Straatnamen: van heel gewone tot zeer bijzondere

Bedenkers van straatnamen hebben meestal veel fantasie. Nu is het ook niet zo moeilijk als eenmaal een onderwerp is gevonden. Bij de meeste onderwerpen zijn talrijke namen te verzinnen. Helaas wordt daarbij lang niet altijd opgelet of de naam goed hanteerbaar is in de zin van makkelijk te onthouden of niet al teveel letters. Maar zo simpel als Dorpsstraat, Kerkstraat en Hoofdstraat hoeft natuurlijk ook niet altijd. Andere namen kunnen echter veel problemen opleveren. Een lange naam als Anthonie van Leeuwenhoekstraat hoeft (zoals alle andere namen) maar één verkeerd getypte letter te bevatten of de computer “kent hem niet”.

Naam voor een weg, straat, laan of plein

Een straatnaam is een naam waarmee een weg, straat, laan of plein kan worden aangeduid en wordt onder andere gebruikt voor routeherkenning of voor het versturen van post. Daarnaast maken onder meer hulpdiensten als brandweer, politie en ambulance gebruik van straatnamen voor het zoeken naar een adres. Sinds het bestaan van navigatiesystemen is het vinden van een bepaalde straat er een stuk makkelijker op geworden. Even invoeren en eenvoudigweg de route volgen.

Straatnamen pas vanaf de negentiende eeuw

In ons land is pas in de negentiende eeuw een systeem van straatnamen en huisnummers ingevoerd en werden bordjes met die namen op gevels aangebracht. Sinds een wet van 1851 is de gemeente verantwoordelijk voor de naamgeving van de straten. Anno 2016 hebben bijna alle Nederlandse gemeenten een eigen straatnamenverordening waarbij de richtlijnen van de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) zijn gehanteerd.

Onderwerpen voor straatnamen

In de tweede helft van de negentiende eeuw verschenen veel namen van personen met een bepaalde maatschappelijke belangrijkheid. Toen in het begin van de twintigste eeuw hele wijken tegelijk werden gebouwd werden namen bedacht rond bepaalde thema’s en ontstond bijvoorbeeld een vogelbuurt of een kruidenbuurt. Andere veel voorkomende thema’s zijn bloemen, schilders, dichters, rivieren, componisten en staatslieden. Nederland kent ook vernoemingen naar bepaalde data zoals Plein 1813 (Den Haag), Plein 1944 (Nijmegen) en Plein 1992 (Maastricht).

Gewone straatnamen

Heel gewoon zijn straatnamen die naar een gebouw zijn genoemd zoals Kerkstraat. Ook kan de belangrijkheid zijn aangegeven zoals Hoofdstraat. Een andere veelvoorkomende gewone naam is Dorpstraat. Ook ontstonden straatnamen vaak vanuit de functie die de straten hadden (Paardenmarkt) of vanuit de ligging (Oudegracht) of bewoners (Minnebroedersstraat) of de naam op een uithangbord van een bepaald gebouw (Moriaanstraat). Maar van veel straten is niet altijd duidelijk waar de naam vandaan is gekomen omdat gebouwen verdwenen zijn of grachten gedempt. Gemeenten hebben dikwijls oude straatnamenboeken die een uitkomst zijn voor historici.

Persoonsnamen meestal van overledenen m.u.v. Koninklijk Huis

Bij het gebruik van persoonsnamen voor een straatnaam gaat het bijna altijd over een overledene waarbij de termijn tussen de sterfdatum en het toepassen van de naam per gemeente kan verschillen. Uitzonderingen vormen in een enkel geval personen met een bepaald aanzien en de leden van het Koninklijk Huis die al bij leven worden vernoemd.

Achtervoegsel straat of weg en gebruik van nummers

Onderscheid wordt gemaakt tussen de achtervoegsels straat en weg. Een straat loopt meestal door een stad en een weg daarbuiten. In nieuwbouwwijken wordt dat achtervoegsel vaak weggelaten en wordt Hazelaarstraat afgekort tot Hazelaar of worden nieuwe achtervoegsels bedacht als strook, weide, landen, dreef en baan. Ook komen tegenwoordig wijken voor zonder straatnamen maar met straatnummers zoals sommige wijken in Wijchen en in delen van Lelystad. De nummering is dan vaak toegevoegd aan de wijknaam. In kleine dorpen hebben de huizen alleen een nummer en wordt geen straatnaam gegeven waardoor het lijkt dat er slechts één straat loopt.

Leidraad VNG in handboek voor gemeenteambtenaren

Om de gemeenten bij het kiezen van namen enige richting te geven heeft de VNG een leidraad uitgegeven. De hoofdregels daarvan zijn te vinden in het “Handboek voor gemeenteambtenaren die zijn belast met het benoemen van de openbare ruimte, het nummeren van vastgoedobjecten en het begrenzen van gebieden” (VNG uitgeverij, Den Haag, 2005, blz. 76-87). Een aantal van de adviezen in die leidraad is:

• Voorkom verwarring tussen straatnamen.
• Houd de straatnaam kort.
• Uitspreekbaarheid is belangrijk.
• Voorkom mogelijkheden tot verbastering en dubbelzinnigheid.
• Een te vernoemen persoon moet ten minste tien jaar geleden zijn overleden.
• Vraag, indien mogelijk, de naaste familie van een te vernoemen persoon om toestemming.
• Onderzoek of hij of zij geen ongunstig verleden heeft.
• Vernoem geen straatnamen naar bedrijven.
• Bij gelijke geschiktheid gaat een vrouw voor.
• Straatnamen alleen veranderen in uiterste noodzaak.
• Kies namen met een eenvoudige spelling.
• Een naam moet klinken.
• Heb besef van betekenis.
• Gebruik de juiste spelling.

Straatnaam onderdeel van persoonsgegevens

Naast de functie van de straatnamen bij het vinden van een bepaald adres maakt een straatnaam ook deel uit van iemands identiteit en vormt als zodanig een belangrijk element op bijvoorbeeld een visitekaartje of bij persoonsgegevens op formulieren.

Bijzondere straatnamen

Bijzondere straatnamen zijn bijvoorbeeld namen van extreme lengte. Zo is de gemeente Haaldersbroek er trots op de langste naam van het land te kennen voor een straatnaam welke bestaat uit 26 aaneengesloten letters. Op de voet gevolgd zijn straatnamen met 25 aaneengesloten letters. Maar de langste straatnaam die uit meerdere woorden bestaat telt 42 letters.