Heggen als afscheiding van de tuin

Elke tuin heeft zijn grenzen. Wie zijn ruimte wil begrenzen, kan langs die grens een afscheiding maken. Men heeft de keuze uit vele mogelijkheden: heg, houten hek, gaashek, muur, aarden wal, beplante muur van vormstenen enzovoort. Elk van deze soort afscheiding bergt weer tal van mogelijkheden in zich. In dit artikel bespreken we het gebruik van heggen als afscheiding van een tuin.

De heg

Omheiningen van planten noemt men heggen of hagen. Ze hebben veel voordelen voor de tuin: beschutting tegen de wind, tegen inkijk, nestgelegenheid voor vogels en toevluchtsoord voor kleine dieren die voor de tuin nuttig zijn, verrijking met humus door het afgevallen blad, rijke dauwvorming, enz.. Ze sluiten de tuin naar buiten toe af, geven een besloten, beschermde tuin en kunnen ook worden gebruikt om een perceel onder te verdelen.

Daar staan ook een aantal nadelen tegenover: ze vragen meer ruimte dan hekken, ze onttrekken voedsel en water aan de grond, ze vormen een potentiële broedplaats voor schadelijke insecten en vragen onderhoud. Als het perceel echter groot genoeg is, de grond niet te duur, er een ruw winderig klimaat heerst of er in de tuin een verhoogde kans op nachtvorst bestaat door toestromende koude lucht, is een heg boven alle andere omheiningen te verkiezen, omdat dan de voordelen ruimschoots opwegen tegen de kleine nadelen. Gesnoeide heggen vragen jaarlijks veel onderhoud. In plaats daarvan kan men, als de ruimte het toelaat, beter vrij groeiende heggen van dichte heesters kiezen, waarbij men eens in de drie jaar 1/3 van het volume wegneemt, dat wil zeggen dat het oude hout ongeveer 10-15 cm boven de grond wordt afgesnoeid. Doordat het weer uitloopt krijgt men zo snel een natuurlijke verjonging.

Soorten heggen

Afhankelijk van soort en samenstelling onderscheidt men de volgende hegtypes:

Gesnoeide heggen

Waar weinig plaats is maar men toch een heg nodig heeft, moet men een gesnoeide heg planten. Hiervoor zijn het meest geschikt haagbeuk (Cerpinus betulus), meidoorn (Crataegus, met kans op bacterievuur!), liguster (Ligustrum vulgare en L. ovalifolium), Spaanse aak (Acer campestre), beuk (Fagus sylvatica) en vuurdoorn (Pyracantha). Deze soorten kan men vanwege hun verschillende groeiwijze niet door elkaar planten. Ze moeten als monocultuur in een rij worden geplant en door snoei gevormd zijn.

Coniferenheggen

Blauwspar, spar, den en lariks zijn niet geschikt voor heggen. De enige conifeer die daarvoor geschikt is, is de taxus (Taxus baccata). Deze verjongt zich makkelijk en geeft dichte, ondoordringbare heggen, die vooral tegen ziekten en ongedierte resistent zijn en altijd een nette indruk maken. Voor bontgekleurde beplantingen van allerlei soort vormen ze daarenboven de ideale achtergrond. Heggen van levensboom (Thuja) en schijncipres (Chamaecyparis) horen eigenlijk niet in het landschap thuis, maar in Nederland en meer nog in België worden deze coniferen alsmede Cupressocyparis veel als haag gebruikt. Wellicht is de aanschafprijs een reden: taxus is vrij duur.

Bloeiende heggen

Hieronder verstaan we heggen van sierheesters als sering, kornoelje (Cornus mos), Forsythia intermedia en andere, sleedoorn (Prunus spinosa), spirea's (Spiraea vanhouttel, S. arcuata), dwergkwee ( Chaenomeles) en bepaalde rozensoorten. Heesters die op overjarig hout bloeien, mogen pas na de bloei worden gesnoeid. Dergelijke heggen vragen wel veel ruimte, omdat zij zich vrijer moeten kunnen ontplooien dan strak gesnoeide heggen.

Groenblijvende heggen

Tot de vrij groeiende heesters die geschikt zijn voor groenblijvende heggen, behoren vuurdoorn (Pyracantha), rododendron, hulst (Alex), laurierkers (Prunus laurocerasus), schijnhulst (Osmanthus heterophyllus) en mahonie (Mahonia aquifolium). Deze heggen hoeven niet te worden gesnoeid.

Vruchtdragende heggen

Bepaalde fruitsoorten kan men als heg planten of leiden. Ook zij kunnen een soort afsluiting of windbescherming vormen. Hieronder vallen frambozen, aalbessen, recht opgroeiende of langs draden geleide rankende bramen, morellen, die doordat ze jaarlijks worden gesnoeid beter groeien en resistenter zijn tegen Monilia, de gevreesde tak- en vruchtrotziekte. Ook de Japanse bottelroos (Rosa rugosa) vormt dichte heggen, omdat hij door uitlopers van onderen steeds weer dicht groeit. Zijn rijke bloei in de zomer en mooie bottels in de herfst, maken hem tot een waardevolle heester voor heggen.

Laagblijvende heggen

Een reeks sierheesters wordt in de regel niet hoger dan 1 m. Hiertoe behoren dwergkwee (Choenomeles), met zijn rijke bloei en vele vruchten, struikganzerik (Potentillafruticosa), buxus (Buxussempervirens), verschillende zuurbessoorten (Berberis) en ook bepaalde heesterrozen en botanische rozen als lage heggen worden geplant, die door hun bloemen een bijzondere sierwaarde krijgen.

Heggen langs sloten en op wallen tussen landerijen noemen we hier volledigheidshalve. Hun waarde ligt in het feit dat ze een goede windbescherming geven, dat ze hout en vruchten leveren en een biotoop zijn voor vele kruidachtige planten, vogels en kleine dieren.

Planten van de heg

Meestal worden de hegplanten te dicht op elkaar gezet. Ze kunnen zich dan na korte tijd niet verder ontwikkelen en beginnen gauw aan de onderkant kaal te worden. Vrijgroeiende heggen moeten in meerdere etages zijn gevormd, dat wil zeggen uit verschillend hoge en dichte heesters bestaan. Een goed gesnoeide heg moet een tapse vorm hebben. Zo krijgen alle takken voldoende licht. Zulke heggen worden minder gauw onderaan kaal dan verticaalgesnoeide heggen of heggen die van boven breder worden. De meeste heggen van loofhout kan men, als ze van onderen kaal worden, tot op 10-20 cm lange stompjes terugsnoeien.

Het is altijd de moeite waard om wat meer geduld te hebben en de planten ruimer te zetten, zodat ze mooi dicht worden en goed doorgroeien. De grond moet als men een heg wil planten tenminste 50 cm breed en 60 cm diep grondig worden bewerkt, bemest en met bodem verbeteringsmiddelen worden verbeterd. Men moet ook goed op wortelonkruiden letten (zevenblad, brandnetel, adelaarsvaren, zuringsoorten). Als die eenmaal in de heg opkomen, zijn ze slechts met veel moeite te bestrijden.

Bij grote hegplanten rekent men niet meer dan vier planten per strekkende meter. Bij 2 tot 3 jarige planten, kan men tot 7 gaan. Hierdoor krijgt men van bepaalde heesters zeer dichte heggen (bijvoorbeeld meidoorn) .

Na de bewerking van de grond graaft men een voldoend brede geul en gooit de grond naar beide kanten. We zetten de planten er langs een lijn in. Na het planten trappen we de planten stevig vast en geven ze flink water. Dan snoeit men de planten flink in (bladverliezende heesters tot 1/3 van de hoogte) en brengt ze op een zelfde hoogte en breedte om een krachtige, gelijkmatige groei te krijgen.

Verzorging van de heg

Een dichte, gesloten heg krijgt men door regelmatig snoeien, veelal tweemaal per jaar (juni en eind augustus). Soms wordt wel geadviseerd driemaal te snoeien: in het voorjaar, juni en eind augustus. Daarbij moet men erop letten dat de heg van onderen breder wordt gesnoeid dan van boven. De heg moet bijvoorbeeld onderaan 40-50 cm breed zijn en bovenaan 25-30 cm. Dat komt overeen met de natuurlijke groeiwijze van de heesters, zorgt voor een betere belichting en verminderd het gevaar voor kaal worden. Als een heg onderaan toch kaal wordt of men een stuk grond koopt met een oude, lelijk geworden heg, dan helpt alleen radicaal terugsnoeien tot op 10-20 cm boven de grond. De jonge scheuten behandelt men dan precies zo als een nieuw geplante heg.

Kale plekken in heggen kan men niet repareren door gewoon kleine nieuwe planten ertussen te zetten. Hier moeten de dode planten uit de heg worden gehaald en door even grote planten uit een kwekerij worden vervangen. Daarbij moet men de grond zorgvuldig uitsteken en met natuurlijke mest of compost verrijken, opdat de nieuwe planten genoeg voedsel krijgen en snel kunnen wortelen (geen anorganische mest bij het planten!). Hoe beter de grond door diep losmaken is bewerkt en door verbetering met compost de groei wordt bevorderd, des te geringer de uitval aan planten.

Om bijzonder dichte heggen te krijgen wordt soms aangeraden een dubbele heg te planten. Dit is echter niet aan te bevelen. Heggen kan men het best in één rij planten en in plaats van twee rijen te zetten de grond beter en grondiger klaarmaken. Met een flink groeiende eenrijige heg krijgt men op lange termijn veel betere resultaten.

Heggen zijn intensieve cultures! Ze moeten net als het gazon voortdurend bladmassa produceren om dicht en gesloten te blijven. Daarom hebben ze ook een voortdurende toevoer van voedingsstoffen nodig. Als mest kan men een volledige kunstmest met lange werking gebruiken, die men eenmaal per jaar, eind maart toedient (circa 50 g per strekkende meter).

Als men niet direct een volgroeide heg nodig heeft (snelle windbescherming, bescherming tegen inkijk enzovoort), moeten we alleen jonge struiken planten. Ze passen zich beter aan bij het klimaat en andere voorwaarden van de omgeving en groeien meestal meteen door. Het eindresultaat is een dichte, gesloten heg.

Ook insectenbestrijding is nodig bij een heg, vooral bij soorten die tot de roosachtige behoren (meidoorn, dwergkwee, botanische rozen). Ze worden vaak door dezelfde vanuit de heg op de vruchtbomen te voorkomen.