Botanische tuinen in Nederland

Nederland herbergt een groot aantal botanische tuinen. De Latijnse naam voor een botanische tuin is Hortus Botanicus. Vooral in de bekende universiteitssteden Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Delft zijn botanische tuinen te vinden. Deze tuinen zijn bedoeld ter ondersteuning van het wetenschappelijk onderwijs. Door middel van de verzamelde planten kan men de kennis van de natuur en de werking van de planten vergroten. De kenmerken en eigenschappen van planten worden al eeuwen lang gebruikt om nieuwe producten of procedures te ontwikkelen. Naast deze wetenschappelijke functie voor de nabij gelegen universiteiten zijn de tuinen ook toegankelijk voor de particuliere bezoeker.

• Plantentuin of botanische tuin
• Commissie van Natuurbeschermingseducatie
• Zadenlijst (Index Seminum) van een botanische tuin
• Oudste botanische tuin van de wereld
• Oudste botanische tuin van Nederland
• Stichting Nationale Plantencollectie (SNP)
• Botanische tuinen in Nederland

In de Middeleeuwen hadden alle kloosters, paleizen en kastelen een tuin. Deze tuinen zouden we tegenwoordig aanduiden als een kruidentuin. Maar naast de nuttige kruidenplanten stonden er meestal ook wel wat planten voor de sier in dergelijke tuinen. Tijdens de Renaissance ontwikkelde de botanie (plantkunde) zich steeds meer en werd het aanwezige plantenassortiment in de tuin voortdurend aangepast en uitgebreid. Er kwamen ook speciale tuinen ten behoeve van het onderwijs. Toen men meer ging reizen en ook in andere werelddelen kwam, nam het plantenassortiment en de beschikbare zaden steeds meer in omvang toe. Dit was het begin van speciale collecties en als gevolg daarvan, ook van de zogenaamde collectietuinen. In de volgende eeuwen is men zich steeds meer gaan toeleggen op de aanleg van speciale plantencollecties.

Plantentuin of botanische tuin

Een botanische tuin is dus een plantentuin. Maar dan wel een plantentuin, die speciaal is aangelegd en ingericht ten behoeve van studie, onderzoek en proefnemingen. Alles wat bepalend is voor het leven en de levensomstandigheden van de planten komt daarbij aan de orde:

• Anatomie (kennis van de inwendige bouw van de plant)
• Erfelijkheidsleer
• Veredelingsleer
• Fysiologie (stofwisseling en de groei van de planten)
• Morfologie (kennis van de uitwendige vorm van de plant)
• Nomenclatuur (naamgeving van de planten)
• Voortplanting

Commissie van Natuurbeschermingseducatie

In 1983 verscheen er een rapport van de Commissie voor Natuurbeschermingseducatie met de naam "Licht op Groen". Hierin worden aanbevelingen gedaan over hoe om te gaan met de tuinen in Nederland. Ook het begrip Plantentuin wordt daarin duidelijk geformuleerd:


Vervolgens werden de aldus gedefinieerde plantentuinen onderverdeeld in de volgende categorieën:

• Universitaire tuinen
• Niet-universitaire botanische tuinen
• Arboreta en pineta
• Wetenschappelijke specifieke verzamelingen
• Niet-wetenschappelijke specifieke verzamelingen
• Heemparken en heemtuinen
• Kruidentuinen

Zadenlijst (Index Seminum) van een botanische tuin

Een van de taken van een botanische tuin is het verzamelen van zaden. Deze zaden worden, volgens internationale afspraken, gepubliceerd als Zadenlijst (Index Seminum). Deze lijst wordt vervolgens verzonden naar alle botanische tuinen in Nederland en naar botanische tuinen in het buitenland. Dit kost veel tijd én geld, maar is wel noodzakelijk voor het in stand houden en uitbreiden van de kwaliteit van de plantencollecties van de botanische tuinen over de hele wereld.

Oudste botanische tuin van de wereld

In Pisa in Italië kwam in 1544 de eerste universitaire botanische tuin ter wereld tot stand. De tuin heet Orto botanico di Pisa en is gelieerd aan de universiteit van Pisa (Università di Pisa). De tuin is op werkdagen in de ochtend te bezoeken. In de begin jaren is de tuin een aantal keren verhuisd, maar sinds 1591 is hij te vinden op de huidige locatie. De tuin bevat een natuurhistorisch museum, een bibliotheek, broeikassen (met ijzeren frame!), kruidentuinen, arboreta, vijvers en diverse gebouwen. Het botanisch instituut, bekend van zijn met schelpen versierde gevel, werd gebouwd tussen 1591 en 1595.

Oudste botanische tuin van Nederland

In Nederland is de oudste botanische tuin te vinden in Leiden. Niet veel later dan in Pisa, namelijk in 1587 werd de Hortus Botanicus te Leiden gesticht. Daarmee was er nog niet direct een tuin. Pas eind 1593 kwam de plantkundige Carolus Clusius naar Leiden en in 1594 gingen de eerste planten de grond in. De huidige Clusiustuin, die zich bevindt in de voortuin van de Hortus Botanicus Leiden, is een exacte weergave van de tuin uit 1594.

Stichting Nationale Plantencollectie (SNP)

De Stichting Nationale Plantencollectie is beheerder van de Nationale Plantencollecties die ondergebracht zijn in de diverse botanische tuinen in Nederland. Het gaat dan vooral om plantencollecties die voor Nederland in wetenschappelijk, cultuurhistorisch of maatschappelijk opzicht van bijzondere waarden zijn.

Botanische tuinen in Nederland