Glazuur als beschermlaag

Glazuur is simpel gezegd een uit klei bestaand materiaal na een zeer hoog smeltpunt. Het wordt toegepast als dunne glasachtige laag die wordt aangebracht op dakpannen, bakstenen, plavuizen, tegels en andere gebakken materialen. Ook keramiek (bijvoorbeeld aardewerk en porselein) wordt in veel gevallen van een glazuurlaag voorzien. Er bestaan verschillende soorten glazuur die in talrijke kleuren kunnen worden verwerkt.

Glazuur als beschermlaag met kleur en fleur

Glazuur dient ter bescherming of versiering of verbetering van het voorwerp. Zo wordt bijvoorbeeld keramiek door het glazuren minder poreus, waardoor het geschikt wordt voor het bewaren van vloeistof. Dakpannen zullen regen en slechte weersomstandigheden beter kunnen trotseren. Tegels in de badkamer laten het water geleiden en zijn makkelijker schoon te houden. Bakstenen zijn in meer opvallende varianten te verkrijgen. En vooral zal glazuur in de verschillende verschijningsvormen kleur en fleur geven aan de voorwerpen.

Er zijn drie temperatuurgebieden waarop glazuur smelt.

• Van 950 tot 1050 graden voor het glazuren van aardewerkklei. Die klei wordt overal in de wereld in Deltagebieden gevonden, vooral in Nederland en Australië.
• Van 1140 tot 1280 graden voor het glazuren van steengoedklei. Vindplaatsen van steengoedklei zijn er eveneens overal in de wereld en vooral in Groot-Brittannië, Frankrijk, USA en Duitsland.
• Van 1220 tot 1300 graden voor het glazuren van porseleinklei. Deze witte klei verglaast en is daardoor waterdicht. De klei is vooral te vinden in Azië en Japan. Vindplaatsen in Europa: Limoges, Sèvre en Meißen leveren klei van mindere kwaliteit.

Glazuren in soorten

Basisglazuur

Een basisglazuur is een gelijkmatig uitgesmolten, glanzend, helder, lichtdoorlatend glazuur in een van de drie temperatuurgebieden. Alvorens een glazuur te ontwerpen maakt men altijd eerst een basisglazuur en voegt er daarna verschillende kleurcomponenten aan toe.

Matte glazuur
Is een basisglazuur die ontstaat na een bewust toegepaste glazuurfout. Die fout veroorzaakt een matheid die in feite een kristalvorming is en ontstaat vooral tijdens het stollingsproces.

Craquelé
Craquelé ontstaat eveneens door een bewust toegepaste fout tijdens het glazuren. Het wordt veroorzaakt door het verschil in oppervlaktespanning van het te glazuren voorwerp en die van het glazuur. Craquelé wordt om esthetische redenen toegepast. Een speciaal soort craquelé kan worden verkregen door Raku waarbij het werkstuk in een zaagselton wordt gelegd. Het zaagsel ontbrandt en veroorzaakt rook. De rook trekt in de craquelé waardoor de barstjes opgevuld worden met roet en er een grillig zwartgeaderd effect wordt bereikt.

Lusterglazuur
Het kenmerk van luster glazuur is de olieachtige gloed die het glazuur bevat. De toevoeging van metaaloxide, in combinatie met de juiste hoeveelheid rook en zuurstof, tijdens het bakproces, veroorzaakt die gloed. De techniek van dit glazuur komt waarschijnlijk uit Irak al in de negende eeuw voor Christus.

Tinglazuur
In tinglazuur is lood en tin aanwezig. Daardoor ontstaat een witte ondoorzichtige glazuur. Na het eerste bakken wordt die laag aangebracht en opnieuw gebakken. Vooral Majolica aardewerk bevat tinglazuur. De naam Majolica is een verbastering van Mallorca dat het middeleeuwse centrum van dit type aardewerk was. Majolica aardewerk bevat vaak heel veel kleur. Om gekleurde glazuren te maken worden stoffen toegevoegd. Zo geven kobalt, mangaan, ijzer, antimoon of koper respectievelijk een blauw, paars, bruin, geel of groen glazuur.

Zoutglazuur
Zoutglazuur ontstaat door toevoeging van zout. Het zout van het glazuur gaat een verbinding aan met het zout in de klei. Bekende voorbeelden van voorwerpen met zoutglazuur zijn de Keulse pot en Beierse bierpullen. Zoutglazuur maakt het voorwerp volstrekt waterdicht waardoor het volledig zuurbestendig is. Vaten met een zoutglazuurlaag zijn daarom bijzonder geschikt voor de opslag van zuren en zouten.

Fabrieksglazuur

Fabrieksglazuren zijn glazuren die dicht van structuur en altijd overal even dik zijn opgebracht. Zij hebben een constante kwaliteit en zullen nooit of pas na jaren craqueleren. Fabrieksglazuren worden toegepast op sanitair en tegels. De receptuur is geheim.

Nijverheidsglazuur

Nijverheidsglazuren worden door handwerkers zoals pottenbakkers, kunstenaars en kleine tegelfabriekjes gemaakt. Soms worden stoffen toegevoegd om bepaalde effecten te bereiken.

Recepten als geheim van de smid

Voor al die glazuren bestaan uiteraard recepten. De meeste glazuurders houden die geheim. Zeker pottenbakkers zijn doorgaans erg terughoudend met het verstrekken van de receptuur van hun eigengemaakte glazuren.
Maar een enkeling laat gerust in zijn keuken kijken. Enkele recepten die door “Potterie ’t Tiende Kind” zijn samengesteld en namen hebben gekregen van bepaalde personen zijn:

• Brink-bruin: Op een basis van 1 kg transparant glazuur: 180 gram Ilmeniet, 120 gram ijzeroxyde (rood). De kleur is bruin met lichte beige vlammen.
• Saskia-blauw: Op een basis van 1000 gram transparant glazuur: 20 gram cobaltoxyde, 20 gram koperoxyde, peptapon. Het lijkt inderdaad op de kleur die Vermeer vaak gebruikte.
• Hoynck-blue: Op een basis van 1000 gram transparant glazuur: 2,5 gram cobaltoxyde, 5 gram mangaanoxyde, peptapon. De kleur is prachtig, licht lila-achtig.

Lees verder

• Keramiek en keramische kunst
• Keramische tegels en hun eigenschappen
• Marokkaanse kunst: weefwerken, sieraden en keramiek