Van kist naar kussenkast

Een kast koop je toch gewoon bij Ikea. Voor veel mensen gaat die vlieger op. In veel gevallen is een kast een opbergmeubel van eenvoudige strakke lijnen. Anders is dat het geval als de kast ook een pronkstuk moet zijn in de woonkamer. Menigeen heeft tweede kerstdag of tweede paasdag besteed aan het uitzoeken van een mooi meubel dat daarnaast uiteraard ook de functie van opbergplaats moest hebben. Vanaf eeuwen terug tot nu toe hebben kasten elkaar in talrijke modellen opgevolgd. Een van de eerste modellen, waarvan de overgebleven exemplaren nog steeds ware pronkstukken zijn, is de kussenkast.

Kisten als opbergmeubelen

Tot lang geleden werden voor het opbergen van spullen alleen kisten gebruikt. Bekend uit vroegere eeuwen is onder meer de boekenkist die destijds werd gebruikt om boeken in te vervoeren en te bewaren. Omdat boeken destijds naar verhouding veel duurder waren dan tegenwoordig moesten ze beschermd worden tegen diefstal, ongedierte en vocht waar speciale kisten voor werden gebruikt. In de geschiedenis is een zekere boekenkist zeer bekend omdat Hugo de Groot er in 1621 in ontsnapte uit slot Loevestein. Hij kreeg daarbij de hulp van het dienstmeisje Elsje van Houwelingen.

De eerste modellen als opbergmeubelen

Pas in de zeventiende eeuw ontstaan er kasten als opbergmeubel. De eerste modellen lijken het meest op twee boven elkaar geplaatste kisten met de opening naar de voorkant en deuren in plaats van deksels. Tussen de opgestapelde kisten werden soms laden aangebracht. Later ontstonden vooral in het interieur van welgestelde kooplieden allerlei afgeleide modellen zoals kussenkasten.

Kussenkast twee deuren met twee kussens

Een kussenkast is een kast waarvan de deurpanelen een beetje op kussens lijken. In Nederland verschenen de eerste kussenkasten in de tweede helft van de zeventiende eeuw. Die kasten hebben in de regel twee deuren met daarop dikwijls per deur twee kussens hoewel ook veel kasten een langwerpig kussen hebben. De kussens zijn ook voor te stellen als de onderkant van een piramide waarbij de zijden daarvan schuiner zijn dan van een echte piramide. Die vormen steken dan voor de kastdeuren uit waardoor het kussenidee ontstaat. Bij een langwerpig kussen bestaat de piramide uit een uitgerekte vorm.

Verschillende varianten op kussenkast

Een andere variant is een deur met een piramide met vierkant grondvlak aan de bovenkant en een langwerpige daar onder. Soms bestonden de kastdeuren niet uit een hoge deur links en een rechts met meerdere piramides maar was elke piramide op een aparte deur bevestigd waardoor zich vaak twee deurtjes boven elkaar bevonden. Bij de modellen met twee deurtjes boven elkaar bevond zich tussen de bovendeuren en onderdeuren meestal een grote lade. Maar ook daar komen weer varianten in voor met bijvoorbeeld een lade onder de deuren.

Kussenkasten vaak rijkelijk versierd met houtsnijwerk

Boven de deuren was in de regel een kap aangebracht waar vaak een aantal siervazen op werd geplaatst. De kasten steunden op forse bolpoten en waren rijkelijk versierd met houtsnijwerk van bloemmotieven en soms vogels. De bolpoten hadden meestal een zwarte kleur. De houtsoorten die gebruikt werden waren dikwijls tropisch met een donkere kleur en grote hardheid zoals palissander en ebbenhout. Later werd ook regelmatig eikenhout gebruikt. De kaplijst werd soms op de hoeken en in het midden versierd met in hout uitgestoken leeuwenkoppen of ook wel engelen. De zijstroken naast de kussens werden afgewerkt met houtsnijwerk. De hoeklijsten en middenlijsten bestonden vaak uit gedraaide pilaren met daar boven kapitelen. Ook de voorzijden van de laden waren meestal voorzien van houtsnijwerk. De variaties van de modellen werden genoemd naar de streek waar ze voorkwamen. Kussenkasten stonden meestal in de rijk gemeubileerde woonvertrekken.

Lees verder

• Meubelgeschiedenis van stoel, tafel, bed en kast
• Meubelstijlen in vogelvlucht
• Meubelen en hun vormgeving