De theepot: geschiedenis, soorten en gebruik

De theepot heeft al sinds mensenheugenis in ontelbaar veel huizen een plaatsje. Er bestaan tal van alternatieven voor het zetten van thee, maar de theepot is op afstand de meest gebruikte. Er zijn door de eeuwen heen dan ook verschillende typen ontstaan, gemaakt van uiteenlopende materialen. Al deze soorten theepot hebben hun eigen voor- en nadelen en vragen om verschillende vormen van onderhoud. Daar een beetje op te letten helpt om de thee goed tot zijn recht te laten komen.

Artikelindeling

• Geschiedenis van de theepot
• Soorten theepotten
• Het schoonmaken van de theepot
• Gebruik
• De theepot warm houden

Geschiedenis van de theepot

Ooit begonnen de Chinezen met het bereiden van de drank thee. Daarbij kookten ze de bladeren in open pannen met water en gebruikten ze tot blokken geperste thee welke lang houdbaar was.

Dat veranderde tijdens de Ming-dynastie (1368-1644). Men ging nu losse, gestoomde en gedroogde bladthee gebruiken, die minder goed houdbaar was. Deze blaadjes moesten trekken in heet water in plaats van te worden gekookt. Daardoor ontstond de behoefte aan een afgesloten pot waarin de thee kon trekken en bovendien warm blijven. De Chinezen hadden destijds een wijnkan die een geschikte vorm had en pasten deze aan.
Hiermee was de theepot geboren. Gedurende de eeuwen die volgden werd hij af en toe verder verbeterd. Ook werden potten waarbij de vorm was afgeleid van mythologische symbolen en schepsels erg geliefd.

Theepotten in Europa

Toen Nederlandse zeevaarders in het begin van de 17de eeuw begonnen met het importeren van thee uit China, namen ze ook theepotten mee. Dat waren kleine, compacte exemplaren van porselein die vrij breed waren van onderen. Omdat de thee meestal nog los in de pot werd gedaan, hadden ze ook brede tuiten die niet snel verstopt raakten door de blaadjes.

De invoer van deze potten bleef nog lang noodzakelijk omdat europese pottenbakkers ze niet zomaar na konden maken. Chinees porselein was van uitzonderlijke kwaliteit en grotendeels een mysterie voor de europese aardewerkindustrie. Vooral pottenbakkers uit de zeevarende naties Engeland en Nederland braken zich er het hoofd over.

Porselein wordt gemaakt van kaolien, een weerbarstige, witte kleisoort, vermengd met kwarts en veldspaat. Dat geeft een hard, duurzaam en hittebestendig aardewerk dat er toch elegant en doorschijnend uitziet. Het productieproces is echter gecompliceerd en vraagt om verhitting met zeer hoge temperaturen.

Uiteindelijk zou het bijna een eeuw duren voordat men het geheim wist te ontrafelen en theepotten ook in Europa zelf gemaakt konden worden.

Door de jaren heen zou de vorm van de theepot nog veranderen, meestal als gevolg van modeverschijnselen. De eerste potten zaten echter nog dicht tegen de Chinese traditie aan, inclusief die met mythologische vormen.

Gedurende de 18de eeuw sloeg de Europese mode echter flink toe. Er kwamen theepotten in overdadig versierde rococostijl, potten met juist een strakke, neo-klassieke vormgeving en drukke Victoriaanse potten.
Langzaam maar zeker werden er ook andere materialen gebruikt naast porselein. Zowel zilver, gietijzer als glas raakten in zwang.

Sinds de 20ste eeuw is de theepot steeds minder onderhevig aan mode. Er kwamen zoveel uiteenlopende soorten, maten, stijlen en materialen beschikbaar dat het kiezen van een theepot vooral een kwestie van persoonlijke voorkeuren werd.

Soorten theepotten

In veel landen zijn er rond het zetten van thee rituelen en gewoonten ontstaan. Daarbij wordt niet altijd gebruik gemaakt van een theepot of blijft deze uit het zicht. Zo wordt er wel vaker direct thee gezet in het kopje of glas en in Rusland gebruikt men bijvoorbeeld het geheel eigen systeem van de samovar.
Voor het alledaagse bereiden van thee is de theepot echter toch de meest handige en populaire oplossing.

Men kan beter verschillende potten in huis hebben. Thee laat laagjes achter, die de smaak en structuur van een heel ander type thee kunnen verstoren. Hoewel dit bij glazen exemplaren minder is dan bij andere potten. (Dit wordt bij de omschrijving van verschillende typen theepotten verder toegelicht.)
Reserveer bij voorkeur een aparte pot voor:

• ongerookte zwarte thee
• gerookte zwarte thee
• gearomatiseerde thee
• groene thee
• kruidenthee

Lees hier meer over de eigenschappen van verschillende soorten thee.

In West-Europa zijn doorgaans de hieronder vermelde theepotten in gebruik.

Theepotten van porselein en ander geglazuurd aardewerk

Potten van porselein en ander aardewerk zijn niet alleen de oudste, maar waarschijnlijk nog steeds de meest gebruikte in de westerse wereld. Het zijn niet zonder meer de handigste theepotten, maar wel de meest decoratieve en sfeervolle. Na regelmatig gebruik wordt de glazuurlaag aan de binnenkant steeds donkerder.

Deze potten zijn met name geschikt voor lichte soorten thee als Darjeeling, oolong en groene thee.

De Yi-Hsing of Yixing theepot

De Chinese streek Yi-Hsing staat al sinds 2500 v. Chr. bekend om zijn uitstekende aardewerk. In de 16de eeuw ontdekte een monnik het zogenaamde 'zisha' (paars zand), een vorm van ongeglazuurd, rood aardewerk. Dit bleek de thee beter warm te houden dan porselein. Daarop werden theepotten van dit aardewerk zowel in China als Japan erg populair.

Tegenwoordig is deze theepot nog steeds in trek bij liefhebbers, omdat hij de smaak van goede Chinese thee beter uit doet komen.

De Yi-Hsing theepot heeft wel wat tijd nodig om een laagje, een zogeheten patina, te creeëren. Om de diepere smaak die dat geeft niet te verstoren kan deze pot maar voor één specifieke theesoort gebruikt worden en mag hij nooit gespoeld of gereinigd worden.

Terracotta theepotten

Terracotta is ook een vorm van ongeglazuurd, rood aardewerk. Theepotten hiervan worden soms aan de buitenkant wel geglazuurd, maar van binnen nooit. Hierdoor zal zich vrij snel een patina vormen op de wanden en bodem.
Zonder deze laag smaakt thee uit de terracotta pot niet zo best. Daarom mag hij nooit schoon worden geboend. Spoel hem wel telkens goed om met water. Bij een nieuwe pot valt het aan te raden deze een dag te laten staan met zeer sterke thee van losse blaadjes, zodat er meteen een patina wordt gevormd.

Deze theepot is vooral geschikt voor sterke theesoorten.

Zilveren theepotten

Deze potten zijn eerder mooi en luxe dan praktisch. In vroegere tijden waren ze een belangrijk statussymbool, maar helaas houden ze de thee niet lang warm.

Ze zijn vooral geschikt voor sterke thee als Ceylon en Assam.

Bij de zilveren theepot kan het reinigen aan de buitenkant lastig zijn. Tenslotte wil men niet graag zilverpoets in de pot krijgen. Een oplossing hiervoor kan zijn om een speciale poetsdoek voor zilver of juwelen te gebruiken om de pot weer op te wrijven. Zie voor het reiniginen van de binnenkant de algemene aanwijzingen.

Theepotten van gietijzer

Deze potten zijn al eeuwen populair in Japan. Dat komt omdat Japanners geloven dat de beetjes ijzer die ze met de thee mee binnen krijgen, goed zijn voor hun gezondheid. Elders is men daar minder van overtuigd, waardoor gietijzeren potten bij ons meestal worden geëmailleerd van binnen.
Het voordeel van gietijzeren potten is dat ze de thee erg goed warm houden.

Ook deze potten zijn vooral geschikt voor sterke thee.

Glazen theepotten

Het voordeel van een glazen theepot is dat er geen geurtjes in blijven hangen en hij gemakkelijk schoon kan worden gemaakt. Daardoor kun je deze pot feitelijk wél voor meerdere soorten thee tegelijkertijd gebruiken.
Een nadeel van glazen potten is dat de afwezigheid van een patina de diepte van de smaak vaak niet ten goede komt. Er is echter veel te zeggen voor het gebruiksgemak.

De smaak van een bepaalde theesoort trekt overigens wel enigszins in het glas. Daarom is het van belang om, als je van theesoort wilt wisselen, de theepot ook daadwerkelijk eerst goed af te wassen. Dat is vooral aan te raden bij de overgang van zwarte naar groene thee of vice versa. Anders smaakt de thee echt niet lekker.

Theepot met pers

Deze potten zijn op de markt gekomen als variant op de cafetière. Er zit standaard een zeef in voor losse thee. Op het moment dat de thee goed is kan de pers omlaag worden geduwd zodat de blaadjes niet meer in aanraking komen met het water. Hierdoor wordt de thee niet te sterk, maar hoeft er ook niet geknoeid te worden met losse zeven.

Dubbelwandige theepot

Dit zijn de thermoskannen onder de theepot. De afgelopen deccenia zijn ze erg populair geworden. Behalve dubbelwandig zijn ze ook gemaakt van isolerend materiaal, meestal roestvrij staal. Hoewel de laatste tijd de dubbelwandige theepot van glas ook in opkomst is.
Het voordeel is dat de pot op geen enkele aanvullende manier warm gehouden hoeft te worden. Voor de potten van rvs of aanverwante materialen geldt dat het zelfs onverstandig is om ze op iets met vuur te zetten. Dan kan het materiaal gaan smelten.

De dubbelwandige pot van rvs kan in principe voor alle soorten thee worden gebruikt, maar is wel gebaat bij een patina. Anders krijgt de thee mogelijk een wat metalig bijsmaakje. De theepot is van binnen ook aangepast op het krijgen van een patina. Na verloop van tijd kan deze echter te dik worden en stukken lostlaten, wat natuurlijk niet de bedoeling is. Maak deze pot dan ook sporadisch schoon (zie de aanwijzingen hieronder) en creëer dan een nieuw laagje.

Het schoonmaken van de theepot

Theepotten anders dan de glazen (indien aangegeven door de fabrikant), mogen niet in de vaatwasser en mogen ook niet worden afgewassen met een sopje. Leeg de pot na gebruik, spoel hem om met schoon water en laat hem ondersteboven uitlekken.

Wil je de aanslag of patina uit een theepot verwijderen, doe er dan kokend water in met 2 eetlepels soda en laat hem zo een nacht staan. Gooi de inhoud de volgende ochtend weg, spoel de pot goed om en laat hem drogen.

Gebruik

Is het vaak al verstandig om verschillende potten te hebben voor verschillende soorten thee, om andere dranken in de pot te doen dan thee is helemaal uit den boze.

Losse thee in de pot doen

Spoel de pot voordat je er thee in doet lichtjes uit met bijna gekookt water, zodat deze wordt opgewarmd. Doe dan de thee in de pot. Giet vervolgens het water op, bij voorkeur als het net van de kook af is.

De hoeveelheid losse thee die je nodig hebt is ongeveer een theelepel per kop. Je kunt deze op de volgende manieren in de pot doen:

• Doe de thee los in de pot en gebruik dan bij het inschenken een theezeefje om de blaadjes eruit te filteren.
• Gebruik een uitneembare theezeef. Bij veel theepotten wordt zo'n zeef standaard meegeleverd, maar je kunt hem ook los kopen. Deze zeef moet zo groot zijn dat de blaadjes alle ruimte hebben om te wellen. Wil je thee serveren in een luxe pot, bijvoorbeeld eentje die bij een theeservies hoort, past er mogelijk geen zeef in de betreffende pot. In dat geval kan de thee beter in een grotere pot worden gezet en later overgegoten, dan een te kleine zeef te gebruiken. Tegenwoordig zijn er zeven op de markt die in de vaatwasser mogen, wat veel gedoe met het schoonmaken van een zeef kan schelen.
• Een thee-ei is een klein, bolvormig zeefje dat naar twee kanten open kan en aan een kettinkje zit. Thee-eitjes knoeien minder dan de losse zeef en zijn in iedere pot te gebruiken. Helaas echter zijn ze te klein om de thee afdoende te laten wellen, waardoor je ze beter niet kunt gebruiken.
• Theetangen zijn vergelijkbaar met het thee-ei, maar hebben een lange steel in plaats van een kettinkje. Ze bestaan in beduidend grotere maten dan het thee-ei. Deze grote theetangen zijn wel goed te gebruiken.
• Er bestaan ook theefilters met bijbehorende papieren filterzakjes. Kenners zijn hier niet tuk op, omdat de thee al snel naar papier gaat smaken.

De theepot warm houden

Voor wie geen dubbelwandige theepot heeft, zijn er twee manieren om pot en thee warm te houden: de theemuts en het theelichtje of warmhoudplaatje.

• De theemuts houdt de thee langer warm dan het lichtje, maar dat is feitelijk niet bevoorderlijk voor de smaak. Men kan beter verse thee zetten dan deze té lang warm te houden.
• Het theelichtje of warmhoudplaatje is dan ook de betere optie en nog gezelliger ook. Let er wel op dat je de pot niet met een bodempje thee op het lichtje laat staan. De thee wordt dan te warm en te sterk en krijgt een bittere smaak.

Laat een zeef niet in de pot zitten wanneer je deze op het lichtje of onder de muts zet. Ook dan kan de smaak bitter worden. Laat de thee eerst trekken, verwijder dan de zeef en gebruik daarna pas de warmhouder.

Lees verder

• Bloempotten voor in huis kiezen