De uitzonderlijke eigenschappen van schermbloemigen

De natuur kent in haar oneindige verscheidenheid plantensoorten die als kruid of als groente een waardevolle bijdrage leveren aan de gezondheid van mens en dier. Een plantensoort die een voorname plaats heeft verworven als geneesmiddel, als keukenkruid en als groente is de familie der schermbloemigen. De soort kent zo`n drieduizend varianten.

Een kennismaking met de schermbloemige

De naam schermbloemige of umbellifeer verwijst naar de bloeiwijze waarbij alle zij-assen ( bloemstelen ) uit één punt ontspringen en de vorm van een scherm aannemen. De schermvorm kan variëren van boven ongeveer plat tot helemaal bol. Aan de voet van de zij-assen zit meestal nog een krans met schutblaadjes. Het eerste jaar vormt zich een krachtige wortelstok. In het tweede jaar en bij sommige planten soms pas in het derde jaar, komt dan de bloem tot ontwikkeling. Elk bloemetjes op zich is eigenlijk niet zoveel bijzonders maar tezamen brengen zij een spectaculair effect teweeg.

De berenklauw en de aartsengelwortel hebben prachtige bolronde schermen die menig park en botanische tuin sieren. Vaak zie je na de bloeitijd de gedroogde planten terug in fraaie bloemstukken. Dille en venkel zijn voorbeelden van schermbloemigen met platte schermen.

Veel schermbloemige planten zijn geheel eetbaar. Dit wil zeggen dat zowel het loof, de zaden en de wortels voor consumptie geschikt zijn. De faam van de schermbloemigen is gelegen in de slijmoplossende, de vochtafdrijvende- en de ontkrampende werking. De aromatische vruchten bevatten veel etherische olie die wordt gewonnen door ze fijn te stampen of te malen.

Naast de eetbare soorten zijn er toch ook een aantal die uitgesproken giftig zijn. Voorbeelden hiervan zijn de gevlekte scheerling, de waterscheerling en de dolle kervel. Het is bekend dat de oude Grieken mensen ter dood veroordeelden door de gifbeker. Ook de oude Griekse wijsgeer Socrates trof dit lot. In zijn geval werd hij veroordeeld tot het drinken van een aftreksel van de gevlekte scheerling ( Conium maculatum )

Schermbloemigen zijn er in soorten en maten. Een van de kleinste en fijnste, ook qua smaak, is de kervel. De grootste is zonder enige twijfel de reuzen- of kaukasische berenklauw ( Herculaneum mantegazzianum ). Aan het eind van de maand april of begin mei schiet de plant uit de grond. Eerst blijft zij nog relatief laag en vormt zij een rozet van grof gezaagde en diep ingesneden bladeren. De bladeren worden minstens één tot anderhalve meter lang. De stengel van een uitgegroeide plant heeft een doorsnede van zo`n tien centimeter. In het tweede, soms ook wel pas in het derde jaar, groeit de berenklauw uit tot een circa drie meter hoge plant, een reus met een enorme biomassa. Wie het spul niet binnen de perken houdt heeft in korte tijd een flink bos berenklauwen staan, want na de bloei zaait het zich snel uit. De berenklauw is gevreesd om zijn brandharen aan stengel en bladeren. Wie de plant onverhoeds aanraakt kan, vooral door de werking van het zonlicht, vrij ernstige brandwonden oplopen.
In het volgende hoofdstuk volgt een selectief overzicht van enkele bekende kruiden en groenten en hun bereidingswijze

Kruiden en groenten, een smakelijke melange

In de loop der tijden, zeg maar vanaf de Middeleeuwen tot heden, zijn schermbloemige planten gekweekt tot tuinkruid en groente. De bekendste groente is ongetwijfeld de peen. Andere tot groente gekweekte planten zijn de knol- en bleekselderij, de knolvenkel en de pastinaak. Als keukenkruid of specerij zijn peterselie, selderij en de lavas, ook bekend als de maggiplant, populair. Daarnaast zijn zaden, blad en vruchten vaste ingrediënten voor de inmaak en toevoeging voor vlees- en deegwaren. Voor deze doeleinden wordt dille, venkel, anijs, karwij, koriander en komijn gebruikt.

( Aarts )Engelwortel ( Angelica sylvestris ) en ( Angelica archangelica )
De plant stamt oorspronkelijk uit Noord -Europa. De planten groeien uit tot 2½ meter met enorme bladeren en ronde sterk geurende geel-groene bloemschermen. Het eerste jaar vertoont de plant veel blad maar geen stengels. In het tweede- of pas in het derde jaar groeit de plant uit tot zijn enorme lengte.

In de Noorse en Zweedse keuken valt de engelwortel niet weg te denken. De angelica wordt reeds beschreven in de Middeleeuwse- en andere oude literatuur. Van de hooggeroemde wortel gaat een bloedreinigende en ontgiftende werking uit. De plant kan in zijn geheel worden gegeten, rauw of gekookt. Zij bevat tal van mineralen die gunstig op het lichaam inwerken. De engelwortel wordt verwerkt in brood, gebak en pudding en is een essentieel bestanddeel van likeuren als de Chartreuse en de Bénédictine.

Anijs ( Pimpinella anisum ) Anijs is uitstekend voor de darmen vanwege de ontkrampende werking. Bovendien werkt het slijmoplossend bij hoest. De anijs geniet algemene bekendheid dankzij de tabletten waarmee de anijsmelk wordt gemaakt. Denk ook aan de muisjes op het beschuit waarmee een geboorte wordt gevierd. Zij bevatten anijszaad.

Bevernel ( Pimpinella Major )
Het kruid wekt de slijmproductie van de bronchieën op.

Dille ( Anethum graveolens )
Dille wordt als toekruid gebruikt in sla, sauzen, azijn en bij de inmaak van o.a. komkommers en augurken. Dille is van oorsprong afkomstig uit Voor-Azië. De plant is rijk aan etherische olie en bevat vitamine C. De werking van de zaden is verwarmend, krampstillend, slijmoplossend en opwekkend voor de klieren. Het belang van dille voor de moestuin is groot. Daar wordt de plant tussen andere groenten gekweekt om door haar geur schadelijke insecten af te schrikken.

Karwij ( Carum Carvi ) en Koriander ( Coriandrum sativum ).
Beide kruiden worden in likeur en in broodjes en koek verwerkt. Karwij wordt gebruikt voor de bekende "Kummellikeur". Koriander is een vast bestanddeel voor de bereiding van diverse worstsoorten. In wildbraat, ragout en kruidenazijn is koriander een onmisbare specerij. Koriander komt ook voor in likeursoorten als de "Karmelietergeest" en wordt in Zwitserland gebruikt als broodkruid in de beroemde "Basler Läckerli".

Kervel ( Anthriscus cerefolium )
De smaak van kervel treedt minder sterk op de voorgrond. Kervel vormt een bestanddel van de "fines herbes". Als fijn
kruid is zij te vinden in roomkaas, kruidensalades en soep. Het kruid wordt gebruikt in het oude Twentse streekgerecht "Kruudmoes". Kervel verliest haar aroma als zij in bloei staat. De blaadjes moeten vers gebruikt worden.

Komijn ( Cuminum cyminum )
Komijn is bekend van de pitjes in de leidse- of komijnekaas. De zaden werken verwarmend, zweetafdrijvend en bevorderen de menstruatie en de spijsvertering. Het is een uitstekend middel tegen het verdrijven van gassen. Komijn wordt in de Kummellikeur gebruikt.

Lavas ( Levisticum officinalis )
Levisticum komt van het Latijnse woord levare wat verlichting betekent. De lavas wordt ook maggiplant genoemd. Van de plant, die wel twee meter hoog kan worden, wordt het maggi-aroma gemaakt. De plant is onmisbaar in de moestuin. Het verse of gedroogde blad wordt gebruikt als smaakmaker in soep, salades en vleesgerechten. De gedroogde plant wordt wel gebruikt als ingrediënt van thee bij oedeem en andere vochtstuwing in het lichaam.

Pastinaak ( Pastinaca sativa )
Pastinaak wordt ook Witte peen genoemd. Van de pastinaak wordt de wortel gegeten. Deze zijn gemiddeld zo`n twintig centimeter lang. De smaak houdt het midden tussen knolselderij en peen. De wortel kan zowel rauw als gestoofd worden geconsumeerd. Zij bevat veel vitamine C en insuline. De pastinaak kwam in de middeleeuwen naar West Europa. Voordat de aardappel populair werd was de pastinaak het belangrijkste volkvoedsel in Europa. Zij vormde een bestanddeel van de hutspot die ten tijde van "Leidens ontzet" gegeten werd.

Peen ( Daucus carota )
Peensoorten zijn waspeen, bospeen, winterpeen, witte peen en ronde peen.
Oorspronkelijk is peen afkomstig uit het Middellandse Zeegebied. De ons bekende peen is ontstaan door een kruising van witte peen en reuzenpeen. Ons gewone worteltje valt niet meer weg te denken van de menukaarten en is een van de meest geconsumeerde groenten in ons land. De peen is zeer rijk aan bèta-caroteen, die in ons lichaam wordt omgezet in vitamine A. Peen regelt de spijsvertering, werkt gunstig op leverfuncties, houdt de ontlasting zacht en heft verstoppingen op.

Peterselie ( Petroselinum crispum )
Peterselie is inheems in het Middellandse Zeegebied. Het kruid is toepasbaar in tal van gerechten, vooral daar waar zware spijzen om hulp van vertering vragen. Peterselie is rijk aan vitamine A en vooral vitamine C. Van de plant worden het gedroogde blad, de wortel en de vruchten gebruikt. Als specerij wordt het verse blad gebruikt. Peterselie wekt de eetlust op, bevordert de spijsvertering, de waterlozing en de menstruatie. De plant hoort thuis in de aphrodiciactische keuken. Dankzij de gunstige eigenschappen wordt peterselie gebruikt als een geneeskrachtig kruid dat wordt gebruikt tegen mond, keel en oorpijnen en doder van ziektekiemen.

Selderij ( Apium graveolens )
Zowel het blad, de stengel en de knol bevatten rijkelijk vitamine A, B en C. Zowel de knol als het blad werken buitengewoon bloedzuiverend. In de Middeleeuwen bereidde men er een geneesmiddel van tegen waterzucht. Het is goed voedsel bij ziekten van lever, nieren, blaas, hart en zenuwen. Niet alleen de groentensoep maar ook talrijke gerechten winnen door toevoeging van selderij aan smaak. De vlezige stengelbladen heten bleekselderij, een exquise groente. De knol, rauw, fijngesneden of licht gestoofd vormt het kernstuk van de "Waldorfsalade".

Venkel ( Foeniculum vulgare )
Venkel is een inheemse plant in het Middellandse Zeegebied. In Italië en Spanje is de plant een vast ingrediënt voor salades. Zowel het blad, de zaden en de wortel worden geconsumeerd. De Venkel is een twee-jarige tot overblijvende plant met een 90 - 150 cm hoge stengel. De venkelolie die uit de zaden wordt geperst heeft een geneeskrachtige werking. Het maakt hoest losser en verzacht deze. Het verdrijft gassen en verwarmt de maag. Bij worteltjes wordt venkelsaus geserveerd.

Lees verder

© 2007 - 2024 MayBWilder, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Paarse morgenster of haverwortelPaarse morgenster of haverwortelPaarse morgenster is een één of tweejarige plant met een mooie paarse bloem die in de siertuin niet zou misstaan. Hij wo…
Venkel, venkel is voedsel maar ook geneeskrachtigVenkel is een groente die heerlijk is bij onder andere vis. Maar venkel heeft ook geneeskrachtige kwaliteiten. Venkel, a…
Bloemen en planten in en om het huisBloemen en planten in en om het huisBloemen en planten in huis en tuin. Iedereen houdt ervan. Ben je niet geboren met groene vingers? Geen nood, met onderst…
Vergeten groente of Oud-Hollandse groente weer in trekVergeten groente of Oud-Hollandse groente weer in trekDe jongere generaties kennen misschien nog enkele oude groentesoorten van naam, maar het uiterlijk en de smaak ervan wor…

Kruiden kweken in pottenOm kruiden te kweken heb je geen grote moestuin nodig. Vele kruiden kan je ook kweken in potten op je balkon of terras,…
Geraniums en pelargoniumsGeraniums en pelargoniumsDe geranium is een makkelijke plant die het hele seizoen bloeit. Sommige soorten hebben hele grote bloemen. Helaas heeft…
Bronnen en referenties
  • Kruiden Alerlei, uitgeverij Market Books bv Baarn, 1979
  • Lexicon der geneeskruiden, Mellie Uyldert, uitgeverij de Driehoek, Amsterdam
  • Plantengids, uitgeverij Elsevier 1969
  • Wikipedia
MayBWilder (21 artikelen)
Laatste update: 06-10-2007
Rubriek: Huis en Tuin
Subrubriek: Tuin
Bronnen en referenties: 4
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.