Huishoudelijke apparaten II: alles in de keuken

We kookten op een open vuurtje, hakten de koffiebonen met de hand en sneden met vlijmscherpe mesjes de kaas aan stukken. Er veranderde veel, niet alleen door het gebruik van elektriciteit. In een kleine honderd jaar kreeg de moderne keuken vorm. We gingen de koffie malen, de vaat wassen, het beslag mixen, de kaas snijden en eindelijk fatsoenlijke koffie zetten. We ontdekten de microgolven hoewel we er niet naar zochten, we gingen echte pannen gebruiken, we maakten tijd vrij om meer vrije tijd te krijgen. De fantastische ontdekking van de keuken.

Inhoud

• Fornuis & oven
• De magnetron
• Mixer
• Kaasmes
• Het Broodrooster
• Vaatwasser
• Koffiezetapparaat

Fornuis & oven

Ovens worden al zo’n 4000 jaar gebruikt. Tenminste het ‘basisontwerp’ van een ovenvloer met daarover een koepelvorm is ongeveer zo oud. Iets wat we met recht een fornuis kunnen noemen, ontstond in de loop van de 19e eeuw. Het koken in een open schouw werd langzaam verdrongen door het koken op een fornuis van gietijzer.

Dit betekende tegelijkertijd een grote verandering voor de potten en pannen die tot dan toe werden gebruikt. Pannen van aardewerk verdwenen uit de keuken om plaats te maken voor ijzeren pannen. Aan het eind van de 19e eeuw konden deze pannen ook nog geëmailleerd worden en dat was de genadeslag voor de populariteit van de aardewerken variant.

Hout en turf werden eerst gebruikt om het fornuis op te stoken maar vanaf de tweede helft van de 19e werden kolen steeds meer gebruikt. Deze werden in de loop van de 20e eeuw vervangen door gas en elektriciteit.

De magnetron

Het is soms een beetje een strijdpunt. Wie vond de magnetron uit? Nou, uitvinden is in dit geval een groot woord. Niemand was op zoek naar een nieuwe keukenmachine, de magnetronuitvinding was puur toeval. Tijdens de 2e wereldoorlog werden microgolven gebruikt in radars om vliegtuigen op te sporen. Percy LeBaron Spencer, die daarmee werkte, ontdekte dat een chocoladereep in zijn colbert was gaan smelten, terwijl hij met de golven werkte.
Na wat geëxperimenteer met o.a. popcorn en een ei, ontstond het idee om microgolven in een beperkte ruimte te houden om zo het effect nog sterker te maken. De eerste magnetron ontstond, maar het grote publiek liet het gevaarte links liggen. Niet gek, want de eerste magnetrons waren zo groot als een flink uit de kluiten gegroeide koelkast.

Pas in 1965 kwam een magnetron op de markt met een redelijk formaat en een voor de gewone consument bereikbare prijsklasse. Maar het was niet alleen de prijs en het gewicht dat de magnetron parten speelde. De consument was, en bleef, lange tijd huiverig voor het effect van de microgolven. Van de golven zou je blind kunnen worden, steriel of impotent en in het uiterste geval zou je eraan kunnen overlijden. Rond de jaren ’70 had de magnetron deze vooroordelen overwonnen.

Mixer

Het eerste patent voor een echte elektrische mixer werd uitgegeven in 1885, Rufus M. Eastman kreeg de eer. Het zou nog tot de daaropvolgende eeuw duren voordat een redelijk goed bruikbaar apparaat op de markt kwam. In de jaren 20 ontwikkelt Stephen Poplawski een soort blender. Een ronddraaiend wieltje werd onderin een kom bevestigd. In de eerste instantie werd het apparaat vooral gebruikt om drankjes te mengen.

Kaasmes

Het allereerste kaasmes werd uitgevonden door een Noor, Thor Bjørklund. Thor was een meubelmaker en blijkbaar gek op kaas. Alleen de dunne plakjes die hij er graag af wilde snijden waren niet goed te maken met een gewoon mes. Het verhaal gaat dat Thor na een dag houtbewerken, op het geweldige idee kwam om de kaas met een schaaf in kleine plakjes te snijden. Een houtschaaf is in de keuken niet erg hanteerbaar en daarom ontwikkelde hij een schaaf van kleiner formaat. In 1925 vraagt hij het patent aan. Thor Bjørklund & Sønner AS bestaat nog steeds.

Het Broodrooster

Brood roosteren kenden we natuurlijk al heel lang. Gewoon boven een open vuurtje een stukje brood houden. Maar aan het begin van de 20e eeuw was zo’n open vuur niet zo handig meer.

De Britten ontwikkelden het eerste broodrooster in 1893 op de voet gevolgd door de Amerikanen. Deze eerste broodrooster hadden nog maar één warmte-element, het brood moest dus handmatig gekeerd worden.

Ergens in de jaren ’30 van de vorige eeuw komen broodroosters op de markt die volautomatisch zijn. Het brood wordt aan beide kanten geroosterd en met een timer kun je de tijd bepalen.

Vaatwasser

Hoe konden we ooit zonder. Nou, heel lang ging dat prima. De moderne vaatwassers voor huishoudelijk gebruik bestaan nog maar zo’n 50 jaar. Het idee voor een vaatwasser is wel 100 jaar ouder. Joel Houghton ontwikkelde al in 1850 een machine die water over de vaat sproeide. De eerste vaatwasser die daadwerkelijk ook de vaat schoon kreeg werd een kleine 50 jaar later ontwikkeld door Josephine Cochran. Het was wel een machine die nog handmatig werkte, op de volautomatische machine, moesten we nog een halve eeuw wachten.

Koffiezetapparaat

Voor velen waarschijnlijk een ware hel, voordat je ’s morgens een dosis cafeïne tot je kunt nemen: eerst de bonen branden, dan de bonen malen, tenslotte heet water op het maalsel gieten, waarna je het brouwsel weer aan de kook brengt. Tenslotte kun je het geheel nog een keer zeven, maar voor wie dat echt niet voor elkaar kreeg ’s morgens vroeg, die dronk de kokende drab uit het pannetje (een smodde).

Aan het eind van de 18e eeuw ontwerpt een fransman het allereerste koffiefilter. Het is een linnen zakje, waardoor de drab gegoten kan worden. Deze uitvinding werd al snel door heel Europa overgenomen. De eerste echte koffiemolen was toen al een feit. De allereerste molen werd rond 1700 in de Amsterdamse koffiehuizen geïntroduceerd. De vijzels om koffie te malen verdwenen.

De koffiemolen heeft lang in de verschillende keukens gestaan. Pas in de jaren zestig van de vorige eeuw kwam een nieuwe uitvinding op de markt, gemalen, vacuüm verpakte koffie! Ongeveer tegelijkertijd komt het ‘moderne’ koffiezetapparaat op de markt.