Modern wonen op een landelijk gelegen knooperf

Bij agrarische erven in het landelijk gebied staan veel stallen en kassen leeg. Lege, ontsierende stallen in het buitengebied mogen gesloopt worden en geven ruimte om nieuwe woningen te bouwen. Meerdere woningen bij elkaar op de plek van een voormalig boerenbedrijf wordt een 'knooperf' genoemd. Een knooperf in een landelijk gebied waar moderne en duurzame woningen gebouwd worden. Met bomen, hagen, bermen, weiden en een gezamenlijk erf. Dit gezamenlijk erf heeft speelgelegenheid voor de kinderen en een is plek voor de volwassenen om, wanneer wenselijk, elkaar te treffen.

• Staken van boerenbedrijven
• Wat is een knooperf
• Afstudeerproject ‘Knooperven’ en het InnovatieNetwerk
• Het InnovatieNetwerk
• Start uitvoering knooperf
• Meerwaarde knooperven
• Realisatie van een knooperf

Staken van boerenbedrijven

Steeds meer boeren houden het voor gezien. Boeren met een akkerbouwbedrijf, veebedrijf of kwekers met kassen stoppen massaal met het uitoefenen van hun beroep. Een van de oorzaken is de vergrijzing. Agrariërs gaan met pensioen en hun kinderen zetten de boerderij of kwekerij niet voort. Anderen kunnen het financieel niet meer bolwerken en worden zo gedwongen om te stoppen. Provincies en gemeenten zien het vrijkomen van de agrarische locaties als een kans voor revitalisering van het landelijk buitengebied. Leegstand in het buitengebied is namelijk ontsierend en tast de eventuele geschiedenis van de omgeving aan. Dit doemscenario vraagt om een vernieuwende aanpak van het landelijk gebied met het eventueel opknappen (wanneer dit nog mogelijk is) van de hoofdwoning in een nieuwe, moderne en duurzame omgeving.

Wat is een knooperf

Het ontwikkelen van een knooperf is inspelen op het stoppen van agrarische bedrijven en de wens van burgers om op het platteland te wonen. Knooperven zijn voormalige boerenerven op het platteland waar bedrijfsgebouwen gesloopt zijn en er ruimte is vrijgekomen voor meerdere nieuw te bouwen woningen. Een knooperf heeft een gezamenlijk erf waar wandel- en fietspaden starten of langskomen. De beplanting van een knooperf is aangepast naar de originele beplanting uit de vorige eeuw zoals o.a. meidoornhagen of een coulissenlandschap. Bewoners dragen zorg voor het gezamenlijk erf en het groen om het erf. Een knooperf kan gemiddeld 4 hectare landschap omvatten. Er is interesse vanuit gemeentes, particulieren, woningcorporaties en zorginstellingen om knooperven te ontwikkelen.

Afstudeerproject ‘Knooperven’ en het InnovatieNetwerk

Een afstudeerproject ‘Knooperven’ in 2003 van landschapsarchitecten Karen de Groot en Ruut van Paridon, leidde in 2007 tot een samenwerking met het InnovatieNetwerk, provincie Overijssel en gemeente Tubbergen. De Provincie Overijssel heeft beleidsruimte gecreëerd en de gemeente Tubbergen heeft op basis daarvan in juni 2009 de aankoop verricht van de benodigde gronden in Langeveen.

Het InnovatieNetwerk

Het InnovatieNetwerk is in 2000 door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in het leven geroepen. Het InnovatieNetwerk werkt aan:

• grensverleggende vernieuwingen;
• bevordering van duurzame nationale en internationale land- en tuinbouw;
• de voedingsmiddelenindustrie;
• het platteland.

Start uitvoering knooperf

In 2009 koopt de gemeente Tubbergen de gronden door de aankoop van een vleeskuikenhouderij, die door de wet geurhinder en veehouderij (Wgv) niet de nodige uitbreidingen kon realiseren, in Langenveen. Met de aankoop van de vleeskuikenhouderij werkt de gemeente Tubbergen, samen met de provincie Overijssel en InnovatieNetwerk, knooperf ‘Veldboer’ uit. Dit is een knooperf van ongeveer 3,8 hectare voor maximaal 12 woningen, een ruime tuin en een gemeenschappelijk erf.

Meerwaarde knooperven

Knooperven dragen in de 21ste eeuw bij aan:

• het duurzaam onderhouden van woning en landschap;
• de ontwikkeling van grootschalige landbouw in een kleinschalig landschap;
• een verbreding voor landelijk wonen, werken, eventuele zorggemeenschappen en recreatie;
• de toegankelijkheid van het landelijk gebied;
• het behoud van historische waarden van erfgoed en natuur.

Realisatie van een knooperf

De werkwijze is om, in samenwerking met de gemeente en eventueel een adviesbureau, een plan op te stellen. Een plan wat betreft:

• het bouwrijp maken van de kavels;
• de woningen;
• een gezamenlijk erf te realiseren;
• om een knooppunt van (zand)wegen en paadjes in te passen naar de verschillende akkers, en naar de omliggende dorpen;
• groene plekken creëren.

Bouwrijp maken
Bouwrijp maken van grond is de grond bewerken voordat er met bouwen begonnen kan worden. Hierbij horen werkzaamheden zoals het aanleggen van wegen en een gezamenlijk erf en het verwijderen van eventuele ondergrondse kabels, leidingen of vervuilde grond. Ook moeten oude bouwwerken worden gesloopt en afgevoerd en een rioleringssysteem, kabel- en leidingsstroken worden aangelegd.

De woningen
Een landschap in het buitengebied is vaak al eeuwen oud en heeft in veel gevallen een waardevolle geschiedenis. De verschillende woningen moeten dan ook een eenheid vormen in het landschap.

Een gezamenlijk erf
Een gemeenschappelijk erf kenmerkt zich doordat de woningen er rondom gebouwd zijn en de hoofdingang van alle woningen aan het gezamenlijk erf liggen. Het gezamenlijk erf is openbaar en is een plek voor kinderen om te spelen en voor volwassenen om een praatje te maken. Bij een gezamenlijk erf is een gezamenlijke parkeergarage en ruimte om de auto’s van bezoek te parkeren.

Knooppunt van paden en wegen
Op het gezamenlijke erf komt de toegangsweg uit en verschillende wandel- en fietspaden die langs groene plekken, weilandjes, bosjes, uitzichtplekken en naar omliggende dorpen leidden. Wegen die half verhard zijn of zandpaadjes zoals de kerkenpaden (gebruikt in het verleden om vanuit het buitengebied binnendoor naar de kerk of school te kunnen). Paden die het mogelijk maken om een wandeling te maken om direct vanuit de voordeur te genieten van het landschap.

Groene plekken creëren
De ruimte rondom de woningen wordt aangepast naar het verleden. Waar bijvoorbeeld meidoornhagen vroeger het landschap bepaalden komen ze bij een knooperf dan terug. Bermen ingezaaid met een inheems bloemenmengsel, bloemrijke weiden, kleinschalige voedselbosjes, klimbomen, zichtpunten om te genieten van het landschap en bijvoorbeeld ruimte voor een gezamenlijke groentetuin.