Wisselteelt, teeltwisseling of vruchtwisseling van groenten

Het zelf telen van groenten vraagt een goede kennis van de basisbehoefte van de verschillende gewassen. Daar waar de ene groentesoort behoefte heeft aan een goed bemeste bodem, zal het andere gewas juist veel beter gedijen op een wat armere grond. Sommige gewassen zijn prima in staat om goed te wortelen op een vaste bodem en laten na de teelt een goede bodemstructuur achter. Dit is weer heel prettig voor gewassen die juist behoefte hebben aan een goede bodemstructuur. Om ziekten en plagen te voorkomen en om te zorgen dat de benodigde voedingsstoffen in de bodem aanwezig zijn, is het belangrijk dat wisselteelt wordt toegepast.

• Wisselteelt, vruchtwisseling, teeltwisseling
• Waarom wisselteelt toepassen in de moestuin?
• Hoe werkt wisselteelt precies?
• Ziekten en plagen bestrijden door wisselteelt
• Gebruik maken van de verbeterde bodemstructuur
• Indeling groenten voor de beste wisselteelt
• Wisselteelt ingedeeld door de mens versus de natuur
• Voorteelt en nateelt in een groentebed

Wisselteelt, vruchtwisseling, teeltwisseling

In de praktijk van het tuinieren in de moestuin worden verschillende termen gebruikt om te komen tot een optimale opbrengst van zelf geteelde groenten. Met wisselteelt, vruchtwisseling en teeltwisseling wordt bedoeld het wisselen van groentebedden in de moestuin, zodat de groenten onder de meest ideale omstandigheden en op de beste grond voor een zo hoog mogelijke opbrengst zullen zorgen. De beste moestuin is als het ware ingedeeld in vakken, ook wel moestuin-bedden genoemd. Deze bedden moeten jaarlijks gewisseld worden, zodat een bepaalde groentesoort nooit twee jaar na elkaar op het zelfde stuk grond in de moestuin komt te staan. In het onderstaande artikel wordt verder alleen gesproken over wisselteelt, maar dit is dus hetzelfde als teeltwisseling en vruchtwisseling.

Waarom wisselteelt toepassen in de moestuin?

Wie eerder zelf groenten heeft gekweekt, zal daarbij ongetwijfeld te maken hebben gehad met ziekten en plagen. Ook zal in het ene jaar de opbrengst beduidend lager liggen dan in het andere jaar. Ziekten en plagen evenals de opbrengst zijn natuurlijk ook altijd afhankelijk van de weersomstandigheden in het groeiseizoen. Toch heb je er zelf ook veel invloed op door te zorgen voor de juiste omstandigheden en een gezonde omgeving. Groentegewassen hebben elk hun eigen behoefte aan bepaalde voedingsmiddelen. Deze voedingsmiddelen worden door de wortels uit de grond gehaald en getransporteerd naar de plant. De ene groenteplant haalt dus iets anders uit de grond dan de andere. Door één en dezelfde groentesoort jaren achter elkaar op dezelfde plaats te telen, zal er een tekort ontstaan aan de specifieke voedingsmiddelen die deze groente nodig heeft. Door te wisselen van teelt op dat ene stukje grond, wordt op een slimme manier omgegaan met de aanwezige voedingsmiddelen en de behoefte van het gewas.

De groenteplanten halen voedingsmiddelen uit de grond, maar geven ook elementen terug aan de grond. Als jaren achter elkaar dezelfde stoffen worden opgenomen en worden afgegeven, dan raakt de grond uit zijn natuurlijk evenwicht. In een dergelijke situatie is ook de kans op ziektes en plagen een stuk groter. Om dit allemaal te voorkomen wordt dus wisselteelt toegepast. Met het op juiste wijze toepassen van wisselteelt is het gebruik van bestrijdingsmiddelen eigenlijk niet meer nodig.

Hoe werkt wisselteelt precies?

Wisselteelt is precies wat het woord al aangeeft: het wisselen van de teelt op een bepaald stukje grond. Door volgens een vast schema door de tuin te wisselen van teelt, maak je optimaal gebruik van de grond. Dit draagt bij aan gezonde gewassen en een goede opbrengst. De wisselteelt is gebaseerd op de voedingsbehoefte van de gewassen. Het ene gewas gedijt het beste op vers bemeste grond en het andere gewas wil juist wat arme en schrale grond om tot een optimale groei en opbrengst te kunnen komen.
Gewassen met veel blad (bijvoorbeeld kolen, slasoorten, courgettes of andijvie) hebben behoefte aan bemeste grond. Grond die bemest is met compost, stalmest of vloeibare mest. Dit vormt een rijke voedingsbodem en daaruit kunnen alle voedingsmiddelen gehaald worden die deze groep gewassen nodig heeft. Peulgewassen (alle soorten bonen en erwten) hebben geen verse mest nodig. Ze verbeteren de grond en brengen veel stikstof terug in de bodem. Met deze twee voorbeelden is al goed te zien dat niet elk gewas dezelfde bodembehoefte heeft. Dat maakt het gebruik van wisselteelt heel inzichtelijk en ook logisch. Met kennis van de basisbehoefte van het gewas, kan je op een heel natuurlijke manier hier op inspelen.

Ziekten en plagen bestrijden door wisselteelt

Ziekten en plagen zitten overigens zowel bovengrond als ondergronds. Bovengronds moet je dan bijvoorbeeld denken aan de wortelvlieg of koolvlieg. Ondergronds kan een gewas last hebben van bijvoorbeeld emelten of aaltjes. Als een gewas een aantal jaar op dezelfde plaats staat, zullen dergelijke ziekten en plagen goed gedijen en zich alleen maar uitbreiden in de tuin. Alleen hiervoor is wisseling van groentebed al verstandig.

Maar ook binnen een gewassoort komen ook ziekten en plagen voor, die je op een slimme manier kunt voorkomen. Denk dan bijvoorbeeld aan de wortelvlieg en de prei- of uivlieg. Wortel en ui vallen beiden onder de wortelgewassen en worden dus in hetzelfde bed geteeld. De wortelvlieg en preivlieg gedijen niet met elkaar. Door rijen uien af te wisselen met rijen wortelen voorkom je dat de gewassen hier last van zullen hebben.

Gebruik maken van de verbeterde bodemstructuur

Voor goed gedijende gewassen is de structuur van de bodem ook heel belangrijk. Aardappelen, maar ook kolen, verbeteren de structuur van de grond. Na deze teelt is de bodem goed los gemaakt en daardoor uitermate geschikt voor gewassen die een goede bodemstructuur nodig hebben om goed te kunnen groeien. Wortelen stellen veel eisen aan de structuur van de grond. Voor mooie lange en rechte wortelen is het uiteraard heel belangrijk dat het gewas op een goede losse bodem wordt geteeld. Na aardappelen of koolgewassen leent het groentebed zich dit uitstekend voor het telen van wortelgewassen in het volgende seizoen.

Indeling groenten voor de beste wisselteelt

Bladgewassen

De groep bladgewassen dankt zijn naam aan het feit dat we het blad van het gewas consumeren. Onder deze gewassen vallen de volgende groente-soorten: andijvie, mosterdblad, peterselie, postelein, prei, rucola, selderij, sla, snijbiet, spinazie, tuinkers en veldsla. Bladgroenten hebben veel stikstof nodig.

Koolgewassen

De indeling van de groep koolgewassen is gebaseerd op de plantfamilie waar deze gewassen toe behoren. Ze vallen allemaal onder de zogenaamde kruisbloemigen. Het gaat hier om bloemkool, boerenkool, broccoli, koolrabi, raapstelen, radijs, rammenas, rode kool, savooiekool, spitskool, spruiten en witte kool.

Vruchtgewassen

De naam zegt het al: van deze gewassen eten we de na de bloei gevormde vruchten op. Het gaat dan om gewassen als aubergines, augurken, courgettes, komkommers, mais, meloenen, paprika's, patissons, pepers, pompoenen en tomaten. Voor aardbeien, overduidelijk ook een vruchtgewas, wordt een uitzondering gemaakt. Deze valt niet in deze groep, maar heeft een aparte rol in het geheel. Dit heeft te maken met het feit dat aardbeienbedden slechts 1x per drie jaar van bed wisselen. Vruchtgewassen vragen relatief veel mest.

Wortelgewassen

Wortelgewassen is de verzamelnaam voor die gewassen waar wij de wortel van eten. Bij worteltjes of pastinaak kan je nog wel bedenken dat dit een wortelgewas is, maar bij witlof wordt dat toch wat lastiger. Eigenlijk zou je ook kunnen zeggen dat we van wortelgewassen het deel dat onder de grond groeit eten. En dat is dan natuurlijk de wortel, ook al voldoet het soms niet aan het beeld dat wij van een wortel hebben. Wortelgewassen zijn bietjes, knoflook, knolselderij, knolvenkel, pastinaak, sjalotten, uien, winterpeen, witlof en worteltjes. Wortelgewassen verlangen een extra kali-gift.

Peulgewassen

Peulgewassen zijn die gewassen waar we de hele peul (denk dan bijvoorbeeld aan sperziebonen) of alleen de inhoud van de peul (bijvoorbeeld bij doperwten) van eten. Het gaat om alle gewassen die een peulvrucht vormen (alle soorten bonen, erwten, kapucijners en peulen). Peulgewassen vragen weinig tot geen mest.

Aardappelen

Aardappelen hebben een aparte groep. Logisch redenerend zou je kunnen zeggen dat het hier gaat om een wortelgewas. Maar vanwege de bijzondere teelt en de omvang van het gewas vallen ze in een eigen groep.

Wisselteelt ingedeeld door de mens versus de natuur

De indeling in gewasgroepen ziet er best logisch uit. Maar er zitten ook een aantal eigenaardigheden in, waar we rekening mee moeten houden. Prei is familie van de ui, maar valt in de groep van de bladgewassen. Als bij de wisselteelt het bed van de wortelgewassen gewisseld wordt met het bed van de bladgewassen, dan staat er dit twee jaar achter elkaar een gewas met dezelfde behoefte aan voedingsstoffen. Dit doet zich ook voor bij de bietjes. De bietjes zijn ingedeeld bij de wortelgewassen, maar behoren tot dezelfde familie als snijbiet. En snijbiet is een bladgewas.

Kortom het wisselen van bedden is niet zo eenvoudig als het lijkt. Er is ook niet simpelweg één regel voor te verzinnen. Het heeft te maken met de persoonlijke smaak. De een teelt nu eenmaal andere groentegewassen dan de ander. Ook het aantal gewassen per groep kan sterk verschillen. En dan is er natuurlijk ook nog de afmeting van de moestuin, die bepalend is voor het aantal bedden en de afmeting per bed.

Voorteelt en nateelt in een groentebed

Sommige gewassen nemen gedurende het hele seizoen ruimte in. Ze worden in het voorjaar aangeplant en pas in de nazomer of herfst kan ervan geoogst worden. Maar wie vroege aardappelen teelt, heeft al snel weer een stuk grond vrij. Een eenvoudige en effectieve opvulling voor deze kale grond is het zaaien van een groenbemester. Een groenbemester brengt stikstof in de grond en verbeterd gelijk de structuur.