Groene vingers: De Geurtuin

Vaak staan we er niet echt bij stil, maar geuren zijn mee bepalend voor de sfeer van de tuin. Denk maar aan de geur van natte varens na een regenbui, van pas gemaaid gras, van bloeiende seringen, ... Door welriekende bloemen- en plantensoorten aan te planten creëert u een eigen geurtuin die op elk moment van de dag en in ieder seizoen een uitdaging vormt voor uw reukzin. Een tuin als een echt parfum… De geuren die planten en bloemen verspreiden zijn afkomstig van de etherische oliën van de plant, die vrijkomen in de lucht. Die geuren kunnen aanwezig zijn in alle delen van de plant. In de eerste plaats denken we uiteraard aan de bloemen. Rozen, lelies, fresia's ... worden al eeuwenlang gekweekt en gekoesterd om hun heerlijke parfum. Maar ook bladeren kunnen een aangename geur verspreiden. Die komt dan meestal vrij bij aanraking of na kneuzing. Bij de meeste tuinkruiden is dat het geval.

Vaak zijn geurende bloemen een lokmiddel voor insecten, die dan voor de bestuiving moeten zorgen. Sommige bloemen imiteren zelfs de geur van vrouwelijke insecten om zo de mannelijke soortgenoten aan te trekken. Geurende bladeren zijn dan weer eerder een afweermiddel voor insecten of andere diertjes. Ze kunnen als het ware worden beschouwd als een natuurlijk verdedigingsmiddel van de plant. Want ook al vinden wij, mensen, die geur aangenaam, dieren ervaren hem als onaangenaam en zullen de plant bijgevolg mijden of negeren. Verder bestaat er een opvallend verband tussen geur en de kleur van bloemen. Felgekleurde exemplaren (oranje, rood, blauw, ...) geuren doorgaans minder dan bloemen met een neutralere kleur (roze, lichtgeel, wit, ...). De reden ervan heeft ook hie rweer te maken met het aantrekken van insecten: felgekleurde bloemen trekken de insecten aan met hun kleuren, terwijl onopvallende bloemen de diertjes met hun geuren moeten lokken.

Om volop te kunnen genieten van de geuren in de tuin zou het eigenlijk bijna windstil moeten zijn. Een zacht briesje brengt de geuren binnen neusbereik, maar een stevige wind waait alle geuren weg. Een beschutte tuin, bij voorkeur ommuurd, is dan ook ideaal voor wie wil experimenteren met geurende planten en bloemen. Daarnaast is de geurfactor ook sterk temperatuurgebonden. Op warme dagen kan de lucht soms verzadigd zijn van heerlijke geuren, terwijl we op koude dagen weinig of niets ruiken. Etherische oliën komen nu eenmaal gemakkelijker vrij bij hogere temperaturen. Ook het moment van de dag kan soms bepalen of een plant al dan niet geuren afscheidt. Zo gaan sommige planten pas tegen de avond ruiken, dit om nachtelijke insecten (meestal nachtvlinders) aan te trekken die instaan voor de bestuiving van de bloemen. Een van de bekendste bloemengeuren die we met zwoele zomeravonden associëren is die van de kamperfoelie.

Als een parfum ...

Bij de aanleg van de tuin kan men zich laten leiden door verschillende invalshoeken. Sommigen willen een strakke tuin waarin vooral hagen, struikmassieven, graspartijen en in vorm gesnoeide struiken zoals buxus en taxus een hoofdrol spelen. Anderen kiezen dan weer voor een romantische Engelse tuin waarbij `wilde', veelkleurige bloemenborders de aandacht naar zich toetrekken. U kunt eveneens opteren voor een tuin in één of meerdere kleurtinten: alleen gele, witte of rode bloemen bijvoorbeeld, of de combinatie van witte en blauwe bloemen. Maar ook allemaal verschillende groentinten kunnen een optie zijn. In dergelijke tuinen zullen we vooral planten vinden die in het oog springen door hun sierlijke en kleurrijke bladeren, en minder door hun bloemen die vaak discreet en onopvallend ogen.

Het is eveneens perfect mogelijk om de geur centraal te stellen. Meestal is de aangename geur van een plant of bloem een leuk extraatje in de tuin, maar u kunt geur ook tot hoofdthema van uw tuin maken door te kiezen voor een assortiment van geurplanten en welriekende bloemen. Een volledig overzicht brengen van alle geurende bloemen en planten kan hier niet, en bovendien is geur iets subjectiefs - sommigen houden van een zoete geur, anderen van een kruidige of een frisse geur.Toch willen we u een opsomming aanbieden van enkele courante bloemen en planten waarvan de geur doorgaans door iedereen als aangenaam wordt ervaren. Dit lijstje kan misschien als leidraad dienen bij de aanleg van een geurtuin. U kunt er ook enkele planten- of bloemensoorten uitpikken die in uw huidige tuin voor extra geuraccenten zorgen.

Geurende eenjarige en tweejarige bloemen zijn reukerwtjes (lathyrus odoratus), siertabak (nicotiana sylvestris) waarvan de bloemen vooral 's avonds geuren, de heliotroop (zoete vanillegeur) en Afrikaantjes (tagetes). Geurende kuipplanten zijn onder meer engelentrompet (brugmansia), citroenverbena (aloysia triphylla) waarvan de naar citroen geurende blaadjes ook als keukenkruid worden gebruikt, jasmijn (jasminum officinalis) en eucalyptus. Bij de bol- en knolgewassen zijn fresia's, lelies (lilium), hyacinten (hyacinthus), mirabilis (vooral nachtvlinders zijn dol op de bloemen die zich pas in de late namiddag openen, wat meteen de Nederlandstalige benaming `nachtschone' verklaart), narcissen (narcissus) en sneeuwklokjes (galanthus nivalis) de bekendste'geurverspreiders'. Wat vaste planten betreft, raden we volgende soorten aan: de dropplant of agastache (bij wrijving geven de blaadjes een anijsachtige geur af), anjers (dianthus), maartse viooltjes (viola odorata), meiklokjes (convallaria majalis), kattenkruid (nepeta) en lievevrouwebedstro (galium odorata). Van dat laatste gebruikt men de geurende bloemen ook voor het maken van het aperitiefdrankje Maitrank, dat vooral in de Belgische Ardennen, de Franse Lorraine, het Groothertogdom Luxemburg en Duitsland populair is. Bij kruiden zijn het vooral de bladeren die voor de typische aroma's zorgen, zeker in het geval van aanraking of kneuzing. De bekendste voorbeelden zijn tijm (thymus), rozemarijn (rosemarinus officinalis), lavendel (lavandula), salie (salvia officinalis), laurier (laurus nobilis), alsem (artemisia), munt (mentha), oregano (origanum vulgare), basilicum (ocimum basilicum) en hysop (hysop-pus). Vooral binnen de grote groep van de heesters is er een grote keuze aan welriekende exemplaren. Denk maar aan rozen (let wel: heel wat rozen verspreiden geen enkele geur, kies dus voor geurende variëteiten), boerenjasmijn (philadelpus), sering (syringa vu/-gans), kamperfoelie (lonicera), vlinderstruik (buddleia), azalea (azalea mol/is), schijnhulst (osmanthus) en de winterbloeiende struiken viburnum, vleesbes (sarcococca) en mahonia japonica (die ook aantrekkelijke bessen draagt). Ten slotte staan ook sommige bomen bekend om de geur van hun bloesems. Enkele voorbeelden zijn de linde (tilia), de winterbloeiende toverhazelaar (hamamelis) en de naaktbloeiende sneeuwklokjesboom (halesia). De levensboom (thuya) wordt dan weer vaak aangeplant omwille van zijn typische coniferengeur.

Geuren en vlinders?

Worden vlinders net als mensen aangetrokken door de geuren van bloemen? We zijn geneigd te denken van wel en toch is het niet de bloemengeur die ze lokt. Wie graag een tuin wil waar vlinders zich thuis voelen, moet inderdaad bloemen aanplanten, maar dan die soorten die veel nectar bevatten. Vlinders voeden zich immers met bloemennectar. Daarnaast moeten er ook planten aanwezig zijn die als voedsel dienen voor rupsen. Deze dragen de naam waardplanten.Vlinders leggen er hun eitjes op en wanneer de rupsen dan uitkomen, hebben ze onmiddellijk een overvloed aan voedsel. De waardplant varieert van vlindersoort tot vlindersoort. Zo houden witjes van koolsoorten en andere kruisbloemigen (koolzaad, pinksterbloem, damast-bloem), terwijl de atalanta, de dagpauwoog, de kleine vos en het landkaartje brandnetels verkiezen. Deze laatste zijn nu niet bepaald geliefde gasten in de siertuin. Maar als u ergens een hoekje voorziet waar u de brandnetels combineert met andere stikstof-minnende planten (stinkende gouwe, donkere ooievaarsbek, hondsdraf, boterbloem, ...) verkrijgt u toch nog een aantrekkelijke, kleurrijke begroeiing die niet uit de toon valt in uw siertuin.

Wanneer de rupsen volgroeid zijn, verpoppen ze zich. Na een poosje wordt de pop een vlinder. Wilt u de vlinders in uw tuin houden, zorg dan dat ze meteen bij hun voedsel kunnen. Nectarrijke planten zijn, onder andere de vlinderstruik (buddleia), ijzerkruid (verbena officinalis), damastbloem (hesperis matronalis), herfstaster (aster amellus), koninginnenkruid of purper leverkruid (eupatorium purpureum), lavendel (lavendula), hemelsleutel (sedum spectabile), vaste muurbloem (erysimum cheiri) en enkelbloemige afrikaantjes (tagetes).Vlinders beschikken over een lange roltong waarmee ze tot heel diep in de bloem kunnen gaan om de nectar te drinken. Maar planten met gevulde bloemen vormen doorgaans een probleem voor vlinders: door al die kroonblaadjes raken ze namelijk niet tot bij de nectarbron. Dat is meteen ook de reden waarom alleen enkelbloemige afrikaantjes, en niet de dubbelbloemige soorten, geschikt zijn als nectarleverancier. Wist u trouwens dat afrikaantjes ook nog op ander gebied nuttig kunnen zijn in de tuin? Wanneer u enkele van deze plantjes tussen uw tomaten, aardappelen, rode bieten,wortelen of erwten ... plant, zuiveren ze de bodem van wortelaaltjes die een ware plaag vormen voor deze groenten. Zo doen afrikaantjes dienst als milieuvriendelijk'pesticide'.

Vlinders zijn koudbloedige diertjes. Dit betekent dat ze zon nodig hebben om energie op te doen en dus om te kunnen vliegen. Daarom zien we vlinders vaak 'zonnebaden' met hun vleugels open, om zo veel mogelijk warmte op te vangen. Wordt het echter te warm, dan sluiten ze hun vleugels weer en zoeken ze schaduw op, bij voorkeur in hagen en heggen. Voorzie daarom ook enkele schaduwrijke plekken in uw tuin.

Of er nu veel of weinig vlinders in uw tuin rondfladderen, hangt natuurlijk ook af van de omgeving. Het spreekt voor zich dat in een tuin op het platteland, in een landschap met veel weilanden en bloeiende planten, meer vlinders zullen huizen dan in een geïsoleerd stadstuintje. En toch, ook in het kleinste tuintje, ja zelfs op het balkon of terras zullen vlinders hun weg vinden naar nectarrijke planten.