Kruisbessen uit je eigen tuin

Fruit is gezond en lekker, vooral als het uit je eigen tuin komt. Is het moeilijk om zelf fruit te kweken? Welnee! Onder de vele bessensoorten, die het in de tuin prima kunnen doen, heb je ook de kruisbessen. Dit zijn lekkere en gezonde bessen, die in onze streken al vele eeuwen bekend zijn. Zet eens een kruisbessenstruik in je tuin!

Kruisbessen, kroezels en knoepers

Kruisbessen behoren tot dezelfde familie waar ook de wat bekendere aalbessen bij horen. De kruisbes is onder een flink aantal, vaak plaatselijke, namen bekend. Zo hoor je ook de naam kroezel of kroeselbes. De gelijkenis met het woord kroeshaar dringt zich wellicht op. Misschien hebben deze namen te maken met de verwilderde groei, óf met de harig begroeide bessen. In Vlaanderen is de naam stekelbes veelgebruikt. Als je wel eens kruisbessen hebt geplukt, dan begrijp je de naam stekelbes waarschijnlijk wel. Afgeleiden van al deze namen kom je ook tegen, zoals bijvoorbeeld: knoezel, stekebes, klapbes, knoeper.

Lange historie

In prehistorische tijden, verzamelden de mensen graag planten, zaden en noten als belangrijk bestanddeel van het dagelijks menu. De jacht voorzag in de behoefte aan vlees, maar was wel afhankelijk van de beschikbaarheid van wild. Ook vruchten waren zeer populair, de sappige vruchten met hun zoete smaak waren heel anders dan wat verder in het plantenrijk gevonden kon worden. Het is heel waarschijnlijk, dat onze prehistorische voorouders ook kruisbessen gevonden en geplukt hebben, de struik komt al lang in de lage landen voor.

Vroege teelt

Als je afhankelijk bent van de in de natuur in het wild voorkomende struiken, dan loop je ook het risico dat andere wezens – insecten, vogels, zoogdieren of mensen – je voor zijn. Wil je dus verzekerd zijn van je eigen voorraad vruchten, dan zorg je dat de benodigde struiken vlak bij je huis staan. Zo werden mensen van vruchtenverzamelaars tot telers. In de vroege middeleeuwen werden kruisbessen door de boeren al geteeld, de opbrengst was voor eigen gebruik maar ook voor de verkoop.

Populariteit door de jaren heen

Ook na de middeleeuwen bleven de kruisbessen populair. Dat is goed te begrijpen, de bes heeft een lekkere smaak. Bovendien is de kruisbessenstruik een struik van eigen bodem, goed bestand tegen het vaderlandse klimaat en dus gemakkelijk te telen. De kruisbes werd niet alleen bij ons populair. Ook in bijvoorbeeld in Engeland werd de kruisbes in de vijftiende eeuw al volop geteeld. Omdat men daar de kruisbes graag bij gans at, kreeg de bes in Engeland de naam Gooseberry, ofwel: ganzenbes. In de achttiende eeuw werd de kruisbes op grote schaal geteeld, niet alleen als fruitstruikje, maar ook als sierplant in de tuin.

Kentering

Vanaf de negentiende eeuw kwam er echter een kentering in de populariteit. Andere fruitsoorten werden in ons land steeds populairder en verdrongen de kruisbessen, die met zijn stekelige struiken de plukkers soms toch lastige momenten bezorgden. De intensieve pluk vroeg veel arbeiders, maar vanaf het begin van de Industriële Revolutie trokken steeds meer werkzoekenden naar de steden, op zoek naar meer werk en een beter inkomen. Andere fruitgewassen namen de plaats in van de kruisbes.

En nog een kentering

Gelukkig voor ons en voor de kruisbes kwam er in de jaren negentig van de afgelopen eeuw een hernieuwde interesse naar het kleine fruit, zoals bessen. Vers fruit, geplukt van eigen struiken in de tuin, dat bleek extra lekker te zijn. Het milieubesef was daarnaast hoog en zo ontstond er vraag naar rassen die ecologisch verantwoord gekweekt konden worden. Door cultuurrassen te kruisen met wilde rassen konden nieuwe variëteiten ontwikkeld worden. Toppertje daarbij is, dat een aantal van die nieuwe rassen geen doorns meer hebben.

Commerciële teelt

De commerciële teelt van kruisbessen in Nederland is niet groot meer. Omdat de bessen gemakkelijk geplukt moeten kunnen worden, zonder al te veel extra arbeidsinspanning, wordt vaak gekozen voor vrij groeiende struiken. Er zijn ook rassen ontwikkeld, die een hangende groeiwijze hebben. Dat maakt dat deze soorten minder geschikt zijn voor vrijstaande groei, maar prima over draden geleid kunnen worden. Dat maakt de pluk al heel wat gemakkelijker.

Zelf kweken van kruisbessen

De commerciële teelt van kruisbessen in Nederland is niet groot meer. Je kunt de kruisbes nog in het wild aantreffen, maar waarom zet je niet een kruisbessenstruik in je eigen tuin? Dank zij de nieuwe stekelvrije soorten kun je ook een kind- en plukvriendelijke struik aanplanten. Voor zo'n kruisbessenstruik kun je prima terecht bij de tuincentra. Wie al een struik heeft staan, je kunt door middel van stekken zelf nieuwe struiken opkweken. Een kruisbessenstruik kan een hoogte van ongeveer een meter bereiken. De struik doet het ook prima in een haag. De bloemen van de kruisbes, die in april verschijnen, hebben een groenige, naar paars neigende kleur. Voor de bessen zelf moet je wachten tot de periode tussen eind juni en begin augustus. Het hangt een beetje af van de soort die je hebt geplant. Bij de struiken mét stekels moet je bij het plukken goed uitkijken, je kunt je er anders flink aan bezeren.

Bedreigingen

Kruisbessen kunnen snel last hebben van de schimmelziekte meeldauw. Door het telen van nieuwe rassen, met daarin teruggekweekte wilde varianten, ontstaan variëteiten die daar minder gevoelig voor zijn.

Smullen

Na de pluk worden de kruisbessen gewassen en kunnen ze worden opgegeten. Behalve het vers eten, kunnen de bessen ook worden verwerkt in yoghurt of op taart. Gekonfijte kruisbessen zijn ook erg lekker.

Gezond, leuk en lekker

Kruisbessen zijn niet alleen gewoon lekker, ze zijn ook nog gezond. Ze zitten vol met vitamines, mineralen en antioxidanten. Als je nog een hoekje in je tuin over hebt, dan is een kruisbessenstruik zeker te overwegen. Het is leuk om zelf fruit in je tuin te kweken en te zien groeien. Vooral kinderen vinden het prachtig om fruit in de eigen tuin te kunnen plukken. Bovendien is fruit gezond en lekker!