Authentieke, traditionele Marseillezeep, hoe herken je die?

Marseillezeep lijkt niet aan te slepen, zo populair is het. Uiteraard willen consumenten de authentieke Marseillezeep kopen en niet misgrijpen door een product met dezelfde naam te kopen maar met allerlei chemische toevoegingen. Het kan precies op de gewenste zeep lijken, maar is het niet. Een authentieke Marseillezeep wordt gemaakt met natuurlijke ingrediënten. Hoe kan je een authentieke stuk Marseillezeep onderscheiden van de rest van het aanbod en hoe wordt het gemaakt? Door een ruzie onder de Franse zeepfabrikanten wel lastig zijn. Waar gebruik je deze zeep eigenlijk voor?

Klassieke, Franse Marseillezeep

De productie van klassieke, authentieke Marseillezeep begon in de omgeving van Marseille in Zuid-Frankrijk en gaat werkelijk eeuwen terug. Het ambachtelijke en traditionele recept voor deze harde zeep bestond destijds uit een mengsel van zeewater, olijfolie en soda, waarbij het laatste ingrediënt gewonnen werd uit naburige zeebeplanting. Dat mengsel werd in grote, koperen ketels ('cauldrons') dagenlang verhit en de zeepmix schoongespoeld die daaruit was ontstaan. Vervolgens werd het in grote bakken uitgestort om uit te harden. Tot slot werd het in stroken en blokken gesneden en die blokken werden afgestempeld met een logo. De blokvorm van de zeep uit de beginjaren is jarenlang het ultieme imago geweest voor Marseillezeep en maakt deze zeep meteen herkenbaar.

De zeep was na verpakking klaar voor de handel. Het productieproces wordt door de klassieke zeepmakers het 'traditionele Marseilleproces' ('méthode traditionnelle marseillaise') genoemd. Soms is een dun laagje zeezout op de zeep zichtbaar, maar dat verdwijnt na gebruik met water. Marseillezeep is - na een poos op de achtergrond te zijn geraakt - herontdekt. Het heeft zich van een simpele zeep ontwikkeld tot een gewilde, hippe en natuurlijke optie en geniet een jaarlijkse omzet van miljoenen.

Het recept voor de klassieke Marseillezeep

Een Marseillezeep volgens de ouderwetse methode voldoet aan drie criteria:

• de samenstelling van de zeep;
• het productieproces, met onder meer het gebruik van antieke ketels;
• de oorsprong van de ingrediënten en de productieplaats (departement Bouches-du-Rhône)

De samenstelling van de zeep

De samenstelling van het oerrecept is niet zo verwonderlijk, omdat deze drie ingrediënten (olijfolie, zeewater en soda) volop aanwezig waren rondom Marseille in het departement Bouches-du-Rhône. Het klassieke recept is inmiddels verworden tot een mengsel van meerdere plantaardige oliën met soda en zeewater.

Moderne Franse Marseillezeepmakers

Andere Franse fabrikanten die ook Marseillezeep produceren buiten het departement Bouches-du-Rhône, vullen deze criteria aan. Dat kan omdat het productieproces, het recept en de productieplaats niet beschermd zijn. De moderne Franse fabrikanten hebben een meer moderne kijk op het proces. Zij voegen bijvoorbeeld natuurlijke kleuren en geuren toe aan de zeep. Zij vinden dat alle Franse zeepzieders oog moeten hebben voor andere (nieuwe) procedures, die wellicht milieuvriendelijker zijn. Zij zijn ook van mening dat de zeep een andere vorm kan hebben dan de traditionele blokvorm. Dit betekent dat in Frankrijk meerdere kleine groepjes volhardende zeepzieders bestaan met een eigen opvatting over receptuur, het productieproces en de productieplaats. Zij produceren Marseillezeep ieder op hun eigen manier. Dit veroorzaakt uiteraard nogal wat wrijving in de Franse wereld van de Marseillezeep.

Bescherming van het merk

Alle Franse fabrikanten van Marseillezeep hebben diverse vertegenwoordigers die hun belangen behartigen. Helaas bemoeilijkt de onderlinge ruzie tussen deze zeepmakers hun belangenbehartiging:

• De vereniging van beroepsmatige zeepzieders van Marseillezeep (UPSM =' l'Union des Professionnels du Savon de Marseille') wil namelijk de productie van Marseillezeep geografisch tot Bouches-du-Rhône beperken en de blokvorm en het recept van de voorouders behouden. Zij hebben daartoe een verzoek ingediend bij het Franse octrooibureau INPI (het nationaal instituut voor industriële eigendommen) voor erkenning.
• De vereniging van Marseillezeepfabrikanten (AFSM = 'Association des Fabricants de Savon de Marseille') wil daarentegen de regio Provence-Alpes-Côte d'Azur (Paca) geografisch onder de geografische reikwijdte brengen samen met het departement Bouches-du-Rhône.
• Een andere vertegenwoordiger, te weten de zeep vereniging van Marseille Frankrijk (ASDMF) wil dat de productieplaats onder heel Frankrijk valt. Het heeft dat ook aangekaart bij het octrooicentrum het INPI met een verzoek tot erkenning van de voorgestelde geografische aanduiding. Daarnaast wil deze vereniging het receptuur uitbreiden en afwijkende zeepvormen introduceren.

Het octrooibureau is de enige instantie die een officiële ​geografische aanduiding kan afgeven. Het kan door de tegenstrijdigheden geen oordeel geven. De indiening van twee tegenstrijdige verzoeken is daar debet aan. De discussie bevindt zich in een impasse.

Authentiek of niet?

Marseillezeep blijft populair. Daar spelen anderen handig op in, want de vraag overstijgt het aanbod. Populaire, schaarse, onbeschermde producten vinden nu eenmaal navolging. De handelsnaam blijft onbeschermd zo lang de ruzie onder de Franse zeepzieders voortduurt. Het buitenland grijpt zijn kans. Het is niet verboden om de naam savon de Marseille te voeren ook al wordt de zeep zelfs op industriële wijze in een ander land gemaakt met andere (onnatuurlijke) ingrediënten dan het oorspronkelijk receptvoorschrijft. Dit alles betekent dat een Marseillezeep uit de omgeving van Marseille kan komen, uit de omgeving van de Provence-Alpes-Côte d'Azur of ergens uit Frankrijk of uit een ander willekeurig land ter wereld.

Het is op die manier voor de consument wel lastig om het onderscheid te maken. Het kan betekenen, dat een consument ongewild een hoge prijs voor een Marseillezeep betaalt, die van inferieure kwaliteit kan zijn. Het blijkt, dat 95% van de 'Marseillezeep' in feite in China, Turkije of Tunesië wordt geproduceerd. Het vernuftig gebruik van ouderwetse lettertypes en traditionele patronen op de zeep kan een consument verder op het verkeerde been zetten. Er zijn gelukkig een aantal manieren om een authentieke Franse Marseillezeep te onderscheiden van een zeep uit het buitenland of Franse Marseillezepen onderling te onderscheiden. Hoe weet je of je geld neertelt voor een zeep die je ook denkt te kopen? Een aantal handvatten is de kleur, de geur en de verpakking van de zeep.

De kleur

Authentieke Marseillezeep is ofwel licht van kleur vanwege kokosolie en of de palmolie ('savon de Marseille blanc') of groen vanwege de olijfolie ('savon de Marseille à l'huile d'olive'). Een zeep in andere (felle) kleuren heeft toegevoegde (chemische) kleurstoffen. Er is kleurstof nodig - chemisch of niet - om een zeep bijvoorbeeld rood, geel of paars te kleuren. Dit kan een verschil aangeven tussen een klassieke zeepzieder, een moderne zeepzieder of een buitenlandse producent. Soms wil een consument juist een paars gekleurd blok zeep dat naar lavendel ruikt, daar is uiteraard niets mis mee.

Geur

Klassieke Marseillezeep ruikt alleen naar zeep. Er is geen parfum toegevoegd of andere geurstoffen. Dat is goed nieuws voor mensen die een gevoelige huid hebben en slecht op toegevoegde (chemische) geurstoffen reageren. Een hard blok traditionele Marseillezeep kan daarom bijvoorbeeld nooit naar lavendel of vanille ruiken. Moderne Franse zeepzieders voegen natuurlijke geurstoffen soms toe aan hun Marseillezeep. Een aanwezige of afwezige geur kan helpen bepalen of de consument te maken heeft met een klassieke producent of niet.

Etikettering

Het etiket kan veel vertellen over het product. Het is namelijk verplicht om op de verpakking de ingrediënten te publiceren om de consument te informeren. Het advies aan de persoon die een Marseillezeep wil kopen, is om het etiket te lezen en de bijbehorende ingrediëntenlijst door te nemen. Staan er E-nummers op vermeld? Wat is de samenstelling van de zeep? De betekenis van voorkomende bestanddelen is:

• sodium hydroxide (caustic soda). Dit is onontbeerlijk bij het verzepingsproces;
• sodium chloride (een chemische benaming voor zout);
• aqua (water);
• sodium olivate (verzeepte olijfolie);
• sodium cocoate (verzeepte kokosolie);
• sodium palmate (verzeepte palmolie).

Logo's

Een logo getiteld 'savon de Marseille' is opgesteld door de vereniging UPSM. Het afgebeelde pictogram op een etiket stelt een cirkel voor met in het midden van de cirkel een blok zeep. Rondom de cirkel staan de woorden 'savon de Marseille' te lezen. De vereniging verleent het logo aan fabrikanten die binnen de geografische ligging (Bouches-du-Rhône) Marseillezeep maken en het traditionele productieproces volgen. De vereniging houdt een jaarlijkse audit onder de leden die de label voeren. Deze label geeft duidelijk de productieplaats aan en vangt tijdelijk de impasse op in verband met aanvragen voor de beschermde aanduiding.

Franse fabrikanten die buiten de Bouches-du-Rhône vallen, kunnen op de verpakking het logo 'origine France garantie' op de verpakking voeren om aan te geven dat de zeep in Frankrijk is geproduceerd.

Bestempeling

Op de zeep kan een stempel zijn aangebracht met bijvoorbeeld de term 72% extra pur d'huile. Dit geeft aan dat de zeepmeester minstens gebruik heeft gemaakt van 72% olie. Het geeft niet de garantie dat de zeep in Marseille of zelfs in Frankrijk is gemaakt of volgens welk recept het is vervaardigd. Het garandeert alleen dat 72% olie is gebruikt.

Wat kan je met Marseillezeep?

Marseillezeep wordt gekocht, omdat het puur is en een gevoelige huid minder zal kunnen irriteren. Het is een prima middel voor de lichamelijke verzorging van jong en oud. Het schuim van deze zeep kan bijvoorbeeld op een zachte manier de baard en snor verzorgen. Het wordt ook gebruikt bij wondverzorging en muggenbeten, omdat het desinfecteert.

Aangezien de zeep zo mild is, kan het ook gebruikt worden voor het reinigen van kwetsbare stoffen, zoals zijde. Deze zeepsoort wordt al lange tijd gebruikt als wasmiddel, omdat het vlekken goed verwijdert. Het is met dat doel zelfs in zeepchips verkrijgbaar of in een vloeibare vorm. Wel kunnen geurstoffen aan de vloeibare zeep zijn toegevoegd. Vroeger werd de zeep zelfs gebruikt om de tanden te poetsen. Een blok Marseillezeep in de linnenkast kan - zo zegt men - motten op een afstand houden. Marseillezeep is gewoon een alleskunner en daarom zo geliefd.

Lees verder

• Milieuvriendelijk schoonmaken met klei: Terre de Sommières