Maak het zelf met geneeskrachtige kruiden

Het bereiden van planten is een vak op zich, maar op een ambachtelijke manier tinctuur, likeur of olie maken met kruiden kan iedereen. Experimenteren, proberen is dikwijls nodig om ervaring op te doen.

Vers of sap

Je kan natuurlijk kruiden vers of als sap gebruiken. Jonge blaadjes opeten, het sap uitpersen en verdund opdrinken is de meest directe en zeer sympathieke vorm van kruidengebruik, alleen is dat niet altijd mogelijk, omwille van (1) de slechte smaak van sommige planten, (2) het seizoensgebonden gebruik, (3) het eventueel niet goed vrijkomen van werkzame stoffen en (4) het onpraktische om in te nemen. Daarom zijn vele kruiden door de eeuwen heen altijd verwerkt geweest tot tinctuur, likeur en siroop en dat doen we nu nog steeds.

Waterige aftreksels

Als je planten laten trekken in water, zullen bepaalde werkzame stoffen die in de plant aanwezig zijn, oplossen en overgaan in het water. Op die manier kun je gebruik maken van geneeskrachtige stoffen en smaakstoffen van de plant zonder de plant zelf op te eten. Of stoffen overgaan in het water is afhankelijk van de oplosbaarheid van die stoffen, het gebruikte deel van het kruid (wortel, blad, bloem..), van de oplosvloeistof (water, alcohol), van de temperatuur en de manier of duur van het uittrekken (extraheren)

Infuus is een warm aftreksel

De meestal gedroogde planten worden 10 tot 15 min. getrokken in water van 90°C. Vooral gebruikt voor zachte plantendelen zoals blad en bloemen (grof gesneden) en voor kruiden met temperatuurgevoelige bestanddelen zoals glycosiden, etherische olie en alcaloïden uit de nachtschade-familie.

Maceraat is een koud aftreksel

De gedroogde planten worden meestal langer 30 min. tot 8 uur getrokken in water op kamertemperatuur 20°C. Vooral voor slijmstofhoudende kruiden zoals Lijnzaad en Heemst.

Decoct is een afkooksel

De gedroogde planten worden meestal kort gekookt of tegen de kook aangehouden 100°C. Vooral in gebruik voor hardere plantendelen zoals wortels of schors (fijner gesneden dan blad),die hun werkzame stoffen minder snel vrij geven en voor hittebestendige bestanddelen zoals de meeste alkaloïden, saponinen en looistoffen.

Deze 3 basisbereidingswijzen kunnen ook gecombineerd worden bvb. maceraat-infuus, decoct-infuus. Doseringen zijn erg belangrijk, maar ook afhankelijk van de persoon (gewicht), van de kwaal (acuut of chronisch) en de gebruiksduur. Gemiddelde dosering is een goed gevulde eetlepel per kopje 3 maal daags gedurende 1 tot 3 weken. Een eetlepel is fijn gesneden ongeveer 4gr. blad of bloem, 7gr. zaad en 8gr. wortel. Een kopje kan ongeveer 150ml water bevatten.

Extracten

• Worden bereid door concentreren (uitdampen of vernevelen) van aftreksels uit planten.
• Droge extracten zijn bijna helemaal uitgedampt, vochtgehalte is laag, ongeveer 10%.
• Weke extracten zijn stroperig, vochtgehalte is maximum 25 %.
• Vloeibare extracten, 1 deel bereiding komt overeen met 1 deel grondstof.
• Nebulisaten zijn droog extracten bekomen door het vernevelen en dan snel drogen van het aftreksel in een droogkamer. Deze bereidingswijzen zijn als liefhebber moeilijk te maken.

Tincturen of alcoholaturen

Zijn aftreksels van planten in alcohol i.p.v. water. Afhankelijk van het kruid kan het ethanolgehalte verschillen van 30% tot 90%. Bereiden kan door percoleren, macereren (laten trekken) of oplossen van extracten. Basisbereiding voor eigen gebruik: 200gr. kruid op 1 liter alcohol van 30 tot 60%, dit is een gewichtsverhouding van 1 op 5, alles 1 tot 2 weken laten trekken op kamertemperatuur (macereren), zeven, uitpersen, de verloren gegane alcohol aanvullen en afvullen in druppelflesjes van bv. 50cc. Ook andere gewichtsverhoudingen zijn mogelijk (1:2 tot 1:10). Op deze eenvoudige manier kun je van de volgende planten een moedertinctuur gemaakt worden:
Meidoornbloemen en blad, Guldenroede (bloeitoppen), Sintjanskruid (bloeitoppen), Moederkruid (bloem en blad), Vrouwenmantel (hele plant), Moerasspirea (bloemen met wat steel en vooral van de wortel), Goudsbloem (bloemblaadjes), Sleutelbloem (wortel), Echte valeriaan (wortel), Rode zonnehoed (bloem en blad), Echte salie (blad) en Tijm (kruid of afgeritst blad met bloem).

Medicinale wijn

Aftreksel van 50gr. fijngesneden verse of 25 gr. gedroogde kruiden in een liter wijn (verhouding 1:20). De gebruikte hoeveelheid kruid per liter is kleiner dan bij de tinctuur (1:5), vooral om een betere smaak te krijgen en is dan ook beter te gebruiken als preventie bij kwalen. Dosering bij het gebruik ongeveer 2 maal daags 100cc.

Voorbeelden:

• Bedstro in droge witte wijn (Maitrank)
• Bitterstofplanten: Absintalsem (5g) samen met bvb.Venkelzaad (25g) en Citroenmelisseblad (20g) als aperitivum en digestivum 1 week trekken in 1 liter alcohol 40° en 50g suiker toevoegen.

Etherische olie

Worden meestal uit planten gewonnen via stoomdistillatie. Dampbaden nemen of het opsnuiven van geurstoffen uit het kruid is een primitieve en gemakkelijke toe te passen vorm van distillatie. Planten met etherische olie (Kamille, Venkel, Rozemarijn, Lavendel) kunnen goed in vette olie afgetrokken worden. Etherische olie lost goed op in vette olie en is als massage-olie te gebruiken. De vette olie zorgt ervoor dat de etherische olie niet irriterend werkt op de huid. Vermijd wel het contact met de slijmvliezen en de ogen. Maximum 5% etherische olie in 95% vette olie.

Voorbeeld:

95 cc amandelolie met 5 cc Betula lenta en/of Echte kamille als pijnstiller.

Kruidenolie

Net zoals je kruidenthee maakt door planten te laten trekken in water, kun je ook kruidenolie maken door planten te macereren in vette olie. Elke vette olie kan gebruikt worden, maar traditioneel werd veel olijfolie gebruikt, in de farmacopee ook sesamolie en amandelolie. Nu steeds meer de dure jojoba-olie die niet snel ranzig wordt. Verhouding olie - kruid kan wisselen, gemiddeld 100gr. vers of gedroogd kruid op 1liter olie, bij het gebruik van verse planten kun je best het vrij gekomen water verwijderen door uitdampen of afgieten. Bij gedroogde planten , die weinig water bevatten, heb je daar geen problemen mee.

Voorbeeld: Sintjansolie

100gr. verse bloeitoppen van Hypericum perforatum in 1 liter amandel-, zonnebloem- of olijfolie gedurende 1 tot 2 weken macereren, laten trekken in de zon. Daarna uitzeven en uitpersen, laten rusten en daana nogmaals uitzeven. Eventueel de geur en de werking verbeteren door toevoeging van etherische olie van lavendel. ook toevoeging van 5% tarwekiemolie om het ranzig worden tegen te gaan is mogelijk. Best bewaren in kleine (100cc) goed afsluitbare flesjes, volledig gevuld om ranzigheid tegen te gaan. Te gebruik als massage-olie, als huidolie voor ruwe en droge huid, bij lichte brandwonden, tegen zenuwpijnen (gordelroos).

Siroop (Sirupus)

is een mengsel van water en suiker (honing) met toevoeging van werkzame stoffen, hier dus planten onder vorm van waterig aftreksel (thee), sap, tinctuur, extract of etherische olie. De verhouding water en suiker volgens de Belgische farmacopee is 350cc water op 650gr. suiker, maar voor eigen gebruik zijn gelijke delen water en suiker 500cc / 500g) ook mogelijk. Bereiding: Water verwarmen en het suiker al roerend oplossen, warm afvullen in flesjes. Variaties: Water vervangen door sterke kruidenthee, geschikte kruiden zijn Tijm (Thymus vulgaris) en Heemst (Althaea officinalis). Suiker vervangen door honing (mellitis), verse kruiden macereren in vloeibare, eventueel licht verwarmde honing.

Kruidenlikeur

Is meestal een soort tinctuur op basis van brandewijn, jenever e.d. gemengd met suiker of siroop. Basisverhouding kruid / jenever (1 op 20) gemengd met siroop (suiker/water 1 op 1) is 1 liter jenever (30% alcohol) met ½ liter siroop. Een voorbeeld: Salielikeur: 50 gr. salieblaadjes 1 week (kan ook langer) in 1 liter brandewijn trekken, uitzeven en mengen met ½ liter siroop. De likeur nog 1 week laten rusten en dan in ½ liter-flesjes doen.

Info foto: Uitgezeefde tincturen van Vlier (Sambucus) en Rozenwortel (Rhodiola).