Timmergereedschap en Werkzaamheden

Om goed werk te kunnen maken, moet je beschikken over het juiste gereedschap van een goede kwaliteit. Goed gereedschap maakt het werk lichter en vraagt voor de uitvoering minder tijd.

Afschrijfgereedschap

Duimstok

Een duimstok is 1 m lang met een onderverdeling in dm, cm en mm. Het meest geschikt is een vier-ledige duimstok van hout of kunststof. Houd de scharnieren droog, de metalen pennen in de scharnieren kunnen vastroesten. De duimstok is dan niet meer op te vouwen en breekt makkelijk. Meet afstanden groter dan 1 meter altijd met twee duimstokken om en om.

Timmermanspotlood

Behalve een normaal tekenpotlood kun je voor het afschrijven van verbindingen ook een timmermanspotlood gebruiken. Deze potloden zijn ovaalvormig van doorsnede en zijn 200 tot 250 mm lang. Werk nauwkeurig door de punt scherp te houden. Laat het potlood niet te vaak vallen, hierbij kan de stift breken. Bij het slijpen vallen er dan steeds stukken stift tussen het houd vandaan.

Schrijfhaak

De winkelhaak, ook wel schrijfhaak genoemd, gebruik je om hoeken van 90 graden af te tekenen of te controleren. Een stalen schrijfhaak bestaat uit een dik blok en een dun blad. Ze zijn in de handel met of zonder verstek. De bladlengt is 200, 250, of 300 mm. De kwaliteit van een schrijfhaak wordt vooral bepaald door de kwaliteit van de verbinding tussen blok en blad. Behandel de schrijfhaak met zorg, zodat de hoek haaks blijft. Druk bij het aftekenen het blok altijd stevig tegen het material. Let op dat er bijvoorbeeld geen lijmresten op zitten waardoor onnauwkeurigheden ontstaan.

Verstekhaak

Verstekken ontstaan als twee onderdelen onder een bepaalde hoek moeten aansluiten. Daarbij kent men:

• verstek van 45 graden, de onderdelen maken hierbij een hoek van 90 graden
• vals verstek waarbij de onderdelen allerlei andere hoeken maken

Een verstek teken je af met behulp van een stalen verstekhaak. Het dunne blad heeft een lengte van 250 mm.

Zweihaak

Een zweihaak is in te stellen op elke af te tekenen hoek. Ook de zweihaak bestaat uit een blok en een blad. In het blad is een sleuf aangebracht. Daardoor kun je het blad in de lengterichting verschuiven. Hierdoor kun je ook inwendige hoeken controleren. Na het instellen zet je het blad met een stelschroef in het blok vast. De zweihaak is in de handel met een bladlengte van 200, 250 of 300 mm.

Steekpasser

Om repeterende maten af te meten, gebruik je een steekpasser. Repeterende maten komen bijvoorbeeld voor bij het maken van een koppenlat voor metselwerk. Het scharnier van een eenvoudige steekpasser is wat klemmend gemaakt. De poten zullen bij het aftekenen dan niet zo gemakkelijk verschuiven. Er zijn ook steekpassers met een veer en een stelschroef. De verschillende steekpassers kunnen een lengte van 150, 200 of 250 mm hebben.

Kruishout

Bij bepaalde verbindingen lopen de af te tekenen lijnen in de lengterichting van het hout, evenwijdige met de houtdraad. Om die maten af te tekenen, gebruik je een kruishout of een kruisstaal. Ze zijn er in een enkele en in een dubbele uitvoering. Dubbele kruishouten of kruisstalen pas je toe bij het aftekenen van pen-en-gatverbindingen. Ze zijn voorzien van een of twee metalen pennetjes die een kras in het hout maken.

Bij het aftekenen druk je het blok stevig tegen het materiaal, maar het pennetje niet te vast in het hout. Hierdoor voorkom je dat de afgetekende lijn de richting van de houtdraad volgt. Kruishouten en kruisstalen hebben een lengte van ongeveer 165 mm.

Zaag gereedschap

Algemeen

Een zaag bestaat uit een zaagblad en een handvat van hout of kunstof. De tanden in het zaagblad zijn gescherpt en gezet. Gezette tanden zijn om en om iets naar buiten het zaagblad gebogen. Daardoor is de zaagsnede breder dan de dikte van het zaagblad. Hierdoor zal de zaag minder klemmen. De tandgrootte wordt aangegeven in aantal tanden per inch en staat op de zaag vermeld.

Handzaag

De handzaag is geschikt voor:

• afkorten, dat wil zeggen het hout haaks op de houtdraad zagen
• schulpen, hierbij zaag je het hout evenwijdig aan de houtdraad

Sommige handzagen hebben geharde tanden. De meest gebruikte handzagen zijn 400 tot 600 mm lang en hebben 8 tanden/inch die iets op stoot staan. Aan het begin stuur je het zaagblad met een gebogen duim.

Kapzaag

De rug van een kapzaag is versterkt met een stalen rug. Je gebruikt een kapzaag voor het afkorten en verstekzagen bij fijn zaagwerk. Een kapzaag is 300 of 350 mm lang en heeft kleine rechte tanden, 14 tanden/inch.

Schrobzaag

Voor het zagen van rondingen gebruik je, behalve de decoupeerzaag, soms de schrobzaag. Een voorbeeld hiervan is de doorvoer van leidingen door een houten vloer. De schrobzaag is 300 mm lang en heeft meestal een kunststof handvat. Het smalle, puntig toelopende blad heeft 8 tanden/inch. Een schrobzaag uitgevoerd met hardpoint tanden is geschikt voor het zagen van hout, spaanplaat, triplex en kunststof.

Verstekzaag machine

Bij de verstekzaag machine is het dunne zaagblad in een spanbeugel gespannen. De spanbeugel beweegt tussen verstelbare geleiders. Het geheel is op een hardhouten plank bevestigd. Je kunt met een verstekzaag machine haaks en in verstek zagen met op elke 15 graden een blokkeer mogelijkheid. Er zijn verstekzaag machines voor zaagbladen van 365, 550 en 750 mm.

Metaalzaag

Een metaalzaag bestaat uit een metaalzaagbeugel met een verwisselbaar zaagblad. Twee uitvoeringen zijn de normale metaalzaag, zaaglengte 300 mm en de junior zaagbeugel, zaaglengte 150 mm. De metaalzaag gebruik je voor licht zaagwerk aan metalen onderdelen. De tanden staan op stoot, let hierop bij het vervangen van het zaagblad.

Schaaf gereedschap

Stalen blokschaaf

Een stalen blokschaaf is geschikt voor alle soorten vlak schaafwerk. De voornaamste onderdelen zijn het stalen blok, schaafbeitel, keerbeitel en stelschroef. De keerbeitel is verstelbaar op de schaafbeitel bevestigd. De plaats van de keerbeitel bepaalt de doorloop van de houtkrullen. Met de stelschroef stel je de beitel op juiste schaaf dikte. Er zijn blokschaven met een gladde of met een geribde zool. De beitelbreedte is 44 of 51 mm. Leg de schaaf na gebruik altijd op z'n kant op de werkbank. Scherpe of harde voorwerpen zouden anders de beitel kunnen beschadigen

Boorschaaf

Met een boorschaaf schaaf je sponningen en brede groeven. De boorschaaf bestaat uit een houten blok, een schaafbeitel en een wig. De schaafbeitel steekt aan de sponningkant iets buiten het blok om een haakse sponning te kunnen schaven. De boorschaaf heeft geen keerbeitel. Boorschaven zijn in de handel met een beitelbreedte van 18,26 en 32 mm.

Houtbeitels

Algemeen

Een houtbeitel bestaat uit een hecht van hout of kunstof en een metalen blad van chroom-vanadium. Het blad is met een arend in het hecht bevestigd. Aan het blad zit een vouw. Een beitel houd je scherp door de vouw regelmatig te slijpen en af te wetten. Sla nooit met een hamer op een houtbeitel. Druk de beitel met de hand of met de schouder in het hout.

Steekbeitel

Een steekbeitel gebruik je voor het steken van kepen en gaten bij allerlei houtverbindingen. Het blad is bij de vouw enkele millimeters dik en wordt naar de arend toe iets dikker. De bladbreedte van steekbeitels loopt van 4 tot 38 mm. Sla niet met een hamer op het hecht van een steekbeitel. Het hecht is hiervoor ongeschikt. Gebruik indien nodig de vlakke hand. Een steekbeitel is een gevaarlijk stuk gereedschap. Steek daarom altijd van je af.

Hakbeitel

Het blad van een hakbeitel, ook wel vermoorbeitel genoemd, is dik. Om het hecht is een dikke metalen ring aangebracht. Samen met de houten hamer is een hakbeitel uitstekend geschikt voor het hakken van grote gaten. Zet de hakbeitel altijd met de vouw naar het te hakken gat toe. De bladbreedte van hakbeitels is 12, 18 26 of 32 mm.

Shietbeitel

Een schietbeitel heeft een smal en zeer dik blad. Je gebruikt de schietbeitel voor het hakken van smalle diepe gaten.
De bladbreedte van schietbeitels is 6,8 10 of 12 mm.

Boren

Algemeen

Gaten kun je met de hand of machinaal boren. Voor het met de hand boren in hout gebruik je een slangenboor. Deze boor klem je in een booromslag. Met een speedboor en een boormachine boor je machinaal gaten in hout. Gaten in steenachtig materiaal boor je machinaal met steen of betonboren en een klopboormachine of boorhamer.

Slangenboor

Een slangenboor is spiraal vormig en voorzien van een schroefpunt en twee voorsnijmesjes. De schroefpunt trekt de boor tijdens het draaien in het hout. Draai na het boren gewoon door maar trek de boor tegelijkertijd terug. Op deze manier ontstaat een schoon, glad boorgat. Een combinatieslangenboor is geschikt voor een booromslag maar ook voor een boormachine. De spiraalvorm van deze boor is anders dan die van de slangenboor. Slangenboren zijn verkrijgbaar in diameters van 6 tot 32 mm, oplopend met steeds 2 mm.

Speedboor

Met een speedboor boor je met een hoge draaisnelheid gaten in hout. Zorg ervoor dat de boor tijdens het boren loodrecht op het hout staat. Als je schuin boort kan het hout aan de oppervlakte gaan splinteren. Speedboren zijn in de handel i8n diameters van 6 tot 38 mm, steeds oplopend met 2 mm.

Steen en betonboren

Steen en betonboren zijn spiraalvormig en hebben een geslepen hardmetalen punt. Haal tijdens het boren de boor af en toe gedeeltelijk uit het boorgat om het boormeel te verwijderen. Anders loopt de boor klem, wordt heet en verbrandt.
Voor boormachines met hamermechanisme zijn er hamerboren SDS-plus. SDS is de afkorting van Stech, Dreh, Stitz (steek, draai, zit). Bepaalde SDS-hamerboren hebben twee spiralen voor boormeelafvoer. SDS-plus is een snelopnamesysteem. De SDS-hamerboren zijn in de boormachine snel te wisselen. De diameter van steen en betonboren loopt van 3 tot 25 mm. De verschillende lengtes zijn, afhankelijk van de diameter, 110 tot 450 mm.

Hamers

Algemeen

Elk beroep kent zijn eigen soort hamers. In principe bestaan ze allemaal uit een kop en een houten of stalen steel. Houten stelen moeten taai en sterk zijn, bijvoorbeeld van essenhout. Ze zijn met een stalen of houten wig in het huis van de kop bevestigd. Stalen stelen vormen één geheel met de kop. Stalen stelen zijn meestal voorzien van een antislip-handvat en zijn ergonomisch gevormd. De slag met een hamer heeft het meeste effect als je de steel aan het eind vasthoudt.

Houten hamer

De kop van de houten hamer is gemaakt van geperst beukenhout.
De steel van de houten hamer is taps en kun je uit het huis lossen. De hamer is dan gemakkelijker te vervoeren.
Je gebruikt de houten hamer om:

• op de kop van hakbeitels te slaan
• houtverbindingen in te passen

Klauwhamer

De kop van de klauwhamer bestaat uit een ronde baan en een gebogen klauw. De baandoorsnede van de verschillend hamers loopt van 23 tot 29 mm. De klauw is prima geschikt om draadnagels die uit het hout steken, te verwijderen. De steel dient hierbij als hefboom. Gebruik bij lange draadnagels een klosje. Dan beschadig je het hout niet en zal de steel minder snel breken. Er zijn klauwhamers met een houten en met een stalen steel. Houten stelen kunnen bij het huis breken.

Timmermanshamer

De vierkante kop van de timmermanshamer is aan één eind afgeplat. Met de smalle punt kun je kleine nagels in bijvoorbeeld een sponning tikken. De baan van de verschillende hamers is 16 tot 30 mm. De verschillende hamers wegen 100 tot 500 gram.

Kunstofhamer

Voor het aantikken van lichte houtverbindingen kun je een hamer met een kunststof kop gebruiken. De hamer bestaat uit een steel met een verwisselbare kop van cellulose-acetaat. De lichte kop zal bij normaal gebruik het hout niet beschadigen.
Het gewicht van de verschillende koppen loopt van 150 tot 885 gram.

Schroevendraaiers

Rechte schroevendraaier

Een rechte schroevendraaier bestaat uit een handvat en een stift. De stift heeft een afgeplat einde dat in de schroef past.
Bij het gebruik van een schroevendraaier moet:

• het handvat goed in de hand passen
• het platte eind even breed zijn als de schroefgleuf

Kruiskopschroevendraaier

Voor kruiskopschroeven is er de kruiskopschroevendraaier. Kruiskopschroeven hebben een kruisvormige gleuf. De overdracht van de kracht is verdeeld over vier punten. Hierdoor schiet de schroevendraaier niet zo snel uit de gleuf als de rechte schroevendraaier. Belangerijk is dat je een passende schroevendraaier gebruikt, bijvoorbeeld P2 voor schroeven van 4 x 30 mm.
Er zijn drie soorten kruiskopschroeven:

1. met kruisgleuf NEN 2300
2. Philips kruiskop, wordt toegepast in de metaalindustrie
3. Pozidrif kruiskop, past met toe in de bouw

Torxschroevendraaier

Torxschroeven hebben een zeskantig gat in de top. Torxschroeven geven daardoor een iets betere inbraakbeveiliging. Je kunt ze alleen met een torxschroevendraaier verwerken.

Haakse schroevendraaier

Voor het bevestigen van schroeven op moeilijk bereikbare plaatsen gebruik je een haakse schroevendraaier. Ze zijn er in verschillende maten voor normale en kruiskopschroeven.

Schroevendraaierbits met bithouder

In een bithouder, voor boor en schroefmachines, bevestig je schroevendraaierbits.
Ze zijn in de handel voor zaagsnedeschroeven, kruiskopschroeven en torxschroeven

Diverse gereedschappen

Priem

Met de scherpe punt van een priem kun je een gat voor een schroef prikken. Er zijn priemen met een vierkante en met een ronde punt. De greep is peervormig om meer kracht te kunnen zetten. Een gat geprikt met een vierkante stift geeft minder kans op scheuren van het hout.

Drevel

Bij veel genagelde houtverbindingen moet je de draadnagels aan de oppervlakte wegwerken. Dat doe je door de nagels met een drevel diper in het hout te drijven. De verschillende drevels hebben een holle punt met een dikte die oploopt van 0,8 tot 6 mm. Let op dat de puntdikte niet groter is dan de kopdiameter van de draadnagel.

Nijptang

De bek van een nijptang is aan de binnenkant geslepen. Door de lange poten kun je veel kracht op de bek uitoefenen.
Je gebruikt een nijptang onder andere om:

• draadnagels uit hout te trekken
• draad te knippen
• stukken van dakpannen te knippen

Soms moeten draadnagels bij het uittrekken recht blijven.
Pak de draadnagel dan met het einde van de bek vast. En verplaats hierbij steeds de bek.

Lijmtang

Met lijmtangen klem je gelijmde houtverbindingen totdat de lijm droog is. Lijmtangen zijn ook prima geschikt om onderdelen tijdelijk vast te klemmen, bijvoorbeel een stootklos op een afkortzaagmachine. Een lijmtang bestaat uit spanarmen, een geleidestang en een snelspanklem. Lijmklemmen zijn in de handel met een spanwijdte oplopend van 200 tot 1500 mm.

Wetsteen

Bij het slijpen van steek en schaafbeitels ontstaat een braam. Voor het begruik moet je die braam verwijderen met een vochtige wetsteen. Dat heet afwetten. Met een draaiende beweging beweeg je de beitel om beurten met de vouw en de vlakke kant over de wetsteen. Door stevig te drukken wordt de vouw gladder en de snede scherper. Wetstenen hebben twee verschillende zijden. De korrel is aan de ene kant fijn en aan de andere kant grof.

Persoonlijke bescherming

Om veilig te kunnen werken en de gezondheid niet onnodig in gevaar te brengen, zijn er persoonlijke beveiligingsmiddelen, PBM's.
Enkele PBM's:

• Bouwhelm
• Doorwerkpak
• Veiligheidsschoen
• Veiligheidslaars
• Gehoorbescherming
• Veiligheidsbril
• Stofbril
• Stofmasker
• Volgelaatsmasker
• Werkhandschoen
• Metselhandschoen
• Kniebeschermers