Bij zware belasting worden soms tegels van zes centimeter dik gebruikt. In de regel wordt een stoeptegel per rij en telkens een halve tegel versprongen gelegd waarvoor ook speciaal halve tegels worden gemaakt voor de opvulling. Een bijzondere stoeptegel is de zogenaamde bisschopsmuts die bestaat uit een vijfkantige tegel. Voor kinderspeelplaatsen zijn speciale veiligheidstegels ontwikkeld die bestaan uit beton met een rubberen bovenlaag die voorzien is van luchtkamers om een schokabsorberend effect te verkrijgen.

Tegels als decoratie en verzamelingen in musea

Veel tegels hebben naast hun praktische functie ook een decoratieve functie. Versieringen in allerlei kleuren en met diverse afbeeldingen zijn veel te vinden in zuidelijke landen. Reeds eeuwen geleden werden prachtige decoraties toegepast in woonruimten en gebouwen in Perzië, Egypte, Turkije, Spanje, Portugal en Italië. Maar ook in Nederlandse musea is veel mooi tegelwerk te vinden. Zo bevinden zich tegelverzamelingen in:

Tegels van ander materiaal

Een speciaal soort tegel is de tapijttegel die niet is gemaakt van beton, klei, kunststof, marmer, natuursteen of rubber. Een tapijttegel bestaat uit een vierkant stuk dat uitgesneden is uit een vloerbedekking van stof. Tapijttegels kunnen makkelijk worden gelegd en weer worden verwijderd (wat overigens wel arbeidsintensief is) waardoor de mogelijkheid bestaat om kleinere beschadigde of verontreinigde stukken te vernieuwen wat met kamerbreed tapijt niet mogelijk is.

Lees verder

• Keramische tegels en hun eigenschappen
• Natuurtegels en hun eigenschappen
• Tegels kiezen voor huis en tuin