Ontstaan van de Belgische blauwe hardsteen

Belgische blauwe hardsteen is een kalkgesteente dat vele miljoenen jaren geleden ontstond. De steen staat ook gekend als arduin, blauwe steen, hardsteen, kalksteen, Naamse steen en in mindere mate als kolenkalk of bij wijze van spot: stinkkalk. Een laatste benaming, hoewel geheel onterecht, is de petit granit. In tegenstelling tot graniet, wat een stollingsgesteente is, is arduin een afzettingsgesteente. De steensoort wordt gekenmerkt door een zeer typische blauwgrijze uitstraling en de opvallend talrijke aanwezigheid van fossiele resten en fluoriet.

Ontstaan

Belgische blauwe hardsteen ontstond zo'n 420 tot 360 miljoen jaar geleden op de plaats waar zich thans de Belgische Ardennen bevinden. In die periode bevond zich daar een ondiep gedeelte van een tropische zee. Het gesteente ontstond door het achterblijven van kalkdeeltjes bij de getijdenwerking van de zee. Opkomend water voert kalkdeeltjes aan, die bij het zich terugtrekken van de zee weer achterblijven. Onder hun eigen gewicht gaan ze steeds harder op elkaar drukken, tot er zich uiteindelijk massieve lagen beginnen te vormen die alsmaar sterker aan elkaar klitten.

Crinoïdes

Naast de calcietdeeltjes blijven ook de kalkskeletjes achter van zeelelies. In tegenstelling tot wat hun naam doet vermoeden zijn dit geen planten maar diertjes. Ze behoren tot de oudste bewoners van onze planeet en worden om die reden gerekend tot de levende fossielen van ons dierenrijk. Er zijn in totaal zo'n 5.000 soorten uitgestorven diertjes gekend, en ongeveer 600 die nog voorkomen. Er bestaan twee soorten, waarbij de sessiele soort levenslang op een kalkskelet gehecht aan de ondergrond leeft en de haarster, die zich na het larvale stadium loskoppelt van het kalkskelet en zich zo kan voortbewegen. In gunstige omstandigheden kunnen ze heel snel vermenigvuldigen en zo het hele onderwaterlandschap gaan bepalen. Ze komen voor in ondiepe koraalriffen van tropische zeeën tot maximaal zes kilometer onder het zeeniveau. Ze leven van rondzwevende organische deeltjes die ze met hun geveerde armen vangen en naar de mond brengen.

Sponsdieren

Daarnaast bevat Belgische blauwe hardsteen grote fossiele van sponzen. Ze behoren tot de oudst gekende diersoorten op de wereld. Ze hebben een erg eenvoudige bouw: een buisje, waarbij een zijde vastgehecht zit aan de bodem en de andere zijde dient als uitgang voor het water dat langs de zijkanten naar binnen gezogen wordt.

Brachyopode

In het afzettingsgesteente vinden we armpotigen terug: zeediertjes van gemiddeld een tot drie centimeter lang die zich voederen met behulp van een tentakelkrans. De kleinste fossiel ooit gevonden was anderhalve mm en de grootste ooit gevonden was tien centimeter lang. Ze onderscheiden zich van de tweekleppige weekdieren doordat ze een buik- en rugschelp hebben. Ter vergelijking heeft een tweekleppig weekdier zoals bijvoorbeeld de mossel een linker- en een rechterschelp. De armpotigen dragen aan de binnenkant van de rugschelp een kraakbeenachtige gevorkte arm die de lofofoor ondersteunen, vandaar de naam. De lofofoor is een buisvormig orgaan waarmee ze eten naar binnen halen en adem halen. De buikklep is meestal groter dan de rugklep, bovendien bevindt zich hierop een steel waarmee ze zich aan de ondergrond permanent verankeren. Na het grote uitsterven aan het einde van het Perm (zo'n 250 miljoen jaar geleden) zullen ze zich nooit meer herstellen. Thans komen ze enkel nog voor in de diepere delen van de zee. Van de 30.000 soorten die ooit bestonden, leven er nu nog zo'n 200.

Poliepen

Ook poliepen vinden we regelmatig terug in de Belgische blauwe hardsteen. Ook dit zijn zeediertjes die zich vasthechten aan de bodem: ze nemen de vorm van een buisje aan, waarbij de voet van sommige koloniale soorten versmelt met dat van andere individuen. Naar de mondzijde toe hebben ze verende tentakels waardoor ook zij regelmatig aanzien worden voor planten. Bij het afsterven spoelen ze aan en versmelten door de afzetting van het calciet met het gesteente. Binnen de wereld van de hardsteen, worden ze vaak aanzien voor in het water gevallen bijennesten.

Syryngopora

Een sinds 2006 uitgestorven geslacht van kolonievormende koralen.

Het gesteente bevat dus voor een groot deel fossiele resten van faunasoorten die onze planeet en onze contreien zo'n 400 miljoen jaar geleden bevolkten. Daarnaast bevinden er zich ook deeltjes dolomiet, kwarts, pyriet, marcasiet en fluoriet in het gesteente, de zogenaamde secundaire mineralen. Hoe dan ook is calciet met zijn 96% het dominerende materiaal van de blauwe steen.

Ontginnen

De groeves worden gevonden onder een vijftal meter bewerkbare aarde, deze wordt verwijderd zodat men op het gesteente stuit.
De steen wordt ontgonnen door een kolomboor verticale gaten in de harde delen van de groeve te laten boren, op een afstand van ongeveer vijf meter van elkaar. Daarna worden er op precies dezelfde hoogte horizontale gaten geboord in de zijkant van de berg, zodanig dat de uiteinden van de gaten in elkaar doorlopen. In het verticale gat laat men een ijzerdraad zakken, die met behulp van een meterslange springveer doorgeduwd wordt naar het horizontale gat. De uiteinden worden aan elkaar gezet en op een draaiende dieselmotor gezet. Zo ontstaat een zaaglint dat onder hoge snelheid in enkele dagen tijd het blok zal uitsnijden. In het jargon heeft dit blok de tafel. Het lint is geproduceerd van metaal waarin diamant verwerkt zit.

Verzagen

Dit blok wordt door een bulldozer van formaat afgevoerd naar de zagerij, waar men gelijkaardige linten gebruikt om de tafel te versnijden in platen van de gewenste dikte, maar met een minimum van 5 centimeter. Sommige zagerijen gebruiken ronde zagen, maar in beide types is steeds diamant verwerkt om door het harde gesteente te geraken. Bovendien hebben alle types van zagen water nodig om de linten of het zaagblad te koelen. Door de snelle rotatie ontstaat er immers wrijving, waardoor de zagen opwarmen en bijgevolg kunnen knappen of voortijdig verslijten. Het verwerken van tafel tot plaat is een arbeidsintensief gebeuren.