Spuitasbest in Nederland

Spuitasbest is een mengsel van asbest met water en een bindmiddel dat op metalen constructies werd gespoten, voornamelijk om deze te beschermen tegen hoge temperaturen als gevolg van het ontstaan van brand. Ondanks dat er direct na de introductie al twijfels werden geuit over de schadelijke gevolgen voor de gezondheid van dit product, is het nog enkele tientallen jaren in grote hoeveelheden toegepast. Ook in Nederland heeft het zijn weg gevonden bij de constructie van gebouwen, schepen, treinen en industriële complexen totdat het in 1978 werd verboden. Ondanks de vele asbestsaneringen of zelfs sloop van gebouwen sinds het instellen van het verbod, is het gevaar van spuitasbest in Nederland nog steeds niet geweken.

Historie

In 1931 werd door het Engelse bedrijf J.W. Roberts, onderdeel van asbestgigant Turner & Newall, een methode ontworpen om asbest te verspuiten voor isolatiedoeleinden. Er werd een patent op de methode aangevraagd en een product met de naam “limpet” werd op de markt gebracht. Als patenthouder werd de methode door Turner & Newall vervolgens onder licentie geëxporteerd naar landen over de gehele wereld waar alleen licentiehouders het product mochten aanbrengen.

Limpet werd een zeer winstgevend product voor J.W. Roberts en moederbedrijf Turner & Newall. Al snel na de introductie werd limpet gebruikt in onder andere schepen, treinen en utiliteitsbouw vanwege de snelheid en efficiëntie waarmee het kon worden aangebracht. Aanvankelijk werd alleen crocidoliet (blauw asbest) gebruikt, in de jaren 50 is men vaker overgegaan op amosiet (bruin asbest). In totaal heeft het bedrijf 33.000 ton blauw asbest en 20.000 ton bruin asbest verwerkt in hun producten.

Na verloop van tijd kwamen meerdere producenten van bouwmaterialen met een verspuitbaar asbestproduct op de markt. Veelal waren dit Amerikaanse producenten zoals Cafco (cafco spray, blaze shield en heat shield), W.R. Grace (Perltex, Monokote 3 en 4) en Armstrong (Armaspray). Deze bedrijven hebben hun producten ook op de Nederlandse markt verkocht als akoestische of brandvertragende spray. Het asbestgehalte in deze producten varieert van 12% tot 90%, afhankelijk van degene die het product heeft aangebracht. Spuitasbest is tot circa midden jaren 70 geproduceerd, hierna is veelal overgegaan op asbestvervangende materialen zoals synthetische kunstvezels.

Verwerking

Het aanbrengen van spuitasbest was een vrij eenvoudig proces waarbij blauwe asbest ter plaatse werd gemengd met water en portlandcement en met een spuitmachine op constructies werd gespoten. Deze spuitmachine bestond uit een mengbak met een transportband en een ventilator waarmee het natte mengsel via een slang met spuitpistool op het te isoleren oppervlak werd gespoten tot een laagdikte variërend van 3 mm tot 30 cm. Het mengsel hechtte vrijwel direct op elk oppervlak maar bleef nog circa 2 uur plastisch zodat het naar wens kon worden afgevlakt of vervormd. Na circa 8 uur was het materiaal geheel uitgehard. Hierna werd in enkele gevallen ter afdekking een dunne laag hard-setting cement op metaalgaas aangebracht op de spuitlaag.

Toepassing

Spuitasbest is het meest toegepast als brandvertragend materiaal op stalen constructies. Hierbij moet men denken aan stalen skeletten van gebouwen, scheepswanden en buitenwanden van treinen. Daarnaast is het vanwege de geluidsabsorberende eigenschappen vaak toegepast als akoestische isolatie tegen de onderzijde van trappen in trappenhuizen en de plafonds van klaslokalen in scholen. Spuitasbest had bovendien uitstekende isolerende en vochtwerende eigenschappen waardoor het veelvuldig op industriële installaties, leidingen en luchtbehandelingskanalen is toegepast.

Gebruik in Nederland

Geschat wordt dat er in Nederland circa 9.500 ton spuitasbest is verwerkt. De bekendste en grootste verwerker van spuitasbest in Nederland is de firma Hertel geweest die opmerkelijk genoeg na het asbestverbod in 1993 actief is als gecertificeerd asbestverwijderingsbedrijf. Het bedrijf beschikte sinds 1936 over een licentie en zij hebben tot in de jaren 70 asbest gebruikt. Naast Hertel zijn, volgens onderzoek van de arbeidsinspectie in 1997, in Nederland nog 14 andere bedrijven actief geweest met het aanbrengen van spuitasbest, waaronder twee Belgische bedrijven.

In 1961 maakt Turner & Newall in een eigen uitgegeven bulletin trots melding van het gebruik van 400.000 square feet (ruim 37.000 m²) “limpet” op het schip de SS Rotterdam. Hiervan is echter een groot deel inmiddels verwijderd en het achtergebleven deel bouwkundig afgeschermd. Het gebruik van spuitasbest is echter niet beperkt gebleven tot enkel de scheepsbouw. In 1985 is door TNO op verzoek van de Nederlandse overheid vastgesteld dat er in circa 200 gebouwen in Nederland spuitasbest was toegepast. Op deze lijst kwamen ziekenhuizen, scholen, fabrieksgebouwen, kerken, hotels, musea, garages, bioscopen en theaters, universiteitsgebouwen, winkelcentra en kantoren voor.

In 1997 doet de arbeidsinspectie opnieuw onderzoek naar de aanwezigheid van spuitasbest in de gebouwen op deze lijst en blijkt dat er van de oorspronkelijk 200 verdachte gebouwen nog 100 overblijven waar spuitasbest in aanwezig is. Na vragen in de Tweede Kamer is in 2013 deze lijst opnieuw beoordeeld en bleek dat in 31 gebouwen nog steeds spuitasbest aanwezig is. Of het schip de SS Rotterdam ook tot de onderzochte objecten hoorde is niet bekend. Ondanks dat het toepassen van spuitasbest reeds in 1978 is verboden komt deze gevaarlijke toepassing van asbest ver in de 21e eeuw dus nog steeds voor in Nederlandse gebouwen.

Schadelijke gevolgen

Reeds bij de introductie van het product in 1932 werd door arbeidsinspecteurs en deskundigen in Engeland gewaarschuwd dat het product desastreuze gevolgen voor de gezondheid van werknemers zou hebben en werd gewezen op het risico van asbestose als gevolg van de hoge asbestblootstelling. Ook in Nederland hield de arbeidsinspectie vrijwel direct na de licentieverlening aan Hertel in 1936 scherp toezicht op de werkomstandigheden van de asbestisoleerders. Ondanks dat het materiaal nat, en daardoor gebonden werd aangebracht, bleek bij het verspuiten de hoeveelheid (asbest)stof in de ruimte enorm hoog. Bij metingen die zijn verricht op scheepswerf “de Schelde” in Vlissingen tijdens het aanbrengen van spuitasbest, werd zelfs een stofconcentratie aangetroffen die 48 maal de maximaal toegestane concentratie betrof.

Vanwege vermoedens van gezondheidsschade van blauw asbest werd in de jaren 50 overgeschakeld op bruin asbest en werd een hars toegevoegd om de stofvorming bij het aanbrengen te verminderen. Ook kregen de medewerkers die de isolatie aanbrachten adembeschermingsmaskers tot hun beschikking. Desalniettemin werd bij medisch onderzoek bij de isoleerders op scheepswerf “de Schelde” een hoog aantal gevallen van asbestose en mesothelioom vastgesteld door de bedrijfsarts dhr. Stumphius. Zijn promotieonderzoek in 1969, waarin in Nederland voor het eerst duidelijk het verband werd besproken tussen het ontstaan van mesothelioom en blootstelling aan asbest, veroorzaakte veel commotie. Op scheepswerven weigerden medewerkers nog in ruimtes te werken waar gelijktijdig asbest werd verspoten en ook de vakbonden kwamen in protest. Hiermee nam ook in de politiek de interesse in het probleem toe.

Verbod

In 1978 werd het gebruik van spuitasbest verboden via het Asbestbesluit dat onderdeel werd van de Arbowet. Dit was een gevolg van de toenemende kennis over de schadelijke gevolgen van blootstelling aan asbest die met name gegroeid was door onderzoek dat is uitgevoerd door onder andere de onderzoekers Doll, Selikoff, Wagner en Stumphius. Deze kennis was aanleiding tot politiek debat dat uiteindelijk resulteerde in een verbod op spuitasbest en crocidoliet (blauw asbest). Dit eerste verbod resulteerde uiteindelijk in een stapsgewijs totaalverbod in 1993.

Milieuprobleem

J.W Roberts was als asbestproducent vanaf het einde van de negentiende eeuw tot de sluiting van de locatie in 1958, in Armley bij Leeds, verantwoordelijk voor een groot aantal dodelijke slachtoffers van asbestgerelateerde kankers en heeft het dorp de discutabele bijnaam “UK's deadliest district” gegeven. Meer dan 300 oud-medewerkers van de asbestfabriek zijn overleden aan ziekten als gevolg asbestblootstelling en enkele honderden omwonenden, die niet eens in de fabriek werkten, zijn eveneens overleden aan de gevolgen van overmatige asbestblootstelling. Tot in de 21e eeuw blijft de vervuiling van de omgeving van het fabrieksterrein met asbest een onopgelost probleem.

Lees verder

• Milieuproblemen door de asbestindustrie
• De wereldwijde asbestproductie
• Wat zijn de risico’s van een asbestbrand?