Machinale houtbewerking

Zeer veel timmerwerk zoals kozijnen, ramen deuren en trappen, kan machinaal worden vervaardigd. Dat gebeurt in een werkplaats waarin uitsluitend houtbewerkingsmachines staan opgesteld. De machines zijn zo gemaakt dat je er veilig mee kunt werken. Bij het veilig werken zijn een aantal punten van belang, persoonlijke veiligheid, veilige machines en de inrichting van de werkplaats.

Persoonlijke veiligheid

Gehoorbescherming

De meest machines maken veel lawaai, soms meer dan 90 dB(A). Boven dit niveau moet gehoorbescherming worden gedragen. Bij een geluidsniveau >80 dB(A) wordt gehoorbescherming aanbevolen. Toch is het verstandig bij het werken aan álle machines je oren te beschermen. Door het monotone, doordringende geluid kun je blijvende gehoorbeschadiging oplopen.
Verschillende soorten gehoorbescherming zijn:

• zachte oordoppen
• op maat gemaakte oordoppen van kunststof
• oorkappen
• oorkappen met ingebouwde versteking die stemgeluid versterkt
• oorkappen die je draagt in combinatie met een veiligheidshelm. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het werken met een (bouw)cirkelzaag op een bouwwerk.

Kleding

Draag altijd hele en goed sluitende kleding. Door bijvoorbeeld een gescheurde mouw zou je arm in een schaafmachine kunnen worden getrokken.

Haarnetje

Bij het werken aan draaiende machines, bijvoorbeeld een slijpmachine, kan lang haar in de machine getrokken worden. In dat geval kan het haar met de hoofdhuid los getrokken worden wat ernstige verwondingen tot gevolg heeft. Zorg voor een kort kapsel of stop lang haar in een haarnetje bij het werken aan draaiende machines.

Veiligheidsbril

Draag tijdens het schaven of zagen een veiligheidsbril, dan voorkom je dat er zaagsel of splinters in je ogen komen.
Afleidende bezigheden en aardigheidjes in de omgeving van de machine kunnen kwalijke gevolgen hebben. Dgene die aan een machine werkt moet zijn aandacht volledig bij het werk houden.

Antislip

De vloer in de werkplaats moet stroef zijn zodat je niet kunt uitglijden. Meestal is de dekvloer samengesteld uit kopse blokjes die op de ondervloer zijn gelijmd.
Soms zijn op de vloer antislip-strippen aangebracht in de directe omgeving van de machines. Ruim afval bij de machines regelmatig op zodat je niet kunt struikelen.

Veilige machines

Machines moeten zonder gevaar bediend kunnen worden.
De voornaamste eisen om veilig te werken zijn:

• in normale omstandigheden mag je niet met draaiende delen in aanraking kunnen komen
• schakelaars moeten binnen handbereik zijn
• in noodgevallen moet de machine met een noodstop snel uitgeschakeld kunnen worden
• op elke machine moet een nulspanningsbeveiliging zijn aangebracht
• veel machines zijn uitgerust met een elektronische rem die echter niet werkt als de noodstop wordt bediend
• spanen en stof moeten stofvrij worden afgevoerd

Inrichting werkplaats

Plaats van aanvoer en lengte materiaal

Bij de inrichting van de werkplaats en de plaatsing van de machines houden we rekening met de plaats van aanvoer en de lengte van het materiaal, de werkvolgorde en de aansluiting op de afzuiginstallatie.

Aanvoer
De afkortzaag en de cirkelzaag worden dicht bij de ingang vanaf de houtvoorraad geplaatst. Lange blaken zaag je dan direct korter waardoor het transport door de werkplaats eenvoudiger is.
Houtlengte
Bij het afkorten en schulpen verwerkt men lang hout. De afkortzaag kan tegen een lange wand geplaatst worden omdat er maar aan één kant gewerkt wordt. Naast de afkortzaag en rondom de cirkelzaag en de lintzaag moet aan alle zijden voldoende werkruimte zijn. Dit is nodig om het hout voor en na de bewerking naast de machine goed te kunnen opstapelen.
Transportrichting
De cirkelzaag, vlakbank en vandiktebank staan bij voorkeur dicht bij elkaar maar met voldoende werkruimte. Het hout moet gemakkelijk vanuit de ene machine in de volgende ingevoerd kunnen worden.
Verbindingen
De pennenbank, gatensteekmachine, freesmachine, kettingfrees en/of boormachine bedien je aan één zijde. Het soort en aantal aanwezige machines hangen af van de te maken producten.
Afzuiginstallatie
Alle machines zijn door een buizenstelsel aangesloten op een afzuiginstallatie. Spaanders, zaagsloten en ook houtstof worden in zakken gezogen waarna de lucht door filters in de werkplaats wordt teruggeblazen. Daarbij mag de MAC-waarde (Maximaal Aanvaarde Concentratie) niet worden overschreden.
Voor houtstof is dat nu nog 5 mg/m³ terwijl met nieuw ontwikkelde filters een MAC-waarde van 2 mg/m³ haalbaar is.

Slijpmachines

werkbankslijpmachine

De meest gebruikte slijpmachine is een werkbankslijpmachine. Deze is meestal op een kolom gemonteerd. Speciaal voor het slijpen van houtbeitels is er nog de natslijpmachine.
De werkbankslijpmachine bestaat uit:

• een motor
• beschermkappen
• beschermplaatjes
• leunspanen
• twee slijpstenen

Slijpstenen zijn gemaakt van slijpkorrels en een bindmiddel. De werkbankmachine is meestal voorzien van twee verschillende slijpstenen. Er zijn slijpstenen met een grove en met een fijne samenstelling, maar ook harde en zachte slijpstenen. De hardheid en de korrelgrootte staan op de slijpsteen aangegeven.
De grove slijpsteen gebruik je voor het slijpen van kaphamers en sabels, breekbeitels en voegbeitels.
Met slijpstenen gemaakt van fijne korrels slijp je houtbeitels en schaafbeitels, en bijvoorbeeld schroevendraaiers.

Veiligheid

De slijpstenen zijn voor 75% afgeschermd met beschermkappen. Deze voorkomen het wegspatten van de gloeiende metaaldeeltjes rondom de slijpsteen. Vaak zijn er aan de voorkant draaibare doorzichtige beschermplaatjes bevestigd.
Daarbij moet je ook altijd een veiligheidsbril, ook wel slijpbril genoemd, dragen. Tevens is het verstandig om handschoenen te dragen tijdens het slijpen.
Tussen de slijpsteen en leunspaan mag niet meer dan 3 mm ruimte zitten. Dan kan er geen gereedschap tussenkomen.

Instellen

Zorg dat bij het vervangen een slijpsteen de as en de flenzen schoon zijn. Let op dat de slijpsteen goed op de motoras past, als er ruimte tussen zit gaat de steen slingeren en breekt in stukken. Schakel na het monteren de motor in en laat de slijpsteen vrij ronddraaien. Hierbij mag de machine niet trillen of rammelen.
Stel voor houtbeitels de leunspaan af onder een beitelhoek tussen 25 en 30 graden. Let op de tussenruimte van 3 mm en draai de steen met de hand rond. Controleer of de steen vrij draait en zet de leunspaan goed vast.

Slijpen

Laat na het inschakelen de motor eerst op toren komen voor je bijvoorbeeld een beitel gaat slijpen. Druk de beitel langzaam over de leunspaan met de vouw tegen de steen.
Tijdens het slijpen moet de beitel langzaam heen en weer worden bewogen. De vouw mag niet te heet worden omdat de beitel dan verbrandt. Het verbranden zie je aan het blauw worden van de beitel.
Koel de beitel zo weinig mogelijk af in water. Water met slijpsel verstopt de poriën van de steen waardoor deze niet meer afneemt. Hierdoor kan ook de beitel nog sneller verbranden. Indien nodig kun je de steen opruwen met een steenscherper. Een steenscherper bestaat uit een lang handvat met een as waarop draaiende gegolfde schijfjes zijn aangebracht. Door deze tegen de steen te drukken wordt er een klein laagje van de steen afgedraaid.

Machinebeitels slijpen

Voor het slijpen van machinebeitels is er een speciale slijpmachine. Hierbij klem je de schaafbeitels met de vouw naar boven in het onderstel. Daarna wordt de machine met de slijpstenen heen en weer over de beitels bewogen.