Verlichting, sfeer en functie in huis

Zonder daglicht is het de verlichting in huis die bepaalt hoe de sfeer is. Verlichting beïnvloedt de grootte en warmte van de ruimte en de uitstraling van kleuren. Verlichting heeft daarom het vermogen uw kamer te maken of te breken. Maak een verlichtingsplan: Het combineren van verschillende soorten verlichting met 't oog op sfeer en functie. Lampen kiezen is zeer moeilijk, maar als u erin slaagt uw kamer op de goede manier te verlichten is het effect groots. De juiste verlichting is een kunst. Verlichting is essentieel. In vroegere tijden betekende het ondergaan van de zon dat de dag om was, en dat het tijd was om te gaan slapen. Wilde men toch doorgaan, dan ging dat met kaarsen, olielampen of een open haardvuur. Thomas Alva Edison vond na veel experimenteren de elektrische gloeilamp uit (1879) en daarmee werd een tijdperk afgesloten. Het zou nog even duren, maar hij gaf de wereld kunstlicht.

Drie soorten verlichting in huis

Basisverlichting

De basisverlichting zorgt voor een regelmatig verspreid licht in huis en is het eerste licht dat je aandoet als je een ruimte binnenkomt. Om een kamer gelijkmatig verlicht te krijgen moeten de lichtbundels elkaar deels overlappen. Plafonnières, spotjes en wandlampen vallen veelal onder basisverlichting, ook wel diffuus licht genoemd. Het beste is om als basisverlichting te kiezen voor gloeilampen.

Sfeerverlichting

Gezelligheid in huis bereik je door het toepassen van sfeerverlichting of schemerverlichting. Tot deze behoren tafellampen, vloerlampen en wandverlichting. Sterke lampen zijn niet de bedoeling, dus ga niet hoger dan 25 of 40 watt. Wit is allang niet meer de enige kleur. Soft tone gloeilampen of lampen met een terracotta afwerking maken een ruimte warm. Voor nog meer warmte kan ook een schemerlamp worden toegepast, vooral die met een goudkleurige binnenkant van de kap. Ook een stoffen of lichtdoorlatende lampenkap van papier geeft een warme 'look'. TL verlichting is ongeschikt en maakt korte metten met de sfeer in huis. Een side-table met daarop twee lampjes is juist weer sfeerverhogend.

Functionele verlichting

Functionele verlichting of accentverlichting gebruik je wanneer er gericht licht nodig is. Denk hierbij aan de keukenverlichting boven het aanrecht, de lamp(en) boven de eettafel, de leeslamp bij stoel of bank en de bureaulamp, maar ook aan spotjes die een schilderij of kunstvoorwerp belichten. Voor bruikbaar licht heb je minstens 60 tot 75 watt nodig. Accentverlichting maakt een kamer minder saai. De verlichting van een tuinpad, oprit en overloop is ook een vorm van functionele verlichting: Oriëntatieverlichting biedt veiligheid.

Gloeilampen

De bekendste soort lamp en de meest gebruikte lamp is de relatief goedkope gloeilamp die het meest geschikt is voor sfeerverlichting. De gloeilamp werd in 1879 door Edison uitgevonden maar pas vanaf 1911, door toepassing van wolfraamdraad, goed bruikbaar voor huishoudens. Gloeilampen zijn in feite lampen met een draadje van wolfraam dat bij opwarmen licht uitstraalt. Deze wolfraamdeeltjes zetten zich vast op de binnenkant van de lamp en dempen hierdoor het licht. Het grootste deel van de energie komt echter vrij in de vorm van warmte, waardoor het rendement van de lamp niet groot is. Behalve in de verschillende sterktes zijn gloeilampen ook verkrijgbaar in mat of helder glas en in diverse kleuren en vormen. Mat glas wordt gebruikt wanneer de lamp zichtbaar blijft zodat een beter verspreid en minder verblindend licht wordt gewaarborgd. Het geeft ook een zachtere sfeer. Een regel: Als de armatuur een mat glas heeft neemt u een matte lamp, is het helder glas dan neemt u een heldere lamp. Neem in kinderkamers altijd matte lampen. Met een gloeilamp doet u zo'n duizend uren.

Halogeenlampen

Halogeenverlichting geeft een helderwit licht en is daarom geschikt om accenten aan te brengen. Het zorgt voor grote licht-donker contrasten. Halogeen is ook goed als werkverlichting zoals in de keuken of op een bureau. Halogeenlampen zijn van kwarts of hardglas. De gloeidraad van wolfraam is omgeven door een halogeen gas dat een grotere verhitting van de gloeidraad geeft en de afzetting van verdampt wolfraam op de gloeidraad in werking zet. Hierdoor is de lichtsterkte groter dan bij een gloeilamp en is de winst ook groter dan van gloeilampen (ongeveer twee keer zoveel). Een halogeenlamp gaat zo'n tweeduizend branduren mee. Er bestaan talloze typen halogeen-lampen: Spots met pinfitting, bajonetfitting of schroeffitting, buislampjes met een dubbele fitting en lampen met een schroeffitting. Halogeenlampen produceren veel UV-stralen, dus let erop dat u een armatuur kiest met een UV-beschermglas om verkleuringen van belichte voorwerpen te voorkomen. Halogeen is verkrijgbaar in twee typen: Hoogspanning en laagspanning. Voor de laatste is een transformator (trafo) nodig. Hoogvolthalogeenlampen zijn het populairst omdat deze zonder trafo kunnen en ze sfeerverhogend zijn. Let erop dat halogeenlampjes heet kunnen worden.

Spaarlampen

Spaarlampen, ook wel energiezuinige lampen genoemd, zijn feitelijk opgevouwen TL-buizen. Met zichtbare buisjes of met verborgen buisjes in een kunststoffen bol in allerlei vormen en soorten. De spaarlamp bevat gas dat wordt 'aangestoken' door de elektrische ontlading en hierdoor UV-licht uitstraalt. Vervolgens komen die UV-stralen in aanraking met het fluorescerend poeder waar de binnenkant van de lamp mee is bekleed, en wordt het licht zichtbaar. Het rendement vergeleken met de aloude gloeilamp is onvergelijkbaar: Maar liefst 90% van de verbruikte energie wordt omgezet in licht.
Ongeveer tien procent van de lampen in huis is een spaarlamp, die enkel in aanschaf wat duurder is. Spaarlampen verbruiken vijf keer minder energie dan een gloeilamp en gaan wel tien keer langer mee. Door uw gloeilampen dus te vervangen voor spaarlampen kunt u geld besparen. Daarnaast zijn spaarlampen milieuvriendelijker.

Voor een continu verlichting, zoals bij de voordeur of in de hal, zijn spaarlampen vooral geschikt. Maar: Heeft u ergens langer dan 1 uur het licht aan, dan loont het al de moeite de lamp te vervangen door een spaarlamp. Dit kan dus ook in de keuken zijn, of de woonkamer of studiekamer. In combinatie met een tijdklok zijn ze zelfs nog zuiniger. Spaarlampen zijn minder geschikt als er veel wordt in- en uitgeschakeld omdat ze daardoor minder lang meegaan. Spaarlampen kunnen nu ook worden gedimd en zijn verkrijgbaar in allerlei vormen, groottes en met verschillende fittingen. Elk lichteffect is mogelijk, van zacht en warm (flame) tot sprankelend helder aan toe. Dat spaarlampen een hard en onaantrekkelijk licht zouden geven is dus achterhaald. Wilt u een gloeilamp vervangen door een spaarlamp, deel dan het vermogen van de gloeilamp (b.v. 60 Watt) door ca. 5. Een gloeilamp van 60 Watt geeft dus net zoveel licht als een spaarlamp van 11 Watt.

TL-lampen of fluorescentielampen

De uitvinding van de TL-lamp betekende een grote stap voor de toekomst van energie-efficiënte verlichting. In de huidige tijd is het rendement van een TL inmiddels ongeveer vijf maal hoger dan van een gloeilamp met een overeenkomstige lichtstroom. TL lampen zijn goedkoop en kennen een laag verbruik. Ze zijn het ongezelligst van allemaal maar zijn door hun hoge functionaliteit wel geschikt om bij te werken. Behalve kil wit ook verkrijgbaar in warm wit, geschikter voor leefruimten. TL bestaat uit een fluorescerend poeder in een buis met gas. Dit gas wordt geleidend door een hoge spanning die door het aansteken wordt geïndiceerd. Het poeder zet de straling om in licht. Een nieuwe generatie TL-lampen werkt alleen met elektronische ballasten en haalt nog hogere rendementen. Dimmen is mogelijk door middel van een dimbaar elektronisch voorschakelapparaat.

LED-lampen

LED betekent Light Emitting Diodes. De werking is gebaseerd op halfgeleidertechniek: Elektronen bewegen zich van negatieve naar positieve laagjes, waarbij licht vrijkomt. LED-lampen zijn de nieuwste trend. Het zijn kleine, zeer zuinige en duurzame lampjes (levensduur meer dan tien jaar of tot 100.000 branduren), ook verkrijgbaar als tuinverlichting of in designverlichting. Heel hip is om LED toe te passen als vloerverlichting of ingebouwd in muurtegels. Verder zie je ze als batterijverlichting, als nachtlichtjes, in donkere hoeken, in een kaarsenkroon, maar ook als toepassing op 230 Volt. De lichtproductie is echter nog niet optimaal en daarom wordt LED nog niet op grote schaal toegepast. Hier komt echter snel verandering in. Een nieuwe trend die zich voordoet zijn de RGB LED-jes, waarmee je zelf de kleuren van het licht kunt bepalen. Ook Living Colours van Philips werkt op LED.

Typen lampen

Plafonnières

Een plafondlamp of plafonnière zorgt voor algemene verlichting. De lamp is dicht tegen het plafond bevestigd met een kleine voet. Draden en snoeren zijn niet te zien en uw kamer wordt gelijkmatig verlicht. Daarnaast wordt een plafonnière gebruikt om extra licht te verkrijgen. Bovendien is een plafonnière een goede manier om de lelijke centraaldoos in het plafond uit het zicht te halen. Hing de plafonnière vroeger voornamelijk in badkamers en toiletten, tegenwoordig zijn ze zo fraai uitgevoerd dat ze enkel al als sieraad dienen voor woon- of slaapkamer.

Hanglampen

Hanglampen geven een gelijkmatig licht zonder contrasten, zodat donkere vlakken worden voorkomen. Een hanglamp boven een eettafel moet circa 55-60 cm boven de tafel hangen zodat verblinding of uitzichtbelemmering wordt voorkomen. Bij een lampenkap moet de binnenzijde van de kap wit zijn om voldoende licht te geven. Een hanglamp boven een tafel is sterk sfeerbepalend en versterkt een klassiek of juist modern interieur. Soms zie je ook een hanglamp boven een salontafel. Let er dan wel op dat er nog TV kan worden gekeken, dus pas op met de hoogte.

Kroonluchters

Kroonluchters stammen al van de middeleeuwen. In kathedralen, kastelen en musea zijn ze regelmatig te vinden. Een kroonluchter is een veelarmige hanglamp met een decoratieve functie. Van oorsprong hadden ze enkel kandelaars om kaarsen in te zetten, tegenwoordig werken ze op elektriciteit. Andere benamingen zijn kroonlamp, lichtkroon, kaarsenkroon, luchter of luster. Kenmerkend zijn de kaars(lampjes) in kandelaars, de fonkelende (half)kristallen of glazen pegels en andere overdadig ogende versieringen zoals steentjes en kralen(kettingen), soms van plastic. Zelfs kroonluchters van melkflessen zijn gezien. Door een kleine loodtoevoeging in het kristalglas breekt het licht zodanig dat dit uiteenvalt in alle kleuren van de regenboog. Op dit moment zijn kroonluchters weer helemaal trendy in de Nederlandse huiskamers en vooral boven de eettafel. Let erop dat een kroonluchter zwaarder kan zijn dan andere hanglampen en het soms een versterkt plafond en speciale bevestigingsmethoden vereist.

Vloer- en tafellampen

Vloerlampen en tafellampen dragen bij aan een warme en uitnodigende sfeer in huis. Daarnaast is de functionaliteit van belang. Soms heeft een vloerlamp (uplighter) een aparte leeslamp die de ogen hoort te ontlasten. De staande lamp zorgt voor een verspreid licht en dient als basisverlichting in een ruimte. Het is geschikt om donkere hoeken op te lichten, vooral als een plafondlamp niet mogelijk is. Ook kunt u een gedeelte van de kamer juist accentueren. Een tafellamp met een wijde lampenkamp kan met minimaal 60 Watt ook als lees- en bureaulamp dienen. Maak gebruik van een lichtere kap als u veel licht wilt hebben en een dimmer voor als u de tafellamp zachter wilt laten branden. Symmetrie bereik je door aan weerskanten van een bank een tafellamp op een bijzettafeltje te plaatsen. Of een tafellamp de goede hoogte heeft kun je meten door op de bank naast de lamp te gaan zitten: De onderkant van de kap mag niet hoger zijn dan ooghoogte.

Wandlampen

Een wandlamp is meestal een sfeerlamp zoals bijvoorbeeld in een hal of bij een spiegel. Een wandlamp kan ook als accentverlichting worden gebruikt, zoals bij de belichting van een schilderij, of als leeslamp indien er een gericht licht wordt gegeven. Denk aan het bekende bedlampje. In de regel geldt dat een wandlamp een ruimte optisch vergroot. Gekleurde muren krijgen door een wandlamp een extra bijzonder effect. Een andere mogelijkheid: De lichtkoof. Boven een uitbouw of een raam zit bij de gordijnrails een verborgen TL buis. Licht wordt hierdoor over de gordijnen verspreid. Hetzelfde effect bereik je via de muur achter de bank, door een lamp achter de bank te plaatsen. Dit alles suggereert ruimte.

Spots

Met spots bereikt u een snel effect. Er bestaan zowel opbouw- als inbouwspots, en ook losse spots in de vorm van bijvoorbeeld een plafondlamp of vloerlamp. Een goede spot is verstelbaar zodat u het licht precies kunt richten op de plaats waar u het hebben wilt. Spots zijn uitermate geschikt om een grote plant of een kunstwerk aan de wand te belichten. Ook zie je ze wel in vitrinekasten waar ze voorwerpen door de lichtbundel een accent geven.

Verlichting tips

• Bent u bezig met het bouwen of verbouwen van uw huis, zorg dan voor voldoende lichtpunten in de wanden om te voorkomen dat later, bijvoorbeeld bij de toepassing van een wandlamp, de snoeren over de muren lopen.
• In de regel geldt dat een kamer minstens elke drie meter een lichtbron moet hebben.
• Bij donkere muren zijn lampen nodig met een hoger wattage omdat donkere kleuren meer licht absorberen dan lichte muren.
• Dimmers maken lampen multifunctioneel zodat een accentverlichting naar wens een sfeerverlichting wordt en andersom.
• Let bij het toepassen van verlichting aan de reflectie en schaduwen in de kamer, dus laat de lamp niet weerschijnen in uw computerscherm of TV-beeld, te bereiken door te kiezen voor een niet lichtdoorlatende lampenkap.
• Let erop dat de verlichting bij een spiegel aan weerskanten wordt geplaatst en niet aan de bovenkant, dit om rare schaduwen op het gezicht te voorkomen.
• Een lampenkap van bijvoorbeeld een tafellamp mag nooit groter zijn dan de tafel zelf.
• Een spotje in de garderobekast maakt het uitzoeken van kleding een stuk gemakkelijker.
• Gebruik niet meerdere kleuren armaturen door elkaar maar houdt het bij een soort, zoals rvs of messing.
• Laat lampen niet onnodig branden maar gebruik op bepaalde plaatsen een schakelklok, timer, bewegingsmelder of lichtsensor.
• Lever kapotte spaarlampen en TL-buizen als klein chemisch afval in.

“In Light there is Dark, and in Dark there is Light.” ~ Kami Garcia