Wateroverlast door regenval: wat kan er gedaan worden?

Sinds het begin van de 21ste eeuw komen warme zomers met af en toe zware neerslag meer voor. De korte heftige buien leiden aan het begin van de 21ste eeuw veelvuldig tot wateroverlast, zoals ondergelopen straten en kelders. De overheid zal de infrastructuur moeten aanpassen, maar zal mogelijk ook een beroep moeten gaan doen op de inwoners van het land. Het weer sinds 2010 lijkt een trend te bevestigen van zware regenval in de zomer. Her en der door het land staan de straten blank. Sommigen maken van de nood een deugd door op hun luchtbed door de straten te dobberen, maar voor de meeste mensen is het een last. Deze zomer heeft niet alleen in Nederland een afwijkend weer, maar ook elders in Europa. In Noorwegen is het erg warm, terwijl delen van Italië en Oostenrijk juist relatief koud en nat zijn. Klimatologen waarschuwen al langere tijd voor extreme regenval in de zomers, als gevolg van klimaatverandering.

Gemeente

Door de gemeenten wordt het beleid voor hemelwater en grondwater vastgelegd in het gemeentelijk rioleringsplan (GRP). Extreme neerslag wordt nu grotendeels afgevoerd via het rioleringsstelsel. In het verleden werden de rioleringsvoorzieningen aangepast aan het mogelijke aanbod van water. Het is niet realistisch om de capaciteit van het hele rioolstelsel te vergroten en derhalve zijn er veelal aanvullende maatregelen te nemen, zoals:

• waterbezinkbassin, dit is een tijdelijk opslag voor water, welke alleen gebruikt wordt in periode van een vergroot wateraanbod.
• wadi's, in plaats van regenwater via het riool af te voeren, kan er een kunstmatige rivierbedding aangelegd worden, waarna het water in de bodem infiltreert.
• infiltratie, aanvullend op de wadi's kan er voor gekozen worden om regenwater te infiltreren door middel van drainagekratten of buizen.

De Nederlandse wetgeving is in 2008 gewijzigd (in de Wet verankering en bekostiging van gemeentelijke watertaken), waarbij gemeenten ook nieuwe mogelijkheden krijgen, zoals de hemelwaterverordening. In deze verordening zijn 2 onderdelen te onderscheiden:

• Het stellen van voorwaarden aan het lozen van hemelwater (en/of grondwater);
• Het beëindigen van lozingen van afvloeiend hemelwater(en/of grondwater), hetgeen neerkomt op afkoppelen;

Veelal maken gemeenten geen gebruik van het laatste onderdeel van de verordening, waardoor de gemeente dus noodgedwongen de capaciteit van rioolstelsels dient te vergroten. Een aantal gemeenten is begonnen met het verstrekken van subsidies om de problemen bij de bron aan te pakken.

De bron

Aanpassingen van het rioolstelsel pakken het probleem niet bij de bron aan. De bron is de overvloedige regenval veroorzaakt door klimaatveranderingen. De overheid kan dit proces niet stoppen, want dit vereist een wereldwijde ingrijpende aanpak.
Gezien vanuit de beheerders van het rioolstelsel zijn de aansluitingen op het rioolstelsel de bron en dit valt wel degelijk aan te pakken. Zoals omschreven kunnen gemeenten voorwaarden stellen aan het lozen van hemelwater, maar ook lozingen beëindigen. Kortom het afvoeren van regenwater op het riool door huishoudens, kan in de toekomst weleens niet zo van zelf sprekend zijn.

Dit geldt bijvoorbeeld ook voor het wassen van de auto op straat. De lokale overheid kan besluiten om het regenwater van de straten af te voeren naar wadi’s waarna dit in de grond infiltreert. Auto’s wassen zou in een dergelijk geval vervuiling op straat achterlaten en daarmee een bron van vervuiling vormen voor het grondwater.

Veelal blijft de bron ongemoeid, maar in de toekomst zullen eisen voor nieuwbouwwoningen strenger worden, waarbij meer eisen gesteld worden aan de hemelwaterafvoer.

Wat verslechtert de waterafvoer?

Ondanks de vergrote regenval zijn de Nederlandse riolen veelal ruimschoots voorbereid op een groot aanbod aan (regen)water. Er zijn een aantal oorzaken te noemen, die het aanbod aan water nodeloos vergroot hebben. Dit zijn:

• het bestraten van tuinen om het onderhoud te vereenvoudigen: planten houden van nature water vast en water stroomt over de bestrating naar het riool
• Veel nieuwbouw heeft plaatsgevonden in open ruimtes tussen bestaande bebouwing: dit betekent extra aansluitingen op het riool
• Gemeenten hebben veelal parkeermogelijkheden uitgebreid, wat ten koste ging van perken en dus natuurlijke buffers
• Onvoldoende investering in rioleringen: de investering in rioolcapaciteit heeft vaak geen gelijke tred gehouden met de uitbreiding van dorpen en steden, waardoor de hoofdafvoer te veel te verwerken kreeg.

Wat kunnen huishoudens doen?

Het is, anno 2014, gemeengoed om het water van de daken rechtstreeks af te voeren op het riool en tuinen volledig te bestraten. Ondertussen is het een illusie te verwachten dat de rioolcapaciteit overal vergroot kan worden. Vroeg of laat zullen gemeenten dan ook een beroep doen op de inwoners.
Inwoners kunnen nu al het nodige doen en in vooruitstrevende gemeenten is er ook ruimte voor subsidies. De mogelijkheden zijn:

• het bufferen van water door:
1. het plaatsen van regentonnen onderaan de regenpijp om regenwater op te vangen. Dit regenwater kan gebruikt worden voor de tuinen.
2. Het gebruik van regenwater om toiletten door te spoelen. De burger gebruikt dan minder drinkwater en zorgt voor een minder regenwater aanbod tijdens regenbuien.
3. Vijver: het water kan ook geloosd kunnen worden op een vijver.
• Het dak aanpassen: door er groene daken van te maken. Het beplanten van daken vermindert de piek in regenwateraanbod doordat het deels een bufferende functie heeft, maar ook het regenwater afremt op haar weg naar het riool. Bijkomend voordeel van groene daken zijn de langere levensduur en de isolerende werking (in de zomer koel en in de winter warm).
• Verwijderen van (onnodige) bestrating: bestrating kan vervangen worden door grind. Grind laat water goed door. Indien onder het grind worteldoek aangebracht wordt, is het onderhoud te overzien (en waarschijnlijk over een jaar genomen gelijk aan bestrating).
• Infiltreren: het regenwater kan ook rechtstreeks in de grond infiltreren. Dit is een goede optie in zandrijke gebieden. De regen dringt dan de grond in via drainagekratten of een aan te leggen grindbed (zie ook verwijderen van bestrating)

Subsidies

In een aantal gemeenten zijn er subsidies op de aanschaf van regentonnen. Vooruitziende gemeenten erkennen de problemen met extreme regenval en geven subsidies om de burger te stimuleren. Bekende subsidies zijn:

• subsidie van regentonnen
• Subsidie van vergroenen van daken

Per gemeenten verschillen de regelingen, maar de grote steden (Den Haag, Rotterdam, Amsterdam) hebben allen een regeling voor groene daken. De totale omvang aan subsidie is beperkt en het is dus raadzaam vooraf te informeren bij de gemeenten.