Vlierstruik - vlier, vledder, vliender en flierenhout

De vlier is een weelderige bloeiende en heerlijk geurende struik waar ook nog eens vele verhalen omheen hangen. Met de bloemen en bessen zijn heerlijke siropen en limonades te maken en de vlier weert heksen af en beschermt je huis tegen onweer, brand en ander onheil. Een struik dus, die respect verdient en een struik die je graag bij je huis hebt. Staat hij er eenmaal, koester hem dan en geniet in het voorjaar en begin van de zomer van de aanblik en de geur van de bloesem en stop eens een scherm in een koel glas witte wijn. Het levert een verrukkelijke drank op.

Laatbloeier

De vlier, familie van de kamperfoelie, begint pas in mei te bloeien. Tot begin juni zijn de witte bloemschermen te zien, die zwaar aan de takken hangen. De naam vlier zou zijn afgeleid van het Nederduitse vlieder, dat gevederd blad bekent. De schermen zijn samengesteld uit vele bloemetjes die een heel eigen geur verspreiden. De bloeiwijze is een fenomeen op zich. De bloemen vormen bollen voor de bloei, die trossen worden als ze vol bloeien en holle schermen vormen als ze zijn uitgebloeid. De bloemen lijken op schermen, maar zijn verschillende bloemen die dichtbij elkaar staan. Ze ontspringen niet vanuit één punt, zoals dat bij schermbloemigen is, maar hebben vertakte bloemstelen. De struik kan uitgroeien tot boomhoogte en wel tien meter hoog worden en in weelderige vormen groeien.

Bloemen

Als de vlier eenmaal bloeit zie je hem overal staan: in tuinen, bossen, plantsoenen en parken. Trots laat hij zijn bloemtuilen zien en ruiken. Hij komt in heel Europa voor, tot in de Alpen en Siberië. Vlinders en bijen houden niet zo van de vliergeur. Een vlier dicht bij het huis, weert om die reden ook vliegen en muggen. Mollen zijn ook niet gek op de vlier.

Bessen

In de herfst ontwikkelt de vlier bessen, die in trossen naar beneden hangen. Ze kleuren dieppaars en zijn soms bijna zwart. Het is een gedekt tafeltje voor vogels, ze zijn dol op de bessen en verspreiden de zaden.

Flierefluiter

Om en nabij alles van de vlier is wel ergens voor te gebruiken. De takken zijn bijvoorbeeld heel geschikt om blaaspijpen van te maken. Het wordt kaboutertjeshout genoemd. Het zachte merg uit de tak, het kaboutertjesbrood, is gemakkelijk uit de tak te drukken en dan blijft een buis over. In Engeland wordt de vlier daarom pipe-tree genoemd. Van een vlierpijp is een mooi klinkend fluitje te maken:

• Zoek een vingerdikke tak uit;
• van zes centimeter lang;
• verwijder de merg;
• rondt één rand af;
• schuif je bovenlip al blazend over de opening;
• dek met een vinger het gat aan de onderkant meer of minder af;
• nu ben je een flierfluiter.

In Griekenland noemt men de flierefluitjes sambuca's. De vlierpijpen werden ook gebruikt om vuur aan te blazen. Een Griekse sage verhaalt over Prometheus die het vuur van de goden naar de mensen op aarde bracht. Hij gebruikte daarvoor een holle vlierstengel.

Vliender

In de taal bestaat het gezegde iemand onder of achter de vliender leiden. Het is iemand om de tuin leiden. Ook in de bijbel komt de vlier in niet positieve zin voor. Judas verhing zich na zijn verraad aan een vlier. Een schimmel die zich kan vormen op de vlier wordt wel Judasoor genoemd. Die heeft nu weer positieve eigenschappen; het wordt gebruikt bij ontstekingen van mond en keel.

Kwaad

Vlierhout heeft vanwege Judas een slechte reputatie gekregen, maar voor het overige doet vlier juist goed. De vlier schrikt het kwade af. Een kruis van vlierhout in de stal beschermde het vee tegen het kwaad en een vlier bij het huis geplant werkt als bliksemafleider, brengt zegen over de bewoner en schrikt heksen af. Hak een vlier daarom niet om en verbrandt vlierhout niet. Juist dan komen de boze geesten los om je te achtervolgen. Elk land waar de vlier groeit heeft zijn eigen verhalen rond de vlier.

• In Friesland was het gewoonte een vlier op het graf te planten;
• Een tot hoepel gevormde twijg, die op oudejaarsdag gesneden was, beschermt het huis tegen brand;
• Duitsland: In Duitsland is de Duitse benaming voor vlier, Hölderlin, een duivelsnaam;
• Duitsers namen hun hoed af bij het passeren van een vlier;
• In Engeland groeien kinderen niet meer als ze met een vlierroede zijn geslagen;
• In de Keltische folklore is de eerste man uit een vlierboom ontstaan. De eerste vrouw komt uit een bergessenboom;
• In de Keltische boomkalender vertegenwoordigt de vlier de dertiende maan;
• Bouw nooit een huis op een plek waar een vlier heeft gestaan;
• In Spanje en Roemenië noemt men de vlier een duivelsboom;
• Bij de zigeuners was de struik heilig;
• De zweep van de koetsier van een lijkwagen is van vlierhout;
• Doodgravers weerden de kwade geest door een takje vlier bij zich te dragen;
• Vliertakjes zijn het instrument van exorcisten bij duiveluitdrijving;
• Vlierbloemen in een boeket staan voor medelijden en deelneming.

Vliermoedertje

De vlier is ook de plek van Holda, een wezen dat het midden houdt tussen geest en stof. We noemen haar ook wel Vrouw Holle of Hyldemoer. Vrouw Holle hoedt kinderzielen voor ze op aarde zijn belandt. Ze is ook de doodsengel die kinderzielen na hun dood opvangt. Een wiegje van vlierhout is uit den boze, want dan komt Vrouw Holle om het kind aan de benen te trekken. Ga daarom met respect om met de vlier.

Laxeermiddel en haarverf

In de vlier zitten vele werkzame stoffen. Bijna alles van de boom kan gebruikt worden als symbool, drank, geneesmiddel of cosmetica. De bladeren zijn vies, de wortels giftig. De wortels kunnen wel worden gebruikt om braken op te wekken en werken laxeren. Ook de bessen zijn een prima laxeermiddel. De kleurstof uit bast en wortels werd in de Romeinse tijd gebruikt als haarverf. In onrijpe bessen zit blauwzuur, dat trouwens verdwijnt bij koken. Wat er dan overblijft is een gezonde sap met zeer veel vitaminen C. Van de bessen kun je het volgende maken:

• sap;
• jam;
• wijn.

Vlierbloemen

De vlierbloemen zijn ook gezond. Een drank getrokken van vlierbloesems werkt laxerend en help tegen ontstekingen van de ademhalingswegen en bij verkoudheid. De bloemetjes zijn zoet vanwege de honing die erin zit. Daarom kan het heel goed in pannenkoekenbeslag gedaan worden. De pannenkoeken worden er lekker zoetig van. Van de bloesem kan ook thee getrokken worden. Er zit een etherische olie in die licht bedwelmt.

Vlierdrank

Het recept van een verfrissende zomerdrank is niet zo ingewikkeld:

• Pluk 150 gram droge vlierbloesemschermen: de bloemetjes moeten niet ver zijn
• knip de stelen van de schermen af;
• leg ze in tweeënhalve liter water;
• stop daarbij de schil en het sap van een halve citroen;
• doe de andere helft in schijfjes erbij;
• voeg eventueel het sap van twee citroenen toe;
• laat het twee dagen toegedekt staan op kamertemperatuur;
• zeef de drank;
• 250 gram vloeibare honing in de drank oplossen;
• de drank is klaar en drie dagen in de kloekast houdbaar;
• aanlengen met water.

Van flierenhout tot vledder

De vlier heeft heel veel verschillende namen. In Nederland wordt hij aangeduid door:

• vlier;
• gewone vlier;
• zwarte vlier;
• boltenboom;
• buizenhout;
• Europese vlier;
• flierenhout;
• flieterhout;
• geeraard;
• geerd;
• heulenteer;
• judasboom;
• holderboom;
• vlaardeboom;
• vlierder;
• vledder;
• vlinderboom;
• vlaarboom.

Planten

Vlier is het beste te planten in de herfst, als het blad is afgevallen. Hij houdt van humusrijke grond die vochtig is. Een vlier is gemakkelijk te stekken. Gesnoeide takken kunnen in het najaar in de aarde gestoken worden en bijna altijd slaat de vlier dan aan.

Heksenmuts

Plaats een heksenmuts in de buurt van de vlier. Luizen houden van de vlier en kunnen de struik voor een groot deel overlopen. De lieveheersbeestjes en oorwormen uit de heksenmuts kunnen zich dan weer te goed doen aan de luizen.

Vlierbloesembeignets

Doop de versgeplukte en uitgeschudde schermen in een dun beslag van ei, melk en bloem. Hou de scherm bij het steeltje vast en laat na de doop even uitlekken. Dompel het onder in de hete olie en frituur het een minuutje De vlierboesem is nu goudbruin. Haal het uit de olie met een vork en laat het even uitlekken op keukenpapier. Met een beetje poedersuiker is de lekkernij klaar voor de beet.

Lees verder

• Heksenmuts en oorwormenpot - duurzame luizenbestrijder
• Heksenbol - tuinspiegel of spiegelbol en symbool
• Krokussen - crocus en saffraan
• Kievitsbloem - keizerskroon, kabouters dobbelbeker
• Stapelstenen - Steenmannetjes en markeringen