Chrysanten anders bekeken

Als 'oude' jaren zestig alternatieveling heb ik nooit gehouden van protserige bourgeoisbloemen zoals gladiolen en chrysanten. En ook nu heb ik nog altijd moeite met de overgecultiveerde, stijve en protserige bloemen, maar van een wilde sierlijk gladiool en van een enkelbloemige chrysant kan ik volop genieten. En als ik dan ontdek dat chrysantenbloemen ook eetbaar zijn, en dat ze in andere culturen een spirituele en culturele betekenis hebben, dan kan ik mij met dit soort bloemen verzoenen

Poëtische geschiedenis van de chrysant

In de herfst springt de betoverende kleur van de wilde chrysant uit het gebladerte. Zijn koele geur zweeft over de herfstwateren, schreef de Chinese dichter Wang Chien meer dan duizend jaar geleden.
In China was de chrysant het symbool voor een kalm en comfortabel leven. Gouden en witte chrysanten bloeiden in bronzen potten aan de oever van spiegelende vijvers, en wie er stil genietend naar keek genoot op dat moment van de sierlijke vorm en de bitter prikkelende herfstgeur en verheugde zich op de genietingen die nog komen zouden als de chrysanten zouden bloeien op geurende gerechten. Want chrysanten werden in China, en later in Japan niet alleen gekweekt voor esthetische, maar ook voor gastronomische genoegens. En dat al duizenden jaren.

Tegen het einde van de achttiende eeuw kwamen ze naar Europa, en dank zij Nederlandse bloemkwekers werd de chrysant geliefd als 'de nobele bloem van de maand van mist en nevel,' zoals Maurice Maeterlinck schreef. Niet alleen gouden en bruine, zoals de chrysanten in de binnenhoven der Mandarijnen, maar ook witte en roze, oranje, donkerrode en purperen. Chrysanten zijn natuurlijk de bloemen voor de maand van mist en nevel en de dag van Allerzielen, al zijn er nu chrysanten het hele jaar rond. Het is de vraag of wij daar blij mee moeten zijn. De bittere geur van chrysanten is een geur van de herfst, die hoort bij houtrook, bij geroosterde gerechten en rode wijn.

De Chinezen maakten chrysantenwijn, door de bloemen te laten gisten met gekiemde gierst. Deze wijn moest een jaar lang rijpen en werd gedronken op de negende dag van de negende maand om zich te verzekeren van een lang, vredig en gezond leven. Voor gebruik in de keuken zijn het beste de heel lichtgele en witte chrysanten. Kies bloemen die net zijn ontloken, en als je chrysanten uit eigen tuin heb, pluk de bloemen in de vroege morgen, als de blaadjes nog vochtig zijn van nachtelijke nevels. Of misschien kun je ze na Allerheiligen wel van de kerkhoven halen.

Chrysanthemum morifolium en Chrysanthemum coronarium

Maar er is meer met die chrysanten. In de Chinese geneeskunde zijn er soorten zoals Chrysanthemum morifolium, Ju Hua die al eeuwen medicinaal gebruikt worden en ook wetenschappelijk onderzocht zijn, ze bevatten zowel anti-tumor als anti-HIV stoffen. Deze bloemen zijn net zoals vele andere soorten ook eetbaar.

Nog meer gebruikt als groente, zijn de bloemen en de jonge bladeren van Chrysanthemum coronarium, Shungiku, met de Nederlandse naam Gekroonde ganzebloem, een andere naam Chop-Suey Greens verwijst ook naar zijn gebruik als wokgroente. Deze Shungiku is ook gemakkelijk te zaaien en als je ze eenmaal in de tuin hebt, zaaien ze zichzelf ook moeiteloos uit. Op de koop toe is gebleken dat de wortels een ontsmettende werking heeft en nematodeninfectie in tomatenwortels kan voorkomen.

Dus die chrysanten hebben wel meer verborgen kantjes en dan hebben we het nog niet gehad over Chrysanthemum cinerariifolium, de insecticide pyrethrum en onze bekende inheemse Chrysanthemum segetum, de gele Ganzebloem. Maar dat is weer een ander verhaal.

Voedingswaarde chrysanthemum coronarium

Eiwitten: 27.7g; Vetten: 4.6g; Koolhydraten: 50.8g; Vezels: 13.8g; Asgehalte: 16.9g;
Mineralen: Calcium: 969mg; Fosfor: 523mg; IJzer: 38.5mg; Magnesium; Natrium: 1631mg; Kalium: 3938mg; Zink;
Vitaminen: A: 49mg; Thiamine (B1): 1.38mg; Riboflavine (B2): 2.92mg; Niacine: 9.23mg; C: 415mg.

Voor verder onderzoek

Ik wil de sfeer van dit artikel niet verpesten met saaie wetenschappelijke onderzoeken, maar je kan dit ook gewoon overslaan.

• Ukiya M, Akihisa T, Tokuda H, Suzuki H, Mukainaka T, Ichiishi E, Yasukawa K, Kasahara Y, Nishino H. 2002. Constituents of Compositae plants. III. Anti-tumor promoting effects and cytotoxic activity against human cancer cell lines of triterpene diols and triols from edible chrysanthemum flowers. Cancer Lett. 2002 Mar 8; 177(1): 7-12.
• Ukiya M, Akihisa T, Yasukawa K, Kasahara Y, Kimura Y, Koike K, Nikaido T, Takido M. 2001. Constituents of compositae plants. 2. Triterpene diols, triols, and their 3-o-fatty acid esters from edible chrysanthemum flower extract and their anti-inflammatory effects. J Agric Food Chem. 2001 Jul; 49(7): 3187-97.
• Wang HK, Xia Y, Yang ZY, Natschke SL, Lee KH. 1998. Recent advances in the discovery and development of flavonoids and their analogues as antitumor and anti-HIV agents. Adv Exp Med Biol. 1998; 439: 191-225. Review.
• Nematicidal Activity of Chrysanthemum coronarium. Bar-Eyal, Meira; Sharon, Edna; Spiegel, Yitzhak1. European Journal of Plant Pathology, Volume 114, Number 4, April 2006 , pp. 427-433(7)