Kleinfruit uit eigen tuin

Klein fruit is een ware delicatesse en vaak erg gezond. Bij de groenteboer en in de supermarkt is het tegen zeer hoge prijzen te kopen. Het zijn stuk voor stuk kwetsbare vruchten en dit verklaard voor een groot deel waarom de prijzen hiervan zo hoog liggen. Maar klein fruit is ook een erg gemakkelijk zelf te telen gewas. Dit geldt zowel voor de aalbessen, kruisbessen, zwarte bes, frambozen, als de bramen. Als je ze eenmaal geproefd hebt uit eigen tuin, dan geven deze absoluut de voorkeur boven de producten uit de supermarkt of van de groenteboer. De smaak is veel puurder en daarbij komt dan ook nog het geweldige gevoel dat je zelf geoogst hebt uit de eigen tuin!

• Wat is kleinfruit?
• Klein fruit aan struiken, leiplanten en lage vaste plant
• Klein fruit vanuit eigen tuin in de keuken
• Aanschaf en aanplant van kleinfruit
• Snoeien van de verschillende plantvormen
• Ribes rubrum (Aalbes)
• Ribes uva-crispa (Kruisbes)
• Vaccinium corymbosum (Blauwe bes)
• Vaccinium myrtillus (Bosbes)
• Rubus fruticosus (Braam)
• Rubus idaeus (Framboos)
• Fragaria vesca (Aardbei)

Wat is kleinfruit?

Onder kleinfruit, ook wel zacht fruit genoemd, worden alle fruitsoorten gerekend die in struikvorm, leivorm of als laag bij de grond groeiend gewas wordt geteeld. Dit maakt het daardoor ook bijzonder goed geschikt om te worden toegepast in kleine of middelgrote tuinen. Een moestuin is natuurlijk helemaal ideaal, daarin zou klein fruit eigenlijk niet eens mogen ontbreken. Maar ook de tuin bij je huis kan verrijkt worden met een fruitstruikje. Door van te voren zaken als bemesting, snoei en oogsttijd, goed op een rijtje te zetten kan je vervolgens jaren plezier beleven van één struik. Niets is leuker dan even langs een struik lopen en een vrucht zo van de struik in de mond stoppen. Bij een overvloedige oogst kan er zelfs jam of sap van gemaakt worden. Zacht fruit is heel kwetsbaar en moet dus met zorg behandeld worden. Het is zeer rijk aan vitamine C, bevat veel vezelstoffen en heeft een laag caloriegehalte.
Onder kleinfruit verstaan we de volgende fruitsoorten:

• Aalbessen
• Zwarte bessen
• Kruisbessen
• Bramen
• Blauwe bessen
• Frambozen
• Bosbessen
• Aardbeien

Klein fruit aan struiken, leiplanten en lage vaste plant

Aalbessen (rood en wit), kruisbessen, blauwe bessen en bosbessen groeien aan struiken. Bramen en frambozen maken lange slappe takken die tegen een muur, langs een rek of langs draad geleid moeten worden. Hierdoor nemen ze ook maar weinig ruimte in beslag. Aardbeien zijn lage vaste planten. De ontwikkelingen in de teelt van verschillende soorten klein fruit staan erg in de belangstelling en is volop in beweging. Er worden steeds meer verschillende rassen aangeboden. Als er ruimte in de tuin aanwezig is om een mix van deze beplanting toe te passen, dan kan er van de oogst al snel een heerlijke bosvruchten-jam gemaakt worden!

Klein fruit vanuit eigen tuin in de keuken

Er kan heel veel met de fijne en zachte fruitsoorten. Los uit de hand eten is altijd lekker, maar er kan ook van alles mee gedaan worden in gerechten (desserts) en jams. Een enkel takje aalbessen of een paar frambozen lenen zich bijvoorbeeld al goed voor het decoreren van een bord of nagerecht. Maar het wordt ook veel toegepast in taarten en desserts en/of in jams en dranken.

Aanschaf en aanplant van kleinfruit

Bij aanschaf van een bes dragende struik is het raadzaam een 'virusvrijcertificaat' te vragen, want bessen zijn erg gevoelig voor bepaalde virussen. De struiken kunnen in het najaar vanaf oktober tot de eerste nachtvorst worden geplant. De vruchten komen alleen in een gematigd klimaat tot ontwikkeling. Koele zomers met liefst weinig neerslag zijn ideaal om goed en mooi fruit voort te brengen. Klein fruit is dus erg goed op zijn plaats in het Nederlandse klimaat. De vruchtzetting komt tot stand door middel van zelfbestuiving. Dit betekent dat in principe al kan worden volstaan met één struik, omdat er voor de bestuiving geen andere struik nodig is. Beschik je over voldoende ruimte, dan kunnen er natuurlijk meerdere struiken worden aangeplant.

Snoeien van de verschillende plantvormen

Door de struik(en) elk jaar te snoeien wordt een goed gevormde, gezonde en productieve struik gekweekt. Dit snoeien bestaat uit het verwijderen van al het oude hout. Oud hout zorgt voor een teruglopende en kleiner wordende oogst. Dit soort struiken vormen hun vruchtknoppen op hout dat tenminste één jaar oud is. Deze takken leveren de grootste opbrengst. Het snoeien van de struiken is voornamelijk gericht op de vruchtzetting. Voor de bramen en frambozen volstaat dit, maar voor de bes dragende struiken zal ook vorm snoei plaats moeten vinden. Deze snoei is er voornamelijk op gericht om zoveel mogelijk licht en lucht in de struik te laten komen. Als de struik te veel takken heeft en daardoor te dicht wordt, dan wordt hij gevoelig voor ziektes. De normale snoeiperiode loopt van oktober tot januari. Daarbuiten is het soms nodig om zieke, aangetaste of kruisende takken weg te snoeien. Afhankelijk van de soort vermeerderen ze zich onder meer door worteluitlopers, door te stekken of door afleggen.

Ribes rubrum (Aalbes)

Plant de aalbes aan op een humusrijke, zandige en vochtige grond, op een zonnige en niet te winderige standplaats. Bij aanplant op zand- of kleigrond moet de grond worden verbeterd met een grote hoeveelheid humus in het plantgat. Daarna ieder jaar in het najaar bijmesten met organische stalmest en in het voorjaar tijdens de bloei een beetje kunstmest strooien en dit herhalen na de vruchtzetting. De vruchten zijn, mede afhankelijk van de weersomstandigheden, rijp vanaf juli. Naast de overbekende rode aalbes zijn er ook diverse witte soorten. Ribes rubrum "Witte Hollander" is een heerlijke aalbes met een goede smaak.

Ribes uva-crispa (Kruisbes)

Plant de kruisbes aan op een vochtige, matig voedselrijke, kalkhoudende grond. De kruisbes is bij uitstek een vrucht die het lekkerst is uit eigen tuin. Een kruisbes moet je zo van de struik eten, dan zijn ze het lekkerst. Als ze al eens in de winkel worden aangeboden, dan zijn ze nog veel te onrijp en rijpen ze ook niet zo lekker af. Dit geldt overigens ook voor alle andere vruchten. Afrijpen aan de struik geeft de lekkerste smaak. Het is dat de vruchten zo lekker zijn, want de struik zelf is een akelige wirwar van stekelige takken. Zonder handschoenen oogsten levert je zeker enkele schrammen op! De kruisbes is er in verschillende soorten, wit/groen, rood, rond, ovaal, behaard of glad. De meeste vruchten zijn eind juli, begin augustus rijp. Snoeien in het voorjaar en daarna bemesten met kunstmest.

Vaccinium corymbosum (Blauwe bes)

De blauwe bes wordt geteeld op vochthoudende, licht zure grond (pH 4-5). Bij een hoge pH-waarde van de grond zullen de struiken nauwelijks groeien en gebrek verschijnselen krijgen. Bij de aanplant kan daarom het beste tuinturf in het plantgat worden toegevoegd. Hoewel de blauwe bes zichzelf bestuift, kunnen door kruisbestuiving meer en grotere vruchten worden verkregen. De blauwe kleur van de bessen geeft heel erg af; de mond kleurt na consumptie blauw en het veroorzaakt ook hardnekkige vlekken op kleding. De blauwe bessen zijn er in verschillende cultivars. De vroegbloeiende soorten rijpen vanaf eind juni tot eind juli en de later bloeiende rassen rijpen vanaf half augustus tot half september.

Vaccinium myrtillus (Bosbes)

Voor de aanplant en teelt stelt de bosbes dezelfde eisen als de blauwe bes. De bosbes is, zoals de naam al aangeeft, een struikje, dat goed gedijt in een bosachtige omgeving. Het is een langzaam groeiend, wijd vertakt, struikje. In tegenstelling tot het overige kleinfruit vormt de bosbes vruchten op takken ouder dan 3 jaar. Houd hier met het snoeien dus rekening mee! Het zijn zwartblauwe, met een waas bedekte, vruchten die zeer rijk zijn aan vitamine C. De stuiken hebben soms een dubbele bloeiperiode, eerst in april/juni en later eventueel nog een tweede bloei in de herfst.

Rubus fruticosus (Braam)

Bramen houden van een humusrijke en vochtige bodem. Een extra stikstofgift in februari wordt zeer gewaardeerd. Geef ze een plaats op een zonnige, beschutte plaats. Ze bloeien het beste op jonge stevige scheuten en dragen daarop de dikste en mooiste vruchten. De braam vormt jaarlijks vele nieuwe scheuten, die het volgende jaar vruchten zullen dragen. Het snoeien van een braam bestaat uit het verwijderen van afgedragen scheuten. Laat van de nieuw gevormde scheuten de dikste staan. De bramenplant staat bekent om zijn gemene doornen. Tegenwoordig zijn er ook doornloze variëteiten in de handel. Rubus fruticosus "Thornless Boysenbes" is daar een voorbeeld van en deze soort heeft grote zoete vruchten.

Rubus idaeus (Framboos)

Frambozen houden van een voedzame humusrijke grond. Bemesten is niet nodig. Frambozen kunnen worden ingedeeld in twee groepen: de zomer- en de herfstframboos. Zomerframbozen zijn rijp in juni/juli en de herfstframboos rijpt vanaf augustus. Zomerframbozen hebben een groei-jaar en een draagjaar. Na de oogst moeten de afgedragen scheuten weggesnoeid worden. Jongere scheuten zijn dan al boven de grond gekomen, laat hiervan alleen de dikste scheuten staan en bindt ze aan. Per framboos zijn 6 tot 8 stengels voldoende. Alles van de herfstframboos groeit, bloeit en geeft vrucht in één jaar. Ook hier kan je na de oogst alle afgedragen scheuten wegsnoeien. Laat per plant wel iets meer staan: 8 tot 10 stengels.

Fragaria vesca (Aardbei)

In tegenstelling tot de voorgaande vruchtenrassen hebben we hier te maken met een meerjarige plant. Van snoeien is geen sprake, Wel moet de plant, voor een betere opbrengst, om de paar jaar verjongd worden. Dit is geen enkel probleem, want de aardbei zorgt zelf voor zijn vermeerdering. Jaarlijks worden vele jonge scheuten gevormd, die, als ze de grond raken, direct wortelen. Als deze scheut goed geworteld is, dan kan hij worden losgeknipt van de moederplant en kan de moederplant worden verwijderd. De jonge plant zal in het nieuwe seizoen al vruchten dragen. Een zongerijpte aardbei van eigen oogst is qua smaak niet te vergelijken met de commerciële aardbei in de winkels. Heerlijk sappig en vol van smaak.
De telers zijn volop bezig om nieuwe rassen te ontwikkelen. Er zijn tegenwoordig vroege, middelvroege en late aardbeienrassen. En er zijn zelfs doordragende rassen. Met al die verschillende variëteiten is het mogelijk om het hele seizoen aardbeien uit eigen tuin te eten. Omdat er zoveel verschillende rassen zijn is het toch wel aardig er hier een aantal van te noemen:

Vroege aardbei (mei-juni)

• Fragaria vesca "Gorella" - grote vrucht en sappig
• Fragaria vesca "Regina" - middelgrote vrucht, goede smaak en sappig

Middelvroege aardbei (juni-juli)

• Fragaria vesca "Senga Sengana" - zeer grote vrucht en goede smaak
• Fragaria vesca "Vola" - vrij grote vrucht en frisse smaak
• Fragaria vesca "Senga Gigana" - zeer grote vrucht en een goede smaak

Late aardbei (juli-oktober)

• Fragaria vesca "Talisman" - grote vrucht en een sappige, goede smaak
• Fragaria vesca "Elista" - grote vrucht en een sappige, friszure smaak

Doordragende aardbei (juli-november)

• Fragaria vesca "Ostara" - tamelijk grote vrucht met een sappige, goede smaak
• Fragaria vesca "Revada" - middelgrote vrucht met een friszure smaak

Balkon- of terrasaardbei (juni-oktober)

• Fragaria vesca "Roter Regen - hangaarbei, middelgrote vrucht en sappige, goede smaak
• Fragaria vesca "Bakker's Kingsize" - klimaardbei, middelgrote sappige vruchten met een goede smaak