Algemene informatie over het telen van kruiden

Voor het telen van kruiden hoef je niet eens een tuin tot je beschikking te hebben aangezien een zonnige plaats op vensterbank vaak al voldoende is. Het merendeel van de kruiden hebben tijdens hun groei veel warmte en zonlicht nodig om op smaak te komen en de wisselende Hollandse zomers kunnen in een slecht jaar simpelweg te koud zijn. Wil je het maximale uit je kruidentuin halen kies dan voor kruiden die niet alleen lekker en handig zijn in de keuken maar ook behulpzaam zijn bij het bestrijden van diverse gezondheidsproblemen.

Inhoud

• Algemene informatie
• Zaaien en uitplanten
• Oogsten
• Bewaren
• Aan de slag

Algemene informatie

Het merendeel van de kruiden die in Nederland zijn te verkrijgen komen van oorsprong uit warme(re) oorden en hebben dan ook veel zon en warmte nodig tijdens het kiemen en hun groei. Aangezien de Hollandse zomers niet altijd even warm zijn is het aan te raden kruiden te telen in een kas, in potten of binnenshuis op een warme en zonnige plaats in de vensterbank. Wat overigens niet betekend dat het telen van kruiden in de koude grond (in de tuin buiten) onmogelijk is, maar je zult wel de nodige maatregelen moeten nemen om de kruiden te beschermen tegen de eventuele kou en gure noord/noordoosten wind.

Kruiden zijn van oudsher al bekend en werden niet alleen gebruikt om smaak te geven aan gerechten maar vaak ook om hun medicinale eigenschappen en insecten en knaagdieren werende werking. Je kunt overwegen om naast de meest gebruikte keuken-kruiden ook een aantal kruiden te telen die nuttig kunnen zijn buiten de keuken en kunnen helpen bij kleine ongemakken.

Zaaien en uitplanten

Bij het merendeel van de kruiden kun je dezelfde manier van telen, verspenen en/of uitplanten gebruiken al zijn er sommige soorten die specifieke eigenschappen hebben op dit gebied. Lees voor het zaaien dan ook altijd de aanwijzingen op de verpakking zodat de kans op het slagen van de oogst het grootst wordt.

Zaaien

Voor het zaaien van kruiden geldt dat je altijd het beste speciale zaai- of stekgrond kunt gebruiken of maak deze zelf door 4/5 delen potgrond te mengen met 1/5 deel brekerzand. Zaai bij voorkeur in een zogenaamde zaaitray - waarbij je één of meerdere zaden per vak zaait - aangezien dit het verspenen en/of uitplanten van de zaailingen in een later stadium aanzienlijk makkelijker maakt. Twijfel je over hoe diep je moet zaaien? Houd dan de algemene regel 'hoe groter het zaadje hoe dieper in de grond, hoe kleiner het zaadje des te ondieper moet het gezaaid worden' aan. Dek de zaden na het zaaien af met een dun laagje aarde, druk deze niet aan - hoe dichter de aarde des te moeilijker kan het zaadje kiemen - en geef heel voorzichtig water. Zet de zaden vervolgens weg op een zonnige plaats in de vensterbank of kas.

Bij kruiden die zeer veel warmte nodig hebben tijdens het kiemen is het aan te raden de zaaitray af te dekken met een stuk doorzichtig plastic. Het plastic zorgt ervoor dat de luchtvochtigheid in de tray op peil blijft en helpt de aarde om sneller op te warmen. Verwijder het plastic zodra de eerste plantjes boven de grond uitkomen om ze niet belemmeren tijdens hun groei.

Verspenen

Mocht je heel vroeg gezaaid hebben of het kiemen sneller zijn gegaan dan je had verwacht dan kan het nodig zijn de zaailingen te verspenen voor ze hun definitieve plaats buiten krijgen. Verspenen is het verplaatsen van de zaailingen van de zaaitray naar een pot zodat ze rustig groter en sterker kunnen worden voor ze hun definitieve plaats buiten krijgen. Mocht je de kruiden uiteindelijk buiten in een pot gaan telen dan is het aan te raden de zaailing direct te verspenen in de juiste maat pot zodat je haar later niet nog een keer hoeft te verpotten. Voor kruiden die je in de pot wilt telen is het aan te raden een pot met een diameter van minimaal twaalf centimeter te gebruiken, voor kruidend die later buiten uitgeplant worden is een pot met een diameter van zes of negen centimeter voldoende.

Afharden & uitplanten

Voor het uitplanten van kruiden of het buiten zetten van de kruiden in potten wordt in het algemeen aan te raden te wachten tot na IJsheiligen - de viering van de naamdagen van diverse katholieke Heiligen in de periode van 11 tot en met 14 mei -. De reden hiervoor is dat de vorst na deze periode vaak volledig uit de grond is en de kans op (nacht)vorst zo goed als nihil. Bij sommige kruiden is het aan te raden ze eerst 'af te harden' voor je ze buiten plaatst of uitplant wat simpelweg betekent dat je ze een week lang gedurende de zonuren van de dag buiten zet en ze voor zonsondergang weer binnen haalt. Op deze manier kunnen de kruiden rustig wennen aan de - veelal koudere - buitentemperatuur en is de kans dat hun groei wordt verstoord zo klein mogelijk. Wil je de kruiden in de koude grond uitplanten dan kan het raadzaam de grond twee tot drie weken van te voren 'op te warmen' door er een zwart zeil overheen te spannen. Zorg ook dat de grond goed is voorbewerkt voor je begint met uitplanten; maak de tuin vrij van onkruid, spit de aarde goed om en bemest indien nodig. Plant de kruiden bij het uitplanten even diep als dat ze stonden in hun pot en zorg dat de bladeren vrij zijn van de grond. Druk de aarde na het planten voorzichtig aan en geef de eerste dagen na het uitplanten voldoende water.

Houd bij de kruiden in potten rekening met het feit dat je ze ongeveer acht weken na het planten in de pot moet gaan bij mesten. Aangezien een pot veel minder aarde bevat dan bijvoorbeeld een tuin heeft ze ook minder voedingsstoffen. Bij het gebruik van potgrond is na ongeveer acht weken het merendeel van de voeding verbruikt en is het nodig de grond te verrijken om de kruiden zonder problemen verder te laten groeien.

Oogsten

Het oogsten van kruiden is zeer gemakkelijk aangezien je simpelweg de hoeveelheid oogst die je nodig hebt. Het is aan te raden de kruiden met een scherpe kruidenschaar van de moederplant te knippen zodat je haar zo min mogelijk beschadigd. Voor kruiden die buiten staan geldt dat je het beste kunt oogsten op een droge dag aangezien je de kruiden dan niet meer hoeft te drogen en er dus zo min mogelijk smaak verloren gaat en bij sommige soorten geldt dat je ze het beste in de middag kunt oogsten aangezien de plant dan de meeste olie bevat die haar haar geur en smaak geeft. Voor kruiden waar je alleen de bladeren van gebruikt is het raadzaam deze met name in het voor- en najaar te oogsten omdat ze dan de meeste smaak bevatten.

Bij veel kruiden is het aan te raden met enige regelmaat de bovenste takken van de de plant te oogsten zodat ze meer energie gaat steken in het aanmaken van nieuwe takken in de hoogte in plaats van in de breedte waardoor je langer plezier van je kruidenplant zult hebben.

Bewaren

Voor vrijwel alle kruiden geldt dat je ze eenmaal geoogst zo snel mogelijk dient te verwerken aangezien ze snel aan smaak en geur verliezen. Verse kruiden die zijn los geknipt kun je (helaas) maar heel kort bewaren en hun levensduur kan hoogstens met enkele dagen worden verlengd door de onderste deel van de takken kaal te knippen, ze in een glas water te zetten, af te dekken met een boterhamzakje en weg te zetten in de koelkast. Wil je toch altijd kruiden bij de hand hebben zonder iedere keer je plant te moeten 'kaalplukken' dan kun je overwegen de kruiden te drogen of in te vriezen.

Kruiden drogen

Je kunt kruiden gemakkelijk drogen waardoor ze - in een goed afgesloten glazen pot en mits bewaard op een koele en donkere plaats - met een gemak tot een jaar houdbaar blijven. Voor het drogen van kruiden bind je diverse takken samen en hangt deze in een koele en droge ruimte enkele dagen te drogen. Bij takken met kleine bladeren zoals tijm of rozemarijn 'rits' je de bladeren na het drogen simpelweg van de tak en voor kruiden met grote bladeren zoals basilicum kun je er voor kiezen ze fijn te malen of heel te houden.

Kruiden invriezen

Bij het invriezen van kruiden is het aan te raden de kruiden direct in de juiste hoeveelheden te verdelen voordat ze worden ingevroren aangezien je ze eenmaal bevroren niet meer uit elkaar krijgt zonder ze te beschadigen. Voor het invriezen spoel je de kruiden eerst goed schoon onder koud stromend water waarna je ze voorzichtig droog schudt. Doe de kruiden als ze droog zijn in een plastic zakje, bind dicht en vries de kruiden in. Wil je de kruiden vervolgens gebruiken dan kun je ze direct bevroren verwerken, laat ze niet ontdooien aangezien ze dan niet meer eetbaar zijn!

Aan de slag

Popel je om je eigen kruidentuin te beginnen maar kun je geen keuze maken uit de enorme hoeveelheid verschillende soorten dan kunnen deze tien veel gebruikte kruiden je misschien op weg helpen:

Basilicum: Een zeer veelzijdig kruid wat zowel in gedroogde vorm als vers is te gebruiken. Zoet van smaak en zowel te gebruiken in warme en koude gerechten. Tevens staat ze bekend om haar kalmerende werking op lichaam en geest.

Bieslook: Heeft een subtiele uiensmaak en staat bekend om haar vochtafdrijvende werking. Bij voorkeur te gebruiken in koude gerechten aangezien het bij langdurige verwarming haar smaak snel verliest.

Dille: Het kruid laat zich op het gebied van de smaak maar moeilijk omschrijven en kan zowel in warme als koude gerechten worden gebruikt. Tevens staat dille bekend om haar kalmerende werking bij misselijkheid of braken en helpt bij het voorkomen van een slechte adem.

Hysop: Heeft een kenmerkende menthol smaak maar is bitterder dan het kruid munt. Tevens staat hysop bekend om haar kalmerende werking bij bronchitis.

Koriander: Staat bekend om haar verfijnde peperachtige smaak die goed combineert bij pitte gerechten. Koriander kan zowel warm als koud worden gebruikt en staat bekend om haar ontstekingsremmende - en antibacteriële werking.

Munt: Van alle kruiden is de munt misschien wel de bekendste vooral om het feit dat je van haar bladeren verse muntthee kunt zetten. Munt is niet geschikt om te gebruiken in warme gerechten maar combineert goed in koude gerechten zoals salades en vruchtenbowls. Tevens helpt munt bij het verlichten van hoofdpijn en misselijkheid en is goed voor de spijsvertering.

Oregano: Het kruid staat bekend om haar heilzame werking op het immuunsysteem en heeft een kenmerkende zoet, ietwat pittige smaak. Oregano kan zowel in warme als in koude gerechten worden gebruikt.

Peterselie: Is goed voor de spijsvertering en helpt bij het verzachten van menstruatieklachten en klachten rond de menopauze. In de keuken wordt peterselie vooral voor het garneren van gerechten gebruikt maar kan zowel in warme als in koude gerechten worden verwerkt.

Rozemarijn: Is een fris, ietwat bitterzoet kruid dat goed combineert bij vele vis- en vleesgerechten. Rozemarijn is goed voor de huid en heeft een anti-bacteriële werking waardoor ze kan helpen bij het verminderen van eczeem klachten.

Tijm: Tijm heeft een frisse citroenachtige smaak en wordt vaak in haar geheel - als tak - meegekookt in warme gerechten. Op het gebied van je gezondheid kan tijm helpen bij vele kwalen onder andere slapeloosheid en spierpijn en is daarnaast ook ontsmettend.

Lees verder

• Telen van kruiden: Dragon, vrouwenmantel en peterselie
• Basisbeginselen van tuinieren; grond en bemesting
• Natuurlijke bestrijdingsmiddelen voor de moes- & groentetuin
• Het telen van kruiden uit de lipbloemfamilie
• Tips & trucs voor het aanleggen van een moes- of groentetuin