De terugkeer van zink in en om het huis

Zink werd vroeger veel gebruikt voor het maken van gebruiksartikelen in huis, want het was stevig, duurzaam, ongevoelig voor roest en kon gemakkelijk worden hergebruikt. Het werd al tijdens de oudheid ontdekt, maar gedurende de eerste helft van de 20ste eeuw werd het echt veel toegepast. In het laatste kwart van deze eeuw raakte het echter in ongenade wegens mogelijke milieuproblemen. Daarom heeft het een wat nostalgisch imago gekregen, als iets uit grootmoeders tijd. Niettemin is er tegenwoordig van alles gaande rondom zink, waardoor het bezig is aan een ware revival als materiaal voor producten in, aan en om het huis.

Zink, vroeger en nu

Artikelindeling met interne links

• Zink, vroeger en nu
• Wat is zink
• Geschiedenis van het materiaal zink
• De voordelen van zink
• Ecologisch verantwoord
• Soorten zink
• Hedendaags gebruik van zink
• Het gebruik van zink in de bouw
• Parket van zink
• Zink en tuinmeubels
• Traditionele zinken woonaccessoires
• Moderne woonaccessoires van zink

Wat is zink

Zink is een van nature blauw/wit metaal dat voorkomt in het mineraal zinkblende. Eenmaal hieruit gewonnen kan het worden gebruikt om producten van te maken. Het is niet bekend waar de naam ‘zink’ vandaan komt.

Kenmerken van het materiaal zink zijn:

• Een laag smeltpunt van 907 °C.
• Het kan goed in legeringen met andere metalen.
• Het corrodeert niet.

Metalen die wel gevoelig zijn voor roest of andere vormen van corrosie worden vaak ‘verzinkt’. Dat is een vorm van galvaniseren waarbij een dun laagje zink wordt toegevoegd, waarna het betreffende metaal alsnog bestand is tegen corrosie. Hiernaast telt zink ook als een mineraal dat van groot belang is voor de gezondheid van bijna alle levensvormen. Daarom moeten ook wij het binnenkrijgen en zit het vaak in voedingsupplementen. Daarnaast kan crème met zink goed zijn voor de huid.

Geschiedenis van het materiaal zink

Zoals gezegd is zink al ontdekt in de oudheid, maar niet in West-Europa. Zinken objecten zijn teruggevonden in Palestina en Transsylvanië. In de Middeleeuwen werd het met name in India en China toegepast, waar vandaan het ook in bescheiden oplage naar Europa werd geëxporteerd.

In Europa zelf lukte het lange tijd niet om zink op de juiste wijze te winnen. Pas in 1746 slaagde de Duitser Andreas Sigismund Marggarf erin het zogeheten mineraal calamien te reduceren met houtskool. Dat maakte het mogelijk om zink te winnen uit zinkblende. Dat dit lang niet lukte kwam door het lage smeltpunt. Als zink smelt wordt het namelijk gasvormig en als zodanig dreigde het uit de ovens te ontsnappen. In China en India had men methodes gevonden om dit te voorkomen, maar in Europa niet.
Nadat Marggraf zink als materiaal had ‘uitgevonden’, won het echter snel aan populariteit. Gedurende de 19de eeuw werden er steeds meer spullen van gemaakt en in de eerste helft van de 20ste eeuw was het niet meer weg te denken uit een gemiddeld huishouden. Na de Tweede Wereldoorlog werd het verdrongen door andere materialen, maar nooit helemaal.

Sinds een aantal jaren is zink aan een nieuwe opmars bezig, omdat het een erg duurzaam materiaal is en nieuwe productiemethoden het geschikt hebben gemaakt voor een groter aantal toepassingen dan ooit tevoren. Dat wat lange tijd een probleem was, is nu een voordeel. Door het lage smeltpunt kan zink relatief goedkoop en milieuvriendelijk worden geproduceerd.

De voordelen van zink

Zink heeft een aantal interessante voordelen op veel andere (bouw)materialen. Een aantal daarvan zijn al ter sprake gekomen, maar hieronder staan ze allemaal op een rijtje.

• Producten van zink hebben een bijzonder lange levensduur.
• Na het verstrijken van de levensduur kan een zinken artikel gemakkelijk worden omgesmolten, waarna het materiaal opnieuw kan worden gebruikt.
• Het is weerbestendig en kan uitstekend tegen vocht. Het roest niet.
• Het is onderhoudsarm.
• Het kan goed worden geverfd.
• Het is goedkoop.
• Het is een materiaal dat door de tijd heen eerder mooier wordt dan lelijker.

Dit alles maakt zink een duurzaam en betaalbaar materiaal, dat ook voor toepassingen buitenshuis geschikt is.

Ecologisch verantwoord

In de jaren '80 groeiden er twijfels over de vraag of zink wel zo milieuvriendelijk was. Ondanks het feit dat alle levensvormen zink nodig hebben als mineraal, hadden bepaalde, met name in het water levende, organismen toch te lijden van een overdaad. Deze werd veroorzaakt door vervuiling van het oppervlaktewater door zink. Vermoedelijk ontstond deze doordat zure regen de normaal gesproken beschermende patinalaag van zink afbrak. Gelukkig is inmiddels uit metingen gebleken dat deze vervuiling de afgelopen tien jaar sterk is gedaald, zelfs in de omgeving van Parijs waar veel zink wordt gefabriceerd. De hoeveelheid kwalijke zink in het milieu is bovendien erg laag, zeker in vergelijking met veel andere metalen.

Daarmee wordt zink in toenemende mate erkend als ecologisch verantwoord materiaal en wel om de volgende redenen:

• De duurzaamheid. In de bouw is gebleken dat zink een levensduur heeft van zo'n 75 jaar. Dat overschrijdt die van de meeste andere materialen verre.
• De uitstekende mogelijkheden tot recycling. Maar liefst 93% van alle zink wordt daadwerkelijk hergebruikt.
• Er is een ruime hoeveel erts aanwezig, mat name in Noord-Amerika en Canada, waardoor er van uitputting geen sprake is.
• De productie-energie die nodig is voor het maken van zink is laag. Vanwege het lage smeltpunt hoeven ovens immers niet al te hoog te branden.

Soorten zink

Niet alle zink die wij in de winkels terugvinden is hetzelfde. Grofweg zijn er drie mogelijkheden:

• Onbewerkte zink. Dit ziet er dof uit en heeft een wat gemêleerde textuur. Zo werd het vroeger gemaakt en daarom wordt dit nu meestal de nostalgische stijl genoemd.
• Gegalvaniseerde zink. Dit zink is zelf ook gegalvaniseerd waardoor hij extra goed beschermd is tegen roest en dergelijke. Deze zinkplaten glanzen iets meer dan onbewerkte zink.
• Titanium zink of titaanzink. Dit is zink waar 0,1 tot 0,2% koper en titanium aan is toegevoegd. Dat maakt het zink zowel steviger als mooier om te zien. Voor gebruik van zink in de bouw wordt haast altijd dit zink gebruikt.

Hedendaags gebruik van zink

Al met al zijn er tal van nieuwe toepassingen voor zink mogelijk, waarvan er veel in of rond het huis. Daarmee zullen wij in de toekomst wellicht meer zink in onze woonomgeving hebben dan onze voorouders een eeuw geleden. Nu al wordt zink in toenemende mate gebruikt op de volgende gebieden:

• Bij de bouw van huizen.
• Voor vloeren.
• Voor tuinmeubelen.
• Voor zowel traditioneel uitziende als nieuwe woonaccessoires.

Het gebruik van zink in de bouw

Op initiatief van de befaamde Baron Haussman ging men in Parijs in de 19de eeuw zinken platen als dakbedekking gebruiken. Inmiddels hebben heel wat daken in en om Parijs zo'n dak. Elders werd zink echter niet meteen erkend als een geschikt materiaal voor in de bouw. Dat is aan het veranderen vanwege de erkenning van zink als milieuvriendelijk materiaal en de gebleken deugdelijkheid van titaanzink. Daarnaast zijn er meer technische en ethische aanpassingen geweest om zink geschikt te maken voor gebruik in de bouw.

Een van de eerste toepassingen die men nu op het oog heeft is, jawel, dakbedekking. Andere elementen aan huis waarvoor zink geschikt is, zijn dakgoten en regenpijpen. Deze worden nu nog vaak van kunststof gemaakt, maar zink gaat belangrijk langer mee en kan bovendien worden gerecycled. Daarom heeft onlangs de Nederlandse fabrikant Rheinzink als eerste zinkproducent een zogeheten ‘Cradle-to-Cradle’ (C2C) certificering gekregen, voor de duurzaamheid van zijn bouwproducten.
Daarmee is echter nog maar een begin gemaakt met het gebruik van zink bij de bouw van huizen. Wie weet hoeveel elementen aan een gebouw er over een decennium van zink zijn.

Parket van zink

De ideale vloerbedekking is nog niet gevonden. Daarom komen producenten nog steeds met nieuwe opties. Het parket van zink is er daar één van. Je ziet ze nog nauwelijks, maar ze bestaan wel al. Er wordt in het algemeen karakteristiek uitziende, ruwe zink voor gebruikt, want een spekgladde, spiegelende vloer wil natuurlijk niemand. Gezien de ongekende duurzaamheid van zink kan het zinken parket echt een blijvertje blijken te zijn.

Zink en tuinmeubels

In het verleden werd zink niet gebruikt voor de fabricage van tuinmeubels, ondanks zijn weerbestendigheid. Het is hiervoor natuurlijk wel een interessante optie. Dat het toch niet lukte had te maken met het feit dat zink toch slecht tegen bepaalde condensvorming kan. Tafelbladen hadden bijvoorbeeld last van condens aan de onderkant van het blad. Tegenwoordig beschikt men echter over genoeg methodes en primers om deze problemen tegen te gaan. Er zijn nu steeds meer zinken tuintafels te koop. In de toekomst kunnen we wellicht meer zink verwachten bij de productie van tuinmeubelen.

Traditionele zinken woonaccessoires

Traditioneel werd zink vooral gebruikt voor artikelen die in aanraking kwamen met water of weerbestendig dienden te zijn. Denk daarbij aan emmers, tobbes, gieters, kannen en bloempotten, maar bijvoorbeeld ook aan brievenbussen. Het meest bekende zinken product aller tijden is natuurlijk de vuilnisbak voor buiten. Deze is eigenlijk altijd van zink gebleven. Dergelijke producten zijn nu weer in opkomst als woonaccessoires voor klassieke of landelijke interieurs vanwege hun nostalgische uiterlijk. Vooral bloempotten voor buiten zijn veel te krijgen in zink. Echter, het zijn niet altijd dezelfde spullen als toen. Tobbes gebruiken we bijvoorbeeld niet meer en een plastic emmer is toch wat lichter om te dragen. Daar staat tegenover dat er verschillende andere woonaccessoires van nostalgisch ogend zink zijn bijgekomen. Daaronder zijn bijvoorbeeld lampen, lantaarns en decoraties. Echt speciaal is echter de hernieuwde beschikbaarheid van een traditioneel ogend zinken bad voor in de hedendaagse badkamer.

Antiek of nieuw gemaakt

Omdat zink zo’n duurzaam materiaal is, zijn er voor de liefhebber goede mogelijkheden om echte antieke zinken spullen op de kop te tikken, zonder zich blauw te betalen. Zo niet kan men genoeg nieuw gemaakte producten krijgen, die toch zodanig zijn geproduceerd of bewerkt dat ze er als oud zink uitzien.

Moderne woonaccessoires van zink

Het blijft echter niet bij traditioneel uitziende woonproducten. Het hedendaagse glanzende, strakke en duurzame plaatzink is te geschikt om ook moderne accessoires van te maken. De grote industriële lampen die momenteel zo populair zijn, doen het bijvoorbeeld goed met een kap van zink. Toch blijft de focus ook hier nog even op producten voor gebruik buitenshuis. Er zijn al strakke rechte bloembakken te krijgen en buitenlampen met een modern design. Opvallend is ook een kleine barbecue van zink.

Daarbij blijkt dat gegalvaniseerde zink zowel au naturel als geverfd in het moderne interieur past. Verrassend genoeg past echter ook oud en ruw zink goed in een wat ruiger type moderne inrichting. Dat geeft wel aan dat zink zowel veelzijdig als neutraal is en daarmee echt een materiaal voor de toekomst.

Lees verder

• Bloempotten voor in huis kiezen
• Woontrend 2013: robuuste kamerplanten
• De juiste afvalemmer voor de keuken kiezen