Asbest, een veelzijdig maar gevaarlijk materiaal

Asbest gold lange tijd als ‘alleskunner’ in de bouw. De vezels kunnen de gezondheid echter ernstig schade toebrengen. Sinds 1993 is gebruik van asbest in de bouw verboden omdat het materiaal zeer kleine inadembare vezels afgeeft die als kankerverwekkend worden beschouwd. De omgang met asbest tijdens sloop, renovatie, onderhoud en afvalverwerking is daarom aan strenge voorschriften gebonden. Woningeigenaren zijn verplicht om elke mogelijke verdenking van de aanwezigheid van asbest te onderzoeken vóórdat met sloop, verbouwing of renovatie kan worden begonnen. Bij asbestverwijdering dient elk detail te kloppen.

Asbest, een veelzijdig materiaal

Het gevaar dat van asbest uitgaat, is lang onderschat. Asbest werd nog tot eind jaren tachtig van de vorige eeuw veelvuldig in de bouw gebruikt. Het werd geprezen als allround-materiaal:

• de asbestvezels zijn zuurbestendig;
• ze isoleren goed;
• ze houden warmte weg;
• en ze kunnen goed worden verwerkt in cement en harsen.

Sinds 1 juli 1993 is toepassing van het vezelachtige mineraal in ons land verboden. Voor gebouwen die vóór 1994 werden gebouwd, is echter in de meeste gevallen wel ergens asbest gebruikt. Zolang de producten niet beschadigd zijn, is het materiaal meestal niet gevaarlijk. Maar zodra boor, beitel of zaag worden ingezet, komen er asbestvezels vrij of bestaat de kans op breken van het materiaal.

Asbesttoepassingen

Tot de meest voorkomende asbesttoepassingen behoorden:

• kleefstof tussen panelen en wanden;
• golfplaten;
• rioolbuizen;
• afdichtingen;
• brandwerende wanden en vloerbekleding;
• thermische isolatie en brandbeveiliging in technische systemen.

Asbestziekten komen laat tot uiting

De strenge veiligheidsvoorschriften van de afgelopen decennia zijn niet zonder reden. Het menselijke lichaam kan ingeademde asbestvezels slechts gedeeltelijk afbouwen of uitscheiden. De vezels geraken tot diep in de longen en kunnen dan in de richting van het borstvlies bewegen. Zelfs een relatief lage concentratie van asbest-fijnstof in de lucht, kan het risico op een tumor in de borstkas of longkanker verhogen. Doorgaans manifesteert zich dat echter pas jaren later: de verandering in de cellen kan geruime tijd in beslag nemen. Bij asbestgerelateerde ziekten rekent men een gemiddelde van 30 tot 40 jaar tussen blootstelling en uitbraak.

Hechtgebonden en niet-hechtgebonden asbest

Er bestaat een belangrijk onderscheid in de diverse asbesttoepassingen. Ze kunnen hechtgebonden of niet- hechtgebonden zijn.
Bij hechtgebonden asbest zitten de schadelijke vezels vast en veilig in een dragermateriaal opgesloten. Zolang dat materiaal in goede conditie verkeert en niet wordt bewerkt (boren, slijpen, schuren etc.) is de kans op vrijkomen van vezels nagenoeg nihil. Men kan daarbij denken aan materialen van asbestcement. Ze dienen als gevelbekleding, dakbedekking (golfplaten), ventilatiekanalen, bloembakken, enzovoort.

We spreken van niet-hechtgebonden asbest als de vezels niet of vrijwel niet in een dragermateriaal zijn verankerd. Denk daarbij aan spuitasbest, brandwerend board en isolatieplaten. De schadelijke vezels kunnen dan eenvoudig vrijkomen.

Asbestverwijdering door gecertificeerde bedrijven
Deze ‘zachte” asbestmaterialen mogen alleen door gespecialiseerde bedrijven worden verwijderd onder strikt beschermende maatregelen:

• In principe mogen die werkzaamheden alleen worden uitgevoerd met beschermende uitrusting, d.w.z. pakken uit één stuk die het lichaam volledig bedekken, in combinatie met ademhalingsbescherming;
• Saneringslocaties als deze worden beschouwd als uiterst gevoelige gebieden die de gezondheid ernstig kunnen schaden. De toegang is derhalve alleen via sluizen mogelijk. In de aangrenzende gebieden moet het vezelgehalte van de omgevingslucht voortdurend worden gecontroleerd.
• Tijdens de verwijdering van asbest is het belangrijk om het vrijkomen van asbeststof te voorkomen door middel van organisatorische maatregelen. Als dat niet volledig kan worden voorkomen, moet het stof worden weggezogen en gefilterd. Door vezelhoudend materiaal te bevochtigen, kan men onnodige stofontwikkeling voorkomen.
• Voor het personeel moeten bij voorkeur douchemogelijkheden op de werkplek aanwezig zijn, terwijl werkkleding strikt gescheiden van burgerkleding moet worden bewaard.

In de praktijk wordt doorgaans één persoon aangesteld die de nodige maatregelen coördineert.

Asbesthoudende dakbedekking

Als er asbest op het dak is gebruikt, bestaat er geen realistisch alternatief voor sanering. In 2015 besloot het kabinet dat woningeigenaren hun asbesthoudende daken uiterlijk in 2023 dienen te verwijderen. Als de asbestplaten op het dak nog intact zijn en het werk niet onmiddellijk urgent is, kan men het moment van verwijdering meestal nog zelf plannen. De sanering van een asbestdak is in veel opzichten een verstandige investering: het woongevoel verbetert duurzaam als de gevaarlijke stof wordt verwijderd. En ook de waarde van het huis zal erdoor stijgen. Hoe uitgebreid de maatregelen zijn en met welke kosten huiseigenaren moeten rekenen, kan per individueel geval verschillen.

Overzicht van de belangrijkste stappen

Sloop en sanering van een asbestdak is in het algemeen voorbehouden aan experts. Dat zijn speciaal gekwalificeerde en gecertificeerde dakbedekkingbedrijven.

• De prijs per vierkante meter voor de sloopwerkzaamheden hangt samen met de vorm van het dak, de actuele toestand en de moeilijkheidsgraad. Maar anno 2018 dient met toch al gauw te rekenen met 20 tot 25 euro per vierkante meter. Daarnaast zijn er bijkomende kosten voor steigerhuur en afdekking;
• Na demontage worden de panelen in hun geheel in speciale luchtdichte zakken afgevoerd. Het bouwpuin wordt behandeld als speciaal recyclingafval. De prijzen voor de opslag daarvan variëren van gemeente tot gemeente;
• Nieuwe dakbedekking: is het asbest eenmaal veilig van het dak verwijderd, dan moet het worden afgedekt met andere materialen. De prijs daarvan is afhankelijk van het gekozen bouwmateriaal en de aanlegtechniek. Maar ook van de vraag of de bestaande onderstructuur nog kan worden gebruikt.

Illegale asbestverwijderaars en dumping van asbesthoudend materiaal

Zoals hierboven al opgemerkt, moeten vanaf 2024 alle asbestdaken in Nederland verwijderd zijn. Een gigantische operatie: het betreft niet minder dan 80 tot 90 miljoen (!) vierkante meter aan asbesthoudend materiaal. Volgens de ‘Vereniging van Asbestverwijderende Bedrijven’, spreekbuis van 12 grote firma’s in de asbestbranche, is die doelstelling te ambitieus en praktisch onhaalbaar. Dat laat de Vereniging in augustus 2018 weten. Een explosieve stijging van de vraag naar asbestsaneerders is het gevolg. Dat werkt volgens de Vereniging de opkomst van illegale asbestverwijderaars in de hand. Die bedrijven werken onveilig en onder de prijs. Milieuorganisaties wijzen in dit verband ook op het gevaar voor illegale dumping van asbesthoudende materialen. Particuliere land- en boseigenaren worden dan geconfronteerd met hoge kosten voor de verwijdering daarvan.