Keuzevrijheid voor woonconsumenten

Er worden vandaag de dag steeds meer woningen gebouwd met behulp van bewoners participatie en keuzevrijheden voor de nieuwe bewoners. Dit leidt tot bouwprojecten waarin de bewoners een grote invloed hebben. De vraag is of dit proces wel goed is voor onze woningmarkt en of wij op deze keuzevrijheden wel zitten te wachten?

Woonconsumenten

Wij, als mensheid, zijn de laatste 20 tot 30 jaar veranderd. Op economisch, maatschappelijk, politiek en sociaal-cultureel gebied hebben wij de laatste jaren grote veranderingen doorgebracht. De mens als consument is kritischer, actiever, zelfstandiger en mondiger geworden. Dit geldt ook voor onze woonsituatie. Al deze veranderingen zorgen ervoor dat de woningcorporaties ons meer keuzevrijheid willen geven. Dit doen ze door middel van verschillende aanvullende diensten en door de woonconsumenten vroegtijdig bij het bouwproject te betrekken. Maar is deze keuzevrijheid wel zo handig en zitten de woonconsumenten hier wel op te wachten?

Wat is bewoners participatie eigenlijk?

Dat houdt in dat aankomende bewoners, zorgvragers of huurders van bijvoorbeeld een nieuwe woonwijk, hun wensen, behoeftes of ideeën op tafel kunnen leggen tijdens het ontwerp proces van een bouwproject. Het kan voorkomen dat de opdrachtgever van het project alleen de meningen van de bewoners wil horen, maar het kan ook zijn dat de opdrachtgever de aankomende bewoners mee laat denken en ontwerpen. Door middel van panelbijeenkomsten, nieuwsbrieven, bewonersavonden en wijkwebsites ontstaat er een bouwproject waarin de aankomende bewoners een groot deel voor het zeggen hebben.

Bewoners participatie klinkt natuurlijk goed, en er zijn tal van voorbeelden waarin gebleken is dat deze manier van ontwerpen een succes is geweest. Daarentegen zijn er ook veel projecten die door bewoners participatie juist zijn mislukt. Een voorbeeld hiervan is “De groene Kreek” in Zoetermeer, waarbij een groot aantal aankomende bewoners afhaakte. Misschien lijkt het aantrekkelijk, bewoners participatie en worden de nadelen daarmee over het hoofd gezien.

Individu centraal

Wanneer een opdrachtgever er voor kiest om een bouwproject samen te ontwikkelen met de aankomende bewoners, zullen zij als individuen worden beschouwd. De bewoner wordt centraal gesteld en zal zijn eigen wensen, behoeftes of ideeën op tafel kunnen leggen. Dit is natuurlijk goed voor de bewoner als individu, maar ondertussen wordt weinig, of soms niet aan de collectieve afwegingen en lange termijn doelen gedacht. Er wordt bij zulke bouwprojecten te veel gekeken naar de wensen van de aankomende bewoners, waarbij het gemeenschappelijke deel van het project wordt vergeten. Dit kan er voor zorgen dat er geen sociale cohesie in de woonwijk ontstaat waar de opdrachtgever toch vaak naar streeft en wat erg belangrijk is voor de wijk.
Daarnaast kan deze keuzevrijheid op gespannen voet staan met de begrippen als solidariteit en gelijkheid en kan het leiden tot verborgen onvrijheden.

Kloof tussen producent en consument

Experts zeggen dat leken geen verstand hebben van architectuur. Er bestaat namelijk een kloof tussen de producent (bijvoorbeeld een opdrachtgever, architect of misschien wel een bouwfonds) en de consument (hierbij dus de aankomende bewoners).
De producent heeft hiervoor gestudeerd en heeft er zijn beroep van gemaakt, terwijl de consument op dit vakgebied toch vaak een leek is en met wensen, ideeën op tafel komt, die niet kloppen of uitvoerbaar zijn. Deze kloof is ontstaan doordat mensen niet meer hun eigen huizen bouwen of zelf opdrachtgever zijn, maar consumenten zijn geworden op een markt waar anderen bepalen wat gebouwd wordt zonder dat daarbij de wensen van gebruikers op de voorgrond staan.

Deze kloof is te overbruggen door in gesprek te gaan met de aankomende bewoners. Maar bewoners participatie kan veel frustraties opleveren doordat de bewoners vaak met belangen, wensen, ideeën komen die niet kloppen of waar een andere oplossing voor gevonden moet worden. Toch kunnen bewoners ook met woon wensen aankomen waar de opdrachtgever of architect nooit aan gedacht zou hebben. Bewoners participatie zal daarentegen niet leiden tot het ontwerpen van woningen zoals voor de kloof. Het kan zelfs tot nieuwe oplossingen leiden. Hierbij gaat het niet primair om het uiterlijk van het gebouw maar vaker om vormgeven van de ruimtes waarin het natuurlijke, sociale en culture leven bestaat. Bewoners participatie zal er echter wel voor zorgen dat er andere ontwerpprocessen moeten worden verzonnen, omdat de bewoners toch professionele hulp nodig hebben door de keuzevrijheid die ontstaat, wanneer deze willen mee werken in het ontwerp.

Wat is keuzevrijheid

Laten wij eerst bekijken wat de term keuzevrijheid inhoudt en hier een eenvoudig voorbeeld bij gebruiken: De sandwichzaak Subway. Hun centrale concept is: de klant is de baas. De klant kan alles krijgen wat hij maar wil, maar hierdoor wordt de keuzemogelijkheid enorm. De ene klant wil een grote sandwich, de ander een kleine. De ene klant wil hem warm, de ander koud. De ene klant wil een pistolletje, een ander wil een Italiaanse sandwich. Vervolgens krijg je nog de keuze in het beleg. Wij kunnen hiermee concluderen dat er een enorme keuzevrijheid is ontstaan. Hier worden wij inderdaad blij van. Men kan zelf kiezen wat hij lekker vindt, en zit niet vast aan keuzes die al zijn gemaakt.

De vraag is alleen of wij hier uiteindelijk echt wel zo gelukkig van worden? Door te veel vrijheid in keuzes kan men gaan twijfelen. Twijfel veroorzaakt stagnatie en kan daar zelfs voor zorgen dat men helemaal niet meer in staat is om een keuze te maken. Daar komt bij dat wij zelf verantwoordelijk zijn voor de keuzes die wij maken.

Als wij dit terug koppelen naar de bewoners participatie zien wij hetzelfde. Door de keuzevrijheid ontstaat er een risico dat men de geschepte verwachtingen niet kan waarmaken. De meeste mensen kiezen voor directe luxe in plaats van duurzaamheid of functionaliteit in de toekomst. Bijvoorbeeld: men besteedt eerder geld aan een extra luxe keuken dan aan een niet zichtbare warmtepomp. Dit kan uiteindelijk tot een teleurstelling leiden. Wanneer de bewoners achteraf niet tevreden zijn over het eindproduct, zijn zij daar zelf verantwoordelijk voor. Met het antwoord: “je hebt er toch echt zelf voor gekozen”, wijs je hen wel op hun eigen verantwoordelijkheid, maar ben je daarmee niet klantvriendelijk. Voor een ondernemer is een dergelijke situatie niet wenselijk.

Een oplossing is de keuzevrijheid te beperken of de verantwoordelijkheid te delen door een deskundige in te schakelen die het proces begeleidt. Keuzevrijheid lijkt dus heel goed te zijn, maar veel consumenten zijn niet zonder deskundige hulp in staat de voor hun verantwoorde keuzes te maken.

Keuzevrijheid beperken

Op een te grote keuzevrijheid zitten de mensheid dus niet te wachten. Maar wij zitten ook niet te wachten op geen keuzevrijheid. Een oplossing is om hier tussen een middenweg te vinden. Dit is makkelijker gezegd dan gedaan, want waar zit de grens tussen keuzevrijheid en geen keuzevrijheid?

Een goede oplossing is om de keuzevrijheid van de aankomende bewoners te verkleinen. De producent kiest er bijvoorbeeld voor om de bewoners niet overal te betrekken, waardoor ze niet overal inspraak op hebben. De verantwoordelijkheid ligt hierdoor niet geheel meer bij de bewoners zelf. Het zal wellicht wel er voor zorgen dat de aankomende bewoner zich minder thuis voelt, in vergelijking met een woning die geheel door de bewoners zijn ontworpen.

Daarnaast zou er ook gebruik gemaakt kunnen worden van optionele pakketten. De architecten en de projectontwikkelaar kunnen de woningen standaard opleveren. Daarna kunnen er optionele pakketten opgesteld worden voor bijvoorbeeld warmte pompen, PV-cellen en dergelijke, die zo geïnstalleerd zouden kunnen worden. Maar hierbij zou ook gedacht kunnen worden aan verschillende kamer indelingen. Als het ware krijgt de aankomende bewoner een aantal pakketten waaruit hij kan kiezen, die er voor zorgt dat de keuzevrijheid toch beperkt wordt. Deze oplossing zorgt er ook voor dat de producent veel meer tijd in het ontwerpen moet steken. Er moeten verschillende varianten geheel uitgewerkt worden, wat veel tijd kost. Daarnaast moet er goed over de verschillende optionele pakketten nagedacht worden, omdat verschillende woningen grote impact kunnen hebben op de woonwijk als geheel. De aankomende bewoners hebben een verkleinde keuzevrijheid, waardoor het proces tijdens de bewoners participatie sneller zal verlopen.

Als laatst zou er gekozen kunnen worden om een deskundige in te schakelen. Deze houdt zich niet bezig met ontwerpen en ontwikkelen, maar alleen met deskundige hulp geven aan de consument. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan verantwoorde keuzes maken, maar ook aan ideeën over de functionaliteit in de toekomst. Door deze oplossing zou de kloof tussen producent en consument verkleind kunnen worden. Er zal uiteindelijk zelfs ook gekozen kunnen worden voor geen overleg tussen producent en consument, maar alleen tussen producent en de deskundige hulp. Hierdoor wordt de verantwoordelijkheid van de bewoner verkleind, zullen betere en verantwoorde keuzes gemaakt worden en zal het bewoners participatie proces sneller verlopen.

Geen bewoner participatie

Wat gebeurd er met de woningmarkt, als wij geen gebruik maken van bewoners participatie. Wanneer er geen gebruik wordt gemaakt van bewoners participatie, zal er dus ook geen keuzevrijheid bestaan voor de aankomende bewoners. De woningmarkt zal vergrijzen, doordat er alleen maar standaard woningen worden opgeleverd. Veel mensen beginnen dat gelijk te roepen dat het saai is, terwijl er een groot schaarste heerst aan woningen in de stad en in de Randstad. Dit komt omdat het daar dichtbevolkt is. Wij kunnen dan ook stellen dat het niet prioriteit nummer 1 is om woningen te bouwen die voor een individu als luxe en persoonlijk ervaren worden, maar er voor te kiezen om de woning schaarste op te lossen.

Uiteindelijk wil dat natuurlijk niet zeggen dat er helemaal niet naar de vraag van de klant en de marktvraag geluisterd moet worden.
Toch moeten hier grenzen worden getrokken Hoeveel invloed mogen de aankomende inwoners krijgen op hun nieuwe woonwijk. Of is de keuze gevallen om de aankomende bewoners niet te betrekken in de ontwikkeling van de nieuwe wijk?

Om het woningentekort in de stad en Randstad op te lossen, moet er namelijk eerst aan de basisbehoeftes voldaan worden. Pas wanneer al deze basisbehoeftes zijn voldaan, kan er aan keuzevrijheid worden gedacht. Met basisbehoeftes kan je denken aan zaken zoals veiligheid en voldoende sociale cohesie in de woonwijk. Ook zou er aan woningen gedacht kunnen worden die niet alleen gebouwd zijn voor een individu, maar standaard woning die snel en gemakkelijk een nieuwe thuis kunnen worden voor een doorsnee gezin. Hierdoor wordt het woningtekort namelijk ook opgelost zonder dat hierbij participatie nodig is.

Zitten wij te wachten op deze grote keuzevrijheid?

De mensheid is de laatste 20 tot 30 jaar veranderd en zal altijd het liefst inspraak willen hebben op zijn of haar producten. Veel consumenten zitten eigenlijk niet te wachten op invloed, maar meer op een persoonlijke woning die bij hen past, zonder dat hierbij eigen verantwoordelijkheid is bijgebracht.

Keuzevrijheid en bewoners participatie is nodig, anders zou de woningmarkt vergrijzen, maar zorgt ook voor veel problemen. Er zullen individuele projecten ontstaan waarin vergeten wordt om aan de collectieve afwegingen en de lange termijn doelen te denken. Daarnaast staat keuzevrijheid op gespannen voet met de begrippen als solidariteit en gelijkheid. De kloof tussen consument en producent zorgt voor ingewikkelde en moeizame participatie. En ook zorgt keuzevrijheid voor verborgen verantwoordelijkheden, en dat wil de mensheid niet graag. Wanneer de bewoner niet tevreden is over het eindresultaat, zal men de verantwoordelijkheid het liefst op iemand anders schuiven. Veel mensen durven deze verantwoordelijkheid dus niet aan.
Daarnaast moeten wij eerst kijken naar onze basisbehoeftes die op vele plekken nog ontbreken, voordat wij aan keuzevrijheid en bewoners participatie moeten denken.

Een grens waarin duidelijk wordt tot hoever de aankomende bewoners inspraak hebben zal een oplossing voor dit probleem zijn. Daarnaast zou er gekozen kunnen worden om gebruik te maken van optionele pakketen in verschillende woningen. Deze pakketten zullen er voor zorgen dat er al een grote verantwoordelijkheid van de woonconsumenten af wordt gehaald, doordat de keuzevrijheid wordt verkleind. Als laatst zou het inschakelen van deskundige hulp er voor zorgen dat er verantwoorde keuzen gemaakt worden.
Zitten wij te wachten op deze grote keuzevrijheid? Het antwoord is op deze vraag is dus, nee. Wij vinden keuze vrijheid fijn, maar wanneer er een te grote keuze is, willen wij deze verantwoordelijkheid het liefst niet dragen.